Jambudweep - 7599289809
encyclopediaofjainism@gmail.com
About Us
Facebook
YouTube
Encyclopedia of Jainism
  • विशेष आलेख
  • पूजायें
  • जैन तीर्थ
  • अयोध्या

सौधर्म आदि स्वर्गों में विमानों का वर्णन

August 2, 2022स्वाध्याय करेंHarsh Jain

सौधर्म आदि स्वर्गों में विमानों का वर्णन


                                                             सोहम्मादिचउक्के कमसो अवसेसछक्कजुगलेसु।
                                                             होंति उ पुव्वत्ताइं याणविमाणाणि पत्तेयं।।११।।
                                                                                                                   शस्त्रभजनवस्त्राणि बहुधा भूषणानि च।
                                                                                                                   पार्थिवानि ध्रुवाण्येव वैक्रियाण्यध्रुवाणि तु।।२७५।।
                                                             इन्द्राणां कल्पनामानि विमानानि प्रचक्षते।
                                                             चतुर्दिशं तु चत्वारि तेषां वेद्यानि नामभिः।।२७६।।
                                                                                                                  वैडूर्यं रजतं चैव अशोकमिति पश्चिमम्।
                                                                                                                  मृषत्कसारमन्त्यं च दक्षिणेन्द्राधिवासतः।।२७७।।
                                                             रुचकं मन्दराख्यं च अशोकं सप्तपर्णकम्।
                                                             उत्तरेन्द्राधिवासेभ्यः कीर्तितानि चतुर्दिशम्।।२७८।।
                                                                                                                  दक्षिणे लोकपालानां नामान्युक्तानि मन्दरे।
                                                                                                                  तान्येषां वै विमानानि त्रिषु कल्पेषु कल्पयेत्।।२७९।।
                                                             सौम्यं च सर्वतोभद्रं समितं शुभमित्यपि।
                                                             उत्तरे लोकपालानां संज्ञाः कल्पद्वये मताः।।२८०।।
                                                                                                                  होदि दु सयंपहक्खं वरजेट्ठसयंजणाणि वग्गू य।
                                                                                                                  ताण पहाणविमाण सेसेसुं दखिणदेसुं।।१२।।
                                                             सोम्मं सव्वदभद्दा सुभद्दसमिदाणि सोमपहुदीणं।
                                                             होंति पहाणविमाणा सव्वेसिं उत्तरिंदाणम्।।१३।।
                                                                                                                 ताणं विमाणसंखा उवएसो णत्थि कालदोसेण।
                                                                                                                 ते सव्वे विदिगंगा तेसु विमाणेसु कीडंति।।१४।।

सौधर्म आदि पृथक्—पृथक् चार कल्पों और शेष छह युगलों में से प्रत्येक में क्रम से पूर्वोक्त यानविमान होते हैं।।११।।

शस्त्र, भोजन, वस्त्र और बहुत प्रकार के भूषण ये पृथिवीर्नििमत और वैव्रिâयिक भी होते हैं। इनमें से पृथिवीमय स्थिर और वैव्रियिक अस्थिर होते हैं ।।२७५।।

इन्द्रों के विमान कल्पनाम वाले कहे जाते हैं। उनकी चारों दिशाओं में वैडूर्य,रजत,अशोक और अन्तिम मृषत्कसार इन नामों वाले चार विमान जानने चाहिये। ये विमान दक्षिण इन्द्रों के निवास स्थान की चारों दिशाओं में होते हैं।।२७६-२७७।।

रुचक, मन्दर, अशोक और सप्तपर्ण ये चार विमान उत्तर इन्द्रों के निवास स्थानों की चारों दिशाओं में कहे गये हैं ।।२७८।।

उक्तं च (ति.प. ८-३००)- मन्दर पर्वत की प्ररूपणा में (१-२६० व २६२ आदि में) दक्षिण (सौधर्म) इन्द्र के लोकपालों के विमानों के जो नाम कहे गये हैं वे तीन कल्पों में उनके विमानों के नाम जानना चाहिये।।२७९।।

कहा भी है— लान्तव आदि शेष दक्षिण इन्द्रों में स्वयंप्रभ, उत्तम ज्येष्ठशत, अंजन और वल्गु ये प्रधान विमान जानना चाहिये।।१२।।

सौम्य, सर्वतोभद्र, समित और शुभ ये उत्तर में दो कल्पों में लोकपालों के प्रधान विमानों के नाम माने गये हैं ।।२८०।।

कहा भी है—उक्तं च (ति.प.८,३०१-२)- सौम्य, सर्वतोभद्र, सुभद्र और समित ये सब उत्तर इन्द्रों के सोम आदि लोकपालों के प्रधान विमान होते हैं ।।१३।।

उनके विमानों की संख्या का उपदेश कालदोष से नष्ट हो गया है। वे सब लोकपाल उन विमानों में क्रीड़ा किया करते हैं ।।१४।।

(लोक विभाग पृ. १७८)
Tags: Lok vibhag
Previous post छठवीं ढाल Next post चौबीस तीर्थंकर इस अवसर्पिणी काल में हुए हैं-
Privacy Policy