Jambudweep - 7599289809
encyclopediaofjainism@gmail.com
About Us
Facebook
YouTube
Encyclopedia of Jainism
  • विशेष आलेख
  • पूजायें
  • जैन तीर्थ
  • अयोध्या

आर्यिका दीक्षा विधि

July 6, 2017मुनि दीक्षा विधिjambudweep

आर्यिका दीक्षा विधि


प्रथमाचार्य श्री शांतिसागर महाराज की आज्ञा से उनकी परम्परा के सभी आचार्य तथा अन्य भी सभी आचार्य, उपाध्याय व साधुगण पूर्व में कही गई पूरी विधि से ही आर्यिकाओं को दीक्षा देते हैं। ‘‘वदसमिदिंदियरोधो………आदि पढ़कर व्रत देते समय आचार्यदेव या गणिनी आर्यिकाएँ जो आर्यिका दीक्षा दे रही हों, वे २८ मूलगुणों को प्रदान करें। उसमें यह स्पष्ट करें कि आर्यिका के लिए दो साड़ी नाम से किंचित् चेल-‘आचेलक्य व्रत’ है और ‘स्थितिभोजन’ में बैठकर आहार लेना है। शेष सभी व्रत मुनियों के समान हैं। जो पाँच महाव्रत हैं, इन्हें भी ‘उपचार महाव्रत’ संज्ञा है। आगे षोडश संस्कार के मंत्रों को इस प्रकार पढ़कर आरोपित करना चाहिए-
१. अयं सम्यग्दर्शनसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
२. अयं सम्यग्ज्ञानसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
३. अयं सम्यक्चारित्रसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
४. अयं बाह्याभ्यन्तरतप:संस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
५. अयं चतुरंगवीर्यसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
६. अयं अष्टमातृमंडलसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
७. अयं शुद्ध्यष्टकावष्टंभसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
८. अयं अशेषपरीषहजयसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
९. अयं त्रियोगासंगमनिवृत्तिशीलतासंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
१०. अयं त्रिकरणासंयमनिवृत्तिशीलतासंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
११. अयं दशासंयमनिवृत्तिशीलतासंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
१२. अयं चतु: संज्ञानिग्रहशीलतासंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
१३. अयं पंचेन्द्रियजयशीलतासंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
१४. अयं दशधर्मधारणशीलतासंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
१५. अयमष्टादशसहस्रशीलतासंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
१६. अयं चतुरशीतिलक्षगुणसंस्कार इह आर्यिकायां स्फुरतु।
आर्यिकाओं के लिए मुनिसदृश चर्या के प्रमाण श्री कुंदकुंददेव कृत मूलाचार में व आचारसार में भी उपलब्ध हैं। यथा-
एसो अज्जाणं पि य सामाचारो जहाक्खिओ पुव्वं। सव्वह्मि अहोरत्ते विभासिदव्वो जहाजोग्गं।।६७।।
(मूलाचार-श्रीकुंदकुंदकृत)
मूलगुणों के अनुरूप आचरण को सामाचार कहते हैं अर्थात् मुनि के सामाचार का इससे पूर्व में जैसा वर्णन किया है, वैसा ही आर्यिका के सामाचार का भी वर्णन समझना चाहिए अर्थात् दिवस और रात्रि संबंधी सभी क्रियाएँ मुनियों के सदृश ही हैं। अंतर इतना ही है कि वृक्षमूल योग, आतापन योग, अभ्रावकाश योग ऐसे योगादिक आचरण का आर्यिकाओं के लिए निषेध है, क्योंकि वह उनकी आत्मशक्ति के बाहर है।
लज्जाविनय-वैराग्य-सदाचार-विभूषिते। आर्याव्रते समाचार: संयतेष्विव किन्त्विह।।८१।।
(आचारसार, पृ. ४२)
जिस प्रकार यह सामाचार नीति मुनियों के लिए बतलाई गई है, उसी लज्जादि गुणों से विभूषित आर्यिकाओें को भी इन्हीं समस्त समाचार नीतियों का पालन करना चाहिए तथा प्रायश्चित्त ग्रंथ में भी आर्यिकाओं को मुनियों के बराबर प्रायश्चित्त का विधान है तथा क्षुल्लकादि को उनसे आधा इत्यादिरूप से है। जैसे- ‘‘जैसा प्रायश्चित्त साधुओं के लिए कहा गया है, वैसा ही आर्यिकाओं के लिए कहा गया है विशेष इतना है कि दिनप्रतिमा, त्रिकालयोग चकार शब्द से अथवा ग्रंथांतरों के अनुसार पर्यायच्छेद (दीक्षाच्छेद) मूलस्थान तथा परिहार ये प्रायश्चित भी आर्यिकाओं के लिए नहीं हैं।’’ आर्यिकाओं के लिए दीक्षा विधि भी अलग से नहीं है। मुनिदीक्षा विधि से ही उन्हें दीक्षा दी जाती है। इन सभी कारणों से स्पष्ट है कि आर्यिकाओं के व्रत, चर्या आदि मुनियों के सदृश हैं। इन्हें ‘महाव्रतपवित्रांगा’ ‘संयतिका’ आदि भी कहा है। यथा-
साहं दु:खक्षयाकांक्षा दीक्षां जैनेश्वरीं भजे…………महाव्रतपवित्रांगा महासंवेगसंगता।।
(पद्मपुराण, तृ. पृ. २८४)
 
Tags: Muni diksha vidhi
Previous post दीक्षा प्रयोग विधि Next post दीक्षा से पूर्व मंच पर भगवान का अभिषेक

Related Articles

अथाचार्यपदस्थापन विधि

January 10, 2014jambudweep

दीक्षा के नक्षत्र!

January 9, 2014jambudweep

दीक्षा से पूर्व मंच पर भगवान का अभिषेक

July 8, 2017jambudweep
Privacy Policy