(लोकविभाग से)
दैर्घ्य योजनपञ्चाशद्विस्तारस्तस्य चार्धकम् ।
सप्तिंत्रशद्द्विभागश्च चैत्यस्योच्छ्रय इष्यते।।२९०।।
३७ । १/२।
चतुर्योजनविस्तारं द्वारमष्टोच्छ्रयं पुनः।
तनुद्वारे च तस्यार्धमाने क्रोशावगाढकम् ।।२९१।।
सौमनसेषुकारेषु मानुषोत्तरकुण्डले।
वक्षारकुलशैलेषु रुचकाद्रौ च मञ्जुले।।२९२।।
त्रिकम्अष्टौ दीर्घो द्विविस्तारश्चत्वारि च समुच्छ्रितः।
गव्यूतिमवगाढश्च देवच्छन्दो मनोहरः।।२९३।।
रत्नस्तम्भधृतश्चारुसूर्यादिमिथुनोज्ज्वलः ।
नानापक्षिमृगाणां च युग्मैर्नित्यमलंकृतः।।२९४।।
अष्टोत्तरशतं गर्भगृहाणि जिनमन्दिरे।
तत्र स्फटिकरत्नोद्घपीठाणि रुचिराणि तु।।२९५।।
अष्टोत्तरशतं तत्र पर्यंज्रसनमाश्रिताः।
जिनार्चा रत्नमय्यः स्युर्धनुः पञ्चशतोन्नताः।।२९६।।
द्वात्रिंशन्नागयक्षाणां मिथुनप्रतियातनाः।
चामराज्र्तिहस्ताः स्युः प्रत्येकं रत्ननिर्मिताः।।२९७।।
सनत्कुमारसर्वाण्हयक्षयोः प्रतिबिम्बके।
श्रीदेवीश्रुतदेव्योश्च प्रतिबिम्बे जिनपार्श्वयोः।।२९८।।
भृङ्गारकलशादर्शा वीजनं ध्वजचामरे।
सुप्रतिष्ठातपत्रे चेत्यष्टौ सन्मङ्गलान्यपि।।२९९।।
अष्टोत्तरशतं तानि मङ्गलानि पृथव्-पृथव्।
रत्नोज्ज्वलानि राजन्ते प्रतिमोभयपार्श्वयोः।।३००।।
देवच्छन्दाग्रमेदिन्यां मध्ये श्रीजैनमन्दिरम् ।
द्वात्रिंशत्सहस्राणि कलशाः सौवर्णराजताः।।३०१।।
पार्श्वयोश्च महाद्वारः प्रत्येकं द्विहतानि च।
षट्सहस्राणि राजन्ते घटानां धूपसंभृताम् ।।३०२।।
महाद्वारस्य बाह्ये च पार्श्वयोरुभयोः पृथव्।
चत्वारि च सहस्राणि लम्बन्ते रत्नमालिकाः।।३०३।।
तद्रत्नमालिकामध्ये लम्बन्ते हेममालिकाः।
त्रिहताष्टसस्राणि मिलित्वा कान्तिभासुराः।।३०४।।
। २४००० ।
कानकाः कलशा हेममालिका धूपसद्घटाः।
द्विगुणाष्टसहस्राणि प्रत्येकं मुखमण्डपे।।३०५।।
मधुरझणझणारावा मुक्तारत्नविनिर्मिताः।
सकिंकिणीकास्तन्मध्ये राजन्ते घण्टिकाचयाः।।३०६।।
क्षुल्लकद्वारयोरग्रे मणिमालादिसर्वकम् ।
महाद्वारोक्तसर्वेषामर्धमानं प्रचक्षते।।३०७।।
वसत्याः पृष्ठभागे च मणिमालाष्टसहस्रकम् ।
त्रिगुणाष्टसहस्राणि लम्बन्ते हेममालिकाः।।३०८।।
अस्त्यग्रे जिनवासस्य मञ्जुलो मुखमण्डपः।
ध्वजादिभिश्च संयुक्तस्तस्मात्प्रेक्षणमण्डपः।।३०९।।
आस्थानमण्डपस्तस्मात् स्तूपा नव पुरः पुरः।
द्वादशाम्बुजवेदीभिर्जिनसिद्धार्चाभिरन्विताः।।३१०।।
ततो द्वादशवेदीभिर्जिनसिद्धार्चाभिरन्वितौ।
चैत्यसिद्धार्थवृक्षौ स्तस्ततोऽपि च महाध्वजाः।।३११।।
तत्पुरो जिनवासः स्याच्चतुर्दिक्ष्वपि तस्य च।
चतस्रो वापिका मुक्तमत्स्याद्या निर्मलाम्भसः।।३१२।।
तत्पुरोभयपार्श्वे च वीथ्याः प्रासादयुग्मकम् ।
तत्पुरस्तोरणं रम्यं तस्मात्प्रासादयोर्द्वयम् ।।३१३।।
सर्वाण्येतानि संवेष्ट्य हैमी वेदी मनोरमा।
राजते केतुभिस्तुङ्गैश्चर्याट्टालकादिभिः।।३१४।।
तत्पुरश्च चतुर्दिक्षु रत्नस्तम्भाग्रसंस्थिताः।
मन्दगन्धवहाधूता राजन्ते दशधा ध्वजाः।।३१५।।
िंसहगजवृषभख्रगपतिशिखिशशिरविहंसकमलचक्राज्रः।
अष्टोत्तरशतसंख्याः पृथव्â-पृथव्â क्षुल्लकाश्च तत्प्रमिताः।।३१६।।
चतुर्दिक्षु महाध्वजा ४३२०। क्षुल्लकध्वजा ४६६५६०। समस्तध्वजा ४७०८८०।
ध्वजावनिं च संवेष्ट्य हैमी वेदी विराजते।
योजनप्रमितोत्तुङ्गा कोशार्धव्याससंयुता।।३१७।।
ततोऽशोकवनं रम्यं सप्तच्छदवनं तथा।
चम्पकाख्यवनं चारु चूताभिख्यं वनं महत्।।३१८।।
ते प्रागारभ्य तिष्ठन्ति प्रादक्षिण्येन तानि च।
वनप्रणिधिमध्ये च मानस्तम्भो विभाति च।।३१९।।
संवेष्ट्य तद्वनं रम्यो रत्नसालो विराजते।
चतुर्गोपुरसंयुक्तश्चर्याट्टालादिसंयुतः ।।३२०।।
योजनानां शतं दीर्घं तदर्धं चापि विस्तृतम् ।
पञ्चसप्ततिमुद्विद्धमर्धयोजनगाधकम् ।।३२१।।
द्वारमस्याष्टविस्तारं षोडशोच्छ्रयमुच्यते।
तदर्धमाने द्वे चान्ये तनुद्वारे प्रकीर्तिते।।३२२।।
एवंमानानि चत्वारि भद्रसाले चतुर्दिशम् ।
नन्दनेऽपि च चत्वारि भाद्रसालैः समानि च।।३२३।।
सौमनसार्धमानानि पाण्डुकायतनानि च।
अर्हदायतनान्येवं सर्वमेरुषु लक्षयेत् ।।३२४।।
विजयार्धेषु सर्वेषु जम्बुशाल्मलिवृक्षयोः।
जिनवासप्रमाणानि भारतेन समानि च।।३२५।।
कूटानां पर्वतानां च भवनानां महीरुहाम् ।
वापीनामपि सर्वासां वेदिका स्थलवद्भवेत्१।।३२६।।
।। समाप्तम्।।
सौमनस वन, इषुकार पर्वत, मानुषोत्तर पर्वत, कुण्डल गिरि, वक्षार पर्वत, कुलाचल और रमणीय रुचक पर्वत; इनके ऊपर स्थित जिनभवन की लम्बाई पचान (५०) योजन, विस्तार उससे आधा (२५ योजन) तथा ऊँचाई सैंतीस योजन और एक योजन के द्वितीय भाग (३७ १/२ यो.) प्रमाण मानी जाती है। (प्रत्येक जिनभवन में एक महाद्वार और दो क्षुद्रद्वार होते हैं) उसके महाद्वार का विस्तार चार (४) योजन और ऊँचाई आठ (८) योजन प्रमाण होती है। क्षुद्रद्वारों का प्रमाण महाद्वार की अपेक्षा आधा होता है। जिनभवन का अवगाढ (नींव) एक कोस मात्र होता है।।२९०-२९२।।
जिनभवन का मनोहर देवच्छंद आठ (८) योजन लम्बा, दो (२) योजन विस्तीर्ण, चार (४) योजन ऊँचा तथा एक कोस अवगाहवाला होता है।।२९३।।
उक्त देवच्छंद रत्नमय खम्भों के आश्रित, सुन्दर सूर्यादिके युगलों से उज्ज्वल, तथा अनेक पक्षियों एवं मृगों के युगलों से नित्य ही अलंकृत होता है।।२९४।।
जिनमन्दिर में एक सौ आठ (१०८) गर्भगृह और उनमें स्फटिक एवं रत्नों से प्रशस्त रमणीय िंसहासन होते हैं।।२९५।।
वहाँ पर्यंक आसन के आश्रित अर्थात् पद्मासन से स्थित और पाँच सौ धनुष ऊँची एक सौ आठ (१०८) रत्नमयी जिनप्रतिमाएँ विराजमान होती हैं।।२९६।।
वहाँ हाथों में चामरों को धारण करने वाली व प्रत्येक रत्नों से निर्मित ऐसी बत्तीस नाग-यक्षों के युगलों की मूर्तियाँ होती हैं।।२९७।।
प्रत्येक जिनबिम्ब के दोनों पार्श्व भागों में सनत्कुमार और सर्वाण्ह यक्षों के तथा श्रीदेवी और श्रुतदेवी के प्रतिबिम्ब होते हैं।।२९८।। भृंगार, कलश, दर्पण, वीजना, ध्वजा, चामर, सुप्रतिष्ठ और छत्र; ये आठ उत्तम मंगलद्रव्य हैं। रत्नों से उज्ज्वल वे मंगलद्रव्य प्रतिमाओं के उभय पार्श्व भागों में पृथव्â-पृथव्â एक सौ आठ (१०८) विराजमान होते हैं।।२९९-३००।। जिनमन्दिर के मध्य में देवच्छंद की अग्रभूमि (वसति) में सुवर्णमय व रजतमय बत्तीस हजार (३२०००) घट होते हैं।।३०१।।
प्रत्येक महाद्वार के दोनों पार्श्व भागों में दो से गुणित छः हजार अर्थात् बारह हजार (१२०००) धूप से परिपूर्ण घट (धूपघट) विराजमान होते हैं।।३०२।।
महाद्वार के बाहर दोनों पार्श्व भागों में पृथव्â-पृथव्â चार-चार हजार रत्नमालाएँ लटकती रहती हैं।।३०३।।
उन रत्नमालाओं के बीच में कान्ति से दैदीप्यमान सब मिलकर तीन से गुणित आठ हजार अर्थात् चौबीस हजार (२४०००) सुवर्ण मालाएँ लटकती रहती हैं।।३०४।।
मुखमण्डप में सुवर्णमय कलश, हेममाला और धूपघट इनमें से प्रत्येक द्विगुणित आठ हजार अर्थात् सोलह हजार (१६०००) होते हैं।।३०५।।
मुखमण्डप के मध्य में मधुर झनझन ध्वनि से संयुक्त, मोती व रत्नों से निर्मित और क्षुद्र घंटियों से सहित ऐसे घंटाओं के समूह विराजमान होते हैं।।३०६।।
क्षुद्रद्वारों के आगे स्थित उपर्युक्त मणिमाला आदि का प्रमाण महाद्वार के विषय में कही गई उन सबसे आधा-आधा कहा जाता है।।३०७।।
वसती के पृष्ठ भाग में आठ हजार (८०००) मणिमालाएँ और तीन से गुणित आठ हजार अर्थात् चौबीस हजार (२४०००) सुवर्ण मालाएँ लटकती होती हैं।।३०८।।
जिनालय के आगे ध्वजा आदिकों से संयुक्त रमणीय मुखमण्डप तथा उसके आगे प्रेक्षणमण्डप होता है।।३०९।।
इस प्रेक्षणमण्डप के आगे आस्थानमण्डप और उसके भी आगे जिन व सिद्धों की प्रतिमाओं से तथा बारह पद्मवेदिकाओं से संयुक्त नौ स्तूप होते हैं।।३१०।।
उनके आगे बारह वेदियों एवं जिन व सिद्ध प्रतिमाओं से संयुक्त चैत्यवृक्ष और सिद्धार्थवृक्ष होते हैं। उनके भी आगे महाध्वजाएँ होती हैं ।।३११।। उनके आगे जिनभवन और उसकी चारों ही दिशाओं में मत्स्य आदि जलजन्तुओं से रहित निर्मल जलवाली चार वापिकाएँ होती हैं।।३१२।। उनके आगे वीथी के उभय पार्श्वभाग में प्रासादयुगल, उसके आगे रमणीय तोरण और उसके आगे दो प्रासाद होते हैं।।३१३।। इन सबको वेष्टित करके स्थित मनोहर सुवर्णमय वेदी उन्नत ध्वजाओं, चर्या (मार्गों) व अट्टालयों से सुशोभित होती है।।३१४।। उसके आगे चारों दिशाओं में रत्नमय खम्भों के अग्रभाग में स्थित और मन्द वायु से कम्पित दस प्रकार की ध्वजाएँ विराजमान होती हैं।।३१५।। िंसह, गज, बैल,गरुड़, मयूर, चन्द्र, सूर्य, हंस, कमल, और चक्र से चिह्नित वे ध्वजाएँ संख्या में अलग-अलग एक सौ आठ (१०८) होती हैं। क्षूद्रध्वजाएँ भी पृथव्â-पृथव्â उतनी मात्र (१०८-१०८) होती हैं।।३१६।।
िंसहादि से अंकित उन दस प्रकार की महाध्वजाओं में से एक दिशागत प्रत्येक ध्वजा की संख्या १०८ है अतः एक दिशागत दस प्रकार की समस्त ध्वजाओं की १०८ ² १० · १०८० हुईं, चारों दिशाओं की इन ध्वजाओें की संख्या १०८० ² ४ ·४३२० हुई। इनमें एक-एक महाध्वजा के आश्रित उपर्युक्त दस प्रकार की क्षुद्रध्वजाएँ भी प्रत्येक १०८ – १०८ हैं, अतः एक-एक महाध्वजा के आश्रित क्षुद्रध्वजाओं की संख्या १० ² १०८ ² १०८ · ११६६४०, चारों दिशाओं में स्थित क्षुद्रध्वजाओं की समस्त संख्या ११६६४० ² ४ · ४६६५६०; महाध्वजा ४३२० ² क्षुद्रध्वजा ४६६५६० · ४७०८८०; यह चारों दिशाओं में समस्त ध्वजाओं की संख्या हुई।ध्वजाभूमि को वेष्टित करके सुवर्णमय वेदिका विराजती है। इसकी ऊँचाई एक योजन और विस्तार आधे कोस प्रमाण होता है।।३१७।।
वेदिका के आगे रमणीय अशोकवन, सप्तच्छदवन, सुन्दर चम्पक नामक वन तथा आम्र नामक वन; ये चार विशाल वन होते हैं।।३१८।।
वे वन पूर्व दिशा को प्रारम्भ करके प्रदक्षिण क्रम से स्थित होते हैं। वन के ठीक मध्य में मानस्तम्भ सुशोभित होता है।।३१९।।
उन वन को वेष्टित करके रमणीय रत्नमय प्राकार विराजमान होता है। वह प्राकार चार गोपुरद्वारों से संयुक्त तथा चर्यालय एवं अट्टालय आदिकों से संयुक्त होता है।।३२०।।
सौ (१००) योजन लंबा, उससे आधा (५० योजन) विस्तृत, पचत्तर (७५) योजन ऊँचा और आधे योजन मात्र गहराई से संयुक्त ऐसा जो उत्कृष्ट जिनभवन होता है उसका मुख्य द्वार आठ योजन विस्तीर्ण और सोलह योजन ऊँचा कहा जाता है। उसके अन्य दो लघुद्वार मुख्य द्वार की अपेक्षा आधे प्रमाण वाले कहे गए हैं। इस प्रकार के प्रमाण वाले चार जिनभवन भद्रसाल वन में चारों दिशाओं में सुशोभित हैं। भद्रसाल वन में स्थित इन जिनभवनों के ही समान नन्दन वन में भी चार जिनभवन विराजमान हैं। सौमनस वन में स्थित पूर्वोक्त जिनायतनों की अपेक्षा आधे प्रमाण वाले पाण्डुक वन के जिनायतन हैं। इसी प्रकार सब (५) मेरुओं के ऊपर स्थित जिनभवन समझना चाहिए।।३२१-३२४।।
सब विजयार्धों और जम्बू एवं शाल्मलि वृक्षों के ऊपर स्थित जिनालयों के प्रमाण भरतक्षेत्रस्थ विजयार्ध आदि के ऊपर स्थित जिनालयों के समान हैं। (आयाम १ कोस, विस्तार आधा (१/२) कोस, उँâचाई पौन (३/४) कोस; मुख्य द्वार की ऊँचाई ३२० धनुष और विस्तार १६० धनुष) ।।३२५।।
कूटों, पर्वतों, भवनों, वृक्षों और सब वापियों के भी स्थल के समान वेदिका हुआ करती है।।३२६।।
।। समाप्त ।।