(८) अथ सकलसौभाग्यव्रतकथा.
व्रतविधि – आश्विन शु. १४ दिवशीं प्रातःकाळीं या व्रतधा- रकांनीं प्रातुक पाण्यानें अभ्यंगस्नान करून अंगावर दृढधौत वस्खें धारण करावींत मग पूजा सानुश्री हाती घेऊन मंदिरास जावें. तेथे गेल्यावर चैत्यालयांस तीन प्रदक्षिणा देऊन ईर्यापथशुद्धि वगैरे क्रिया कराव्यात. श्रीजिनेंद्रास भक्तीनें साष्टांग नमस्कार करावा. नंतर श्रीपीठा बर नवदेवता प्रतिमा यक्ष यक्षीसह स्थापून त्यांचा पंचामृतांनी अभिषेक करावा. “ॐ हीं असिआउसा मम सर्वसौभाग्यं कुरु कुरु स्वाहा ॥ ” या मंत्रानें गंधोदक घ्यावें. मंडप प्रसाधन करावें. देवापुढें शुद्ध भूमीवर पंचवर्णानीं नवदेवता यंत्र काढून त्या सभोवतीं पंचमंडळे काढावीत. भोंवती आठ कुंभ व अष्टमंगलद्रव्यें स्थापावीत. पंचरंगी सूत व नूतन श्वेत वस्त्र गुंडाळावे. मध्यभागी श्वेतसूत्र बेष्टित सुशोभित कुंभ ठेवून त्यावर एक पात्र ठेवावें. त्यांत नऊ पार्ने लावून त्यांवर गंधाक्षता फलें, फुले वगैरे द्रव्यें लावावींत. मग नवदेवता प्रतिमा त्यांत ठेवून त्यांचीं अष्टके, स्तोत्रे, जयमाला ही म्हणत अष्टद्रव्यानीं पूजा करावी. याप्रमाणे दिवसां चार वेळां व रात्री चार वेळां अभि- बेकसहित पूजा करावी. श्रुत व गुरु यांची अर्चना करावी. यक्ष, यक्षी व ब्रह्मदेव यांचेहि यथोचित मंत्रानें अर्चना करावी. ॐ हीं श्रीं क्लीं ऐं अई अर्हत्सिद्धाचार्योपाध्याय सर्वसाधुजिनधर्मजिना- गमजिन चैत्यचैत्यालयेभ्यो नमः स्वाहा ॥ १०८ ॥ या मंत्राने १०८ वेळां सुवासिक पुष्पें घालावींत श्रीजिनसहस्रनामस्तोत्र म्हणून णमोकार मंत्राचा १०८ वेळां जप करावा. शास्त्रस्वाध्याय करावा. ही व्रतकथा वाचावी. नंतर एका पात्रांत नऊ पानें लावून त्यांवर अष्टद्रव्यें लावून एक नारळ ठेवून महार्घ्य करावें. व त्यानें ओवाळीत मंदिरास तीन प्रदक्षिणा घालून मंगलारती करावी. त्या दिवशी उपवास करून धर्मध्यानांत काळ घालवावा, ब्रह्मचर्य पाळावें. दुसरे दिवशीं सत्पात्रांस आहारादि दानें देऊन आपण पारणा करावी.
याप्रमाणें हें व्रत आठ वर्षे पाळून शेवटीं त्याचे उद्यापन करावें. त्यावेळीं नवदेवताविधान करून ११३ कलशांचा महाभिषेक करावा. उत्तम (१००००८) एक लक्ष आठ, मध्यम ( १००८) एक हजार आठ, जघन्य (१०८) एकशें आठ मुनीश्वरांना आहारदान देऊन त्यांना पुस्तकें, श्रुतवखें, पिंछी, कमंडलु, जयमाला, या बस्तु द्याव्यात. तसेच आर्थिकांनाहि आहारदान देऊन नेसण्यास वर्षे व पुस्तकादि आवश्यक वस्तू द्याव्यात. आणि तितक्याच दंपत्तींना भोजन करवून वस्त्रालंकारांनीं त्यांचा सन्मान करावा. असा या व्रताचा पूर्ण विधि आहे.
कथा
या जंबूद्वीपांतील भरतक्षेत्रामध्यें आर्यखंड आहे. त्यांत सौराष्ट्र नांवाचा देश असून तेथे द्वारकावती नामक एक मनोहर पट्टण आहे. त्याठिकाणीं पूर्वी श्रीकृष्ण नामक मोठा पराक्रमी, बलवान्, रूपवान् असा राजा राज्य करीत होता. त्याला सत्यभामा नामांची एक सौंदर्य- शाली, सुशील, गुणवती अशी पट्टराणी होती. तिच्याशिवाय त्याला पुष्कळ स्त्रिया होत्या. यांच्यासह तो कृष्ण राज्यैश्वर्य भोगित होता.
तेव्हां एकेदिवशीं त्याची पट्टराणी सत्यभामा ही स्नान वस्त्रा- लंकारांनीं विभूषित होऊन आपलें मुख रत्नदर्पणांत पाहत होती; तो नारदऋषि तेथे आला. त्यानें त्या सत्यभामेस पाहिलें, पण ती आपल्या शृंगारांतच गुंग होऊन बसल्यामुळे त्याच्याकडे तिने पाहिले नाहीं, आणि उठून त्यांचा आदरसत्कारही केला नाहीं. त्या कारणाने क्रोधानें तत्काल तेथून निघून गेला. आणि तो आपल्या मनांत असा विचार करूं लागला कीं; या लोकांतील सर्व विद्याधर व भूमिगोचर राजे आणि त्यांच्या स्त्रिया सर्वजन मला पाहून उठून नमस्कार करून माझा सन्मान करतात. पण ही सत्यभामा आपल्या रूपाच्या गर्वाने मत्त होऊन तिनें माझा आदरसत्कार केला नाहीं. ही मोठी गर्विष्ठ व घीट आहे. यासाठीं मी आतां हिच्या रूपसौभाग्याचा गर्वरूपीपी ताला इच्या शोकरूपी वज्रपातानें चूर्ण करून टाकीन. नाहींतर हाम नारद कसला ! हिच्या रूपसौंदर्याचे उलंघन करणारी एक सापत्न स कृष्णाच्या घरी जेव्हां आणीन तेव्हांच माझा क्रोधाग्नि शांत होईल.
असा विचार करून नारद सर्व ठिकाणी श्रमण करूं लागला; परंतु सत्यभामेपेक्षा अधिक रूपलावण्य स्त्री त्याला कोठेंडी दृष्टि पडेना. तेव्हां तो तसाच भ्रमत भ्रमत कुंडनपूरास आला. तेथे भीष्म नामक राजा राज्य करीत होता. त्याला लक्ष्मीमति नामें सुशील पहत्री होती. त्यांना रुक्म नांवाचा एक पुत्र व रुक्मीणी नांवाची एक अत्यंत सुंदर कलागुणनिपुण अशी कन्या होती. तेव्हां तो नारद प्रथम राजसमेत गेला. त्यावेळीं त्या भीष्मराजाने त्याचा मोठा सन्मान केला. मग तो अंतपुरांत गेला. तेव्हां सगळ्या स्त्रियांनी त्यांना नमस्कार करून त्यांचा आदर सत्कार केला. त्यावेळीं रुक्मीणी कन्येचे रूपलावण्य पाहून तो नारद अत्यंत चकित झाला. आणि मनांत विचार करूं लागला की, मी अनेक राजकन्या पाहिल्या पण इच्या समान कन्या कोठेही आढळली नाहीं. ही अनुपम कन्या केशवाला विवाह करून देऊन त्या सत्यभामेच्या रूपसौंदर्याचा गर्वहरण करीन. अशा विचारांत असलेल्या नारदास ती रुक्मीणी पुढे येऊन विनयानें हात जोडून नमस्कार करूं लागली; तेव्हां त्या बालब्रम्हचारी नारदानें- ” हे पुत्री ! तूं द्वारावतीच्या अधिपतीची पट्टराणी हो.” असा तिला आशिर्वाद दिला. तों रुक्मीणीची आत्याबाई नारदांस म्हणते- आपण द्वारकावती अधिपती म्हणतां ते कोण ? तेव्हां नारदांनीं यादवासंचंधी सर्व माहिती सांगितली. तें ऐकून त्या नाराय- णाविषयीं रुक्मीणी अत्यंत आसक्त झाली. हें तिचें बाह्यरूपानें मनोगत जाणून नारदानें रुक्मीणीचें वय, विद्या, चित्त, लक्षण, वर्ण वगैरेरूपानें तिचें एक सुंदर चित्रपट तयार केलें आणि तें नेवून कृष्णाला दाखविलें. मग तें अत्यंत मोहक असे चित्रपट पाहून कृष्ण नारदाला म्हणतो – हे भगवन् ! हे कोणत्या राजकन्येचें चित्रपट आहे. असें अद्भुक्तरूप मनुष्यांत नाहीं व देवींमध्येहि नाहीं. तेव्हां नारद म्हणतात; हे मित्रा ! भीष्म नांवाच्या राजाची जी कन्या
रुक्मीणी तिचे हे रूप आहे. हे ऐकून कृष्णाच्या मनांत तिच्याशीं पाणि- ग्रहण करावें अशी प्रबल इच्छा उत्पन्न झाली. त्यामुळे तो आतां ती आपणांस कशी मिळेल? याची चिंता करूं लागला.
इकडे कुंडनपूरांत रुक्मीणीला तिची आत्याबाई म्हणते, हे कन्ये मी आतां एक गोष्ट सांगते ऐक येथे पूर्वी एकदा अतिमुक्तक नांवाचे अवधिज्ञानी महामुनि आले होते. त्यांनीं तुझे लक्षण पाहून असें सांगितलें होतें की; ही कन्या सुळक्षणी आहे. श्रीवासुदेवाच्या हृदयकमलीं लक्ष्मीप्रमाणें निवास करील. त्या केशवाला १६ हजार स्त्रिया असूनहि त्यांत ही अत्यंत प्रिय पट्टराणी होईल. याप्रमाणें सांगून ते अतिमुक्तकमुनि येथून निघून गेले. परंतु याबद्दल आपल्या घरांमध्यें कोणीही कांहीं बोलले नाहींत. ही नारदांच्या सांगण्यानें ती गोष्ट आठवली. तुझा बंधु रुक्म हा शिशुपाल पक्षाचा आहे. शिशुपाल हा मोठा बलवान् जेता राजा आहे. त्याकरितां ही गोष्ठ गुप्त ठेवणें योग्य आहे. तेव्हां रुक्मीणी म्हणते- मुनीश्वरांचें वचन केव्हांही मिथ्या होत नाहीं. माझा पति केवळ एक वासुदेवच आहे. यास्तव माझा अभिप्राय द्वारकापतींना शीघ्र पोचवा ते माझे पतिराज आहेत. हैं रुक्मीणीचें रहस्य तिच्या आत्याबाईनें जाणून एकांतएक साम्रपत्र रुक्मीणीच्या नांवें लिहून त्या माधवाकडे पाठविलें, त्यामध्ये असा समाचार होतां – ” हे नाथ! माझ्या प्राणाला आपणच आधारभूत आहात. मी आपल्या दर्शनाची अपेक्षा करीत आहे. माघ शु. ८ दिवशीं माझें लग्न होणार आहे. त्याच्या अगोदर आपण येऊन मला घेऊन जावें. कदाचित् तुम्ही जर आला नाहीं तर माझे पिते व बांधव शिशुपालासीं माझा विवाह करतील. मग माझा मृत्यु समजावा. आमच्या या नगराच्या बाहेर एक नागदेवाचें मंदिर आहे. तेथे मी लग्नाच्यादिवशीं लग्नवेळेच्या अगोदर तेथे येईन. त्यासाठीं तेथे माझ्या अगोदर आपण यावें. कृपाकरून माझें करग्रहण करून घेऊन जावें. “
हें रुक्मीणीच्या त्यापत्रातील रहस्य माधव जाणून रुक्मीणीचा हरण- करण्यासाठीं उबत झाला.
चंदेरी नगरीचा राजा शिशुपाल हा विवाहासाठी आपल्या सर्वपरिवारजन व सैन्य यांच्यासह कुंडनपुरास वेष्णून राहिला.
इकडे नारदानें एकांतविषयामध्यें मोहनला सर्व वर्तमान सांगि- तलें. मग कृष्ण हा बलभद्रासह गुप्तरीतीनें रथांत बसून निघाला. ते कुंडनपुराच्या बाहेरील नागदेवालयांसमीप रुक्मीणी, तिच्या आत्याबाई वगैरे स्त्रिया तेथे येण्यापूर्वीच येऊन राहिले. येत असलेल्या रुक्मीणीस पाहून प्रथमतः मोहननें नारदमुखें रुक्मीणीचे रूप- वर्णन ऐकिले होते. त्यामुळे त्याच्या श्रवणरूपी ईंधनानें प्रेमरूपी अग्नी भडकला होता परंतु आतां प्रत्यक्ष परस्परांच्या दर्शनामुळे तो अत्यंत प्रज्वलित झाला. सर्वस्त्रियांसह ती रुक्मिणी आपल्या समीप येतांच तो कृष्ण तिला म्हणतो. हे प्रिये ! आम्ही तुझ्यासाठीं आलों आहे. तूं आमच्या हृदयामध्ये राहिली आहेस. जर आमच्यावर प्रेम असेल तर आमच्या रथांत चढून बैस; आणि आमचे मनोरथ पूर्णकर.
तेव्हां ती आत्याबाई त्या रुक्मीणीस म्हणते, हे कल्याणरूपिणी! पूर्वी अतिमुक्तक मुनींनी भविष्य सांगितल्याप्रमाणें तुझां वर आतां येथे आला आहे. कन्यादान करणारे तुझे मातापिते या ठिकाणी नाहींत; तथापि तुझ्या सदैवानेंच तुझ्या विवाहांचा योग घडून आला आहे. आतां तूं रथात चढून बैस. हें तिचें बोलणें ऐकून ती रुक्मीणी लज्जित होऊन खाली मान घालून राहिली. तेव्हां कृष्णानें तिचे हात धरून आपल्याजवळ रथांत बसवून घेतले. तेव्हां उभयतांना महा- आनंद झाला. नंतर मोहनने आपला पांचजन्य नामक शंख मोठ्या आवेशानें वाजवून आपल्या शत्रुंना सावधकरूनच निघाला. मग ते रुक्म व शिशुपाल सैन्यासह चालून आले, तेव्हां ती रुक्मीणी हरील म्हणते-हे प्राणनाथ ! ही शत्रूची सेना अफाट दिसते. तिच्यापुढें आपला निभाव कसा लागणार ? तेव्हां ते म्हणाले, त्याबद्दल तूं फांदी चिंता करूं नको. आम्ही त्यांच्या पराभव करण्यास समर्थ आहोत. इत- क्यांत ती सेना त्यांच्यावर धावून आली. तेव्हां या उभय पराक्रमी वीरांनी अनेक शस्त्रास्त्रांनी त्यांचा पराभव करून पळवून लावले. हरीने शिशु- पालाचे डोके उडविले. आणि ते रुक्मीणीसह गिरनारपर्वतावर आले. तेथे त्या वासुदेवानें त्या रुक्माणीशी विवाह केला. नंतर गुप्तपणें द्वारावती नगरामध्यें तिला नेऊन सत्यभामेच्या महावरील सप्तख- णीच्या महालांत ठेवीलें. आणि रुक्मीणीस पट्टराणीपद दिलें. तिच्यासह तो सुखानें कालक्रमण करीत असतां एकेदिवशी सत्यभामेच्या महाळी गेला होतां तेव्हां ती सत्यभामा त्याला म्हणते, हे नाथ ! आपल्या रुक्मीणी प्रियकरीस मला भेटवावे. हे तिचे वचन ऐकून म्हणाला-कांही हरकत नाहीं. तुला तिची भेट करवितो.
मग पुढें एकेदिवशीं कृष्णानें ” आपल्या सत्यभामा स्त्रियेस उद्यानांतील मणित्रापिकेसमीप जाऊन बैस. मी रुक्मीणीला घेऊन तेथे येतो ” असें सांगितले. त्याप्रमाणे ती सत्यभामा तेथे जाऊन बसली. इकडे रुक्मीणीस तूं आपल्या नगरोद्यानांत अमूक ठिकाणी बैस म्हणून सांगून पाठविलें. वासुदेवाच्या आज्ञेप्रमाणें ठरावीक आम्रवृक्षाखालीं जाऊन उभी राहिली. तोंच ती सत्यभामा इला दुरूनच पाहून तिच्या जवळ गेली. ही कोणी वनदेवताच आहे असें समजून सत्यभामेनें तिला नमस्कार केला. हे भगवतीदेवी ! ” मजवर प्रसन्न हो आणि आतां कृष्णाचें प्रेम रुक्मीणीवर बसू नये. असें करावें. ” हे पाहून कृष्ण विनोदानें सइसा पुढे येऊन म्हणाला- हे प्रिये ! तुला तुझ्या बहिणीचें अपूर्व दर्शन झाले कीं नाहीं ? मग ती सत्यभामा यांतील रहस्य जाणून हरीवर रागावली आणि म्हणाली- ‘ आम्ही भगिनी परस्पर मिळालों. यांत आपण कां येऊन मिळाला ? ‘ तेव्हां रुक्मीणी सत्यभामेचें हें वचन ऐकून ही सत्यभामा आहे. असें जाणून तिनें मोठ्या आदरानें तिला
नमस्कार केला. कारण जे मोठ्या पुलांत उत्पन्न झालेले असतात. त्यांच्या ठिकाणी विनयगुण असतो. हे अगदी योग्यच आहे. पण ती सत्यभामा सापन मत्सराने रुक्मीणीचा अपमान करावा या हेतूने तिचे डुगडे फेहूं लागली. एक लुगडे फेडतांच दुसरें लुगडें आंत नेस- लेले दिसून आले. पुनः तेही फेडली. तेव्हां पूर्ववत् तिसरें सुंदर लुगडे दिसले. अशा प्रकारें ती हजारों लुगडीं फेडिली; तरी तिच्या अंगावर कुगडे दिसावयाचेंच. तेव्हां सत्यभामेनें रुक्मीणीचा करीत असलेला अप- मान तेथील बनदेवतेस सहन न होऊन ती प्रकट होऊन सत्यभामेस म्हणते-डे सत्यभामे रुक्मीणी ही महापतित्रता असून पूर्वी तिने सकलसौभाग्यव्रत पाळिले आहे. त्याव्रतप्रभावाने आतां ही लुगडी कितीही काढिली तरी ती संपणार नाहींत. तूं तिला व्यर्थ उपसर्ग करून श्रमूं नकोस. असे सांगून ती वनदेवता अदृश्य झाली. मग त्या दोघां स्त्रियांसह तो कृष्ण पुष्कळवेळ वनक्रीडा करून नगरी परत आला.
पुढें तो सुखानें कालक्रमण करीत असतां सत्यभामा व रुक्मीणी ह्या गर्भवती झाल्या. नंतर नऊमास पूर्ण झाल्यावर दोघींनाहि दोन सुंदर पुत्रच एकाच वेळीं झाले. तेव्हां ही शुभवाती कृष्ण राजास श्रुत करण्यासाठी दोघींचे दोन दूत कृष्णाच्या शयनगृहांत गेले. कृष्ण झोपेत होते. रुक्मीणीच्या दूत पायाकडे आणि सत्यभामेचा दूत मस्तकाकडे राहिला. तेव्हां मंगलगीत ऐकून कृष्ण जागे झाले. पाहतो तो दोघांनीहि एकदम पुत्रोत्पत्तीची वार्ता सांगितली परंतु प्रथम रुक्मीणीच्या दूताकडे त्याची दृष्टी गेल्यामुळे त्याकृष्णानें रुक्मीणीच्या पुत्रास जन्म प्रथम झाला असा निश्चय केला. मग आपल्या आंगावरील वस्त्रालंकार त्या दोघां दूतांना देऊन त्यांना संतुष्ट करून पाठविलें.
त्यानंतर धूमकेतु नामक एक असुरदेव पूर्वजन्मींच्या वैरामुळे रुक्मीणीस मायामयी झोप आणवून तिच्या जातपुत्रास कोणास न कळतां नेऊन घोर अरण्यांतील एका पर्वतासमीप मोठ्या दगडाखालीं ठेऊन
गेला. इतक्यांत एक काळसंवर नामक विद्याधर आपल्या कांचनमाला नामें पत्निसह विमानांतून आकाशमार्गे चालला असतं त्याचे विमान त्या जातबालकावर येतांच त्याच्या पुण्याईनें एकदम कुंठित झाले. तेव्हां तो खाली उतरून पाहतों तों कोठें कांहीं दिसेना पण निरखून पाइतांच एक मोठी शिला त्या बालकाच्या श्वासोच्छ्वासामुळे हालत होती. तेव्हां त्यानें ती शिला विद्येच्या साह्यानें उचलून बाजूस ठेवलें. तोंच तेथे एक सुंदर वालक क्रीडा करीत असलेला त्याच्या दृष्टीं पडला. तेव्हां त्या बालकांस उचलून घेऊन आपल्या खी जवळ देत म्हणू लागतो. हे प्रिये ! तुला पुत्रसंतति नाहीं. तुझ्या सुदैवानें हा सुंदर बालक अनायास मिळाला आहे. तेव्हां याचे उत्तमरीतीनें पालनपोषण कर. मग ती कनकमाला म्हणते- हे प्राणनाथ ! आपले पांचरों पुत्र आहेत. तेव्हां पुढे हा कोठला ? कोण ? म्हणून सर्वजन याचा तिरस्कार करतील. याकरितां आपण या पुत्रालाच राज्यभार देणार असल्यास मी याचें संगोपन करते. तेव्हां तो तिला म्हणतो-हे प्रिये ! तुला गूढगर्भ होतां आणि मार्गात प्रसवली म्हणून लोकांत प्रकट करूं व यालाच राज्यभार देऊं.’ असें अभिवचन राजाकडून मिळतांच तिनें आनंदाने त्या बाल- कास आपल्या हातीं घेतलें. मग ते आपल्या मेघकूट नगरीं आले. नंतर ‘ कांचनमालेस गूढगर्भ होतां आतां ती मार्गात प्रसवली’ असें नगरांत प्रकट करवून पुत्रजन्मोत्सव मोठ्या थाटानें करून सुवर्णाप्रमाणे त्या बालकाची अंगकांति होती म्हणून ” प्रद्युम्न ” असें त्याचे नांव ठेविलें. पुढें शुक्लपक्षांतील चंद्राप्रमाणें तो वाहूं लागला. असो.
इकडे रुक्मीणी जागीं होऊन पाहते. तों शय्येवर पुत्र नाहीं. हैं पाहून ती दुःखानें विलाप करूं लागली. मग ही वार्ता सर्वांस कळली. तेव्हां वासुदेव तेथें आला. आपण इतके बलाढ्य, शूर असूनहि पुत्राला शत्रूनी कसें नेलें ? वगैरे म्हणून तो आपली निंदा करून घेऊं लागला. दैव आणि पुरुषार्थ यांत दैवच प्रबल आहे. इत्यादि प्रकारांनी विचार
करून माधव रुक्मीणीस म्हणतो हे प्रिये! तू पृथा शोक करीत बसू नको, धैर्य धर. याचा शोध ठौकरच छावतो. कांही चिंता करूं नको. असे म्हणून पुत्राच्या शोधाचे उपाय योजं, लागला. इतक्यांत नारद तेथे आला. ही पुत्र विरहाची वार्ता ऐकून क्षणैक दुःखी शाळा. मग म्हणतो, हे बंधूंनो! शोक करूं नका. तुमच्या पुत्राची हकिगत शीघ्र आणतो. या क्षेत्रामध्यें श्रीतिमुक्तक” केवली मुनि होते पण ते मोक्षास गेले. नेमिनाथ हे अवधिज्ञानी आहेत परंतु त्यांना अजून केवलज्ञान उत्पन्न झालें नाहीं. याकरितां आतां मी पूर्वविदेहक्षेत्रांतील श्रीमंधर स्वामींच्या समवसरणांत जाऊन समग्र पुत्रवृत्तांत विचारून येतो. याप्रमाणें बारदानें बलदेव व वासुदेव वगैरे सर्वांना चैर्य दिलें. मग तो रुक्मीणीच्या अंतगृहांत गेला तेव्हां ती त्यांना पाहून फारच शोक करूं लागली. त्यावेळीं तो म्हणतो, हे कन्ये! तूं अशी शोक करीत बसू नको. तुझा पुत्र मोठा पुण्यवान्, चिरंजीवी आहे. तो कोठेंही सुखानें आहे. हा संसार संयोग, वियोग यांचे सुख, दुःख यांनीं युक्त आहे. कर्माचें चरित्र विचित्र आहे. तूं जिनशासनाचें स्वरूप उत्तम जाणणारी आहेस. याकरितां शोक करीत बसू नकोस. धीर धर. मी आतां विदेहक्षेत्रामध्ये जाऊन तुझ्या पुत्राची वार्ता ताब- डत्तोत्र आणतो. असे तेथून तो विदेहक्षेत्रांत गेला.
त्यांतील पुष्कलावती नांवाच्या देशांत पुंडरिकिणी नांवाची एक सुंदर नगरी आहे. त्या नगराच्या उद्यानांत सुरासुरनरांना पूज्य श्री ‘ सीमंधर’ तीर्थकरांचें समवसरण अवतरलें होतें, त्यांत नारद जाऊन विनयानें दोन्ही हात जोडून मस्तक नम्र करून प्रणाम करतां झाला आणि मनुष्य कोष्ठांत जाऊन बसला. तेथें लघुशरीरघारी नरप्राण्यास पद्मरथ नांवाच्या चक्रवर्तीनें पाहून नारदास उचलून आपल्या हातांत घेतलें, आणि भगवंतांस विचारिलें, हे प्रभो ! हा मनुष्य जातीचा कोणता किडा आहे ? तेव्हां तीर्थकर भगवान् त्यांस म्हणाले, हा
जंबूद्वीपांतील भरतक्षेत्रींचा नारद आहे. हा तेथील नववा वासुदेव जो श्रीकृष्ण त्याचा प्रिय आहे. तेव्हां चक्रवर्ति विचारतात. हे ईश ! हा येथे कशाकरितां आला आहे? जिनेश्वर म्हणाले, कृष्णाचा पुत्र जो प्रद्युम्ब त्याला त्याच्या पूर्वभवांतील शत्रूनें हिरावून नेलें आहे. त्या संबंधी विचारण्यासाठी आला आहे. तेव्हां तो प्रद्युम्न आपल्या सोळाव्या वर्षी मातापित्यास येऊन मिळेल. तो रोहिणी, प्रज्ञप्ति इत्यादि महाषोड- शविद्याधारक प्रबल पराक्रमी व देवादिकांना अजिंक्य असा होऊन येईल. वगैरे त्यांनी त्याच्या संबंधी सायंत सर्व वृत्तांत सांगितला.
याप्रमाणें नारदही सीमंधर तीर्थकरमुखानें प्रद्युम्नासंबंधी सर्व वृत्तांत ऐकून हर्षित झाला; आणि भगवंतांस नमस्कार करून आकाश- मार्गे मेघकूट नगरास आला. तेव्हां तेथील कालसंवर रायानें त्याचा मोठा सत्कार केला. मग तो नारद कांचनमालेच्या अंतःपुरांत गेला. त्यावेळीं त्या राणीनेंहि मोठ्या विनयाने त्याचा सत्कार केला. शेकडों सेवक ज्याची सेवा करितात, अशा त्या प्रद्युम्न कुमाराला पाहून मोठा आनंद झाला. नंतर राजा, राणी, प्रद्युम्न वगैरे सर्व जनांस शुभा- शिर्वाद देऊन तो नारद आकाशमार्गानें द्वारका पट्टणास आला. मग कृष्णाजवळ जाऊन सर्व यादव लोकांना त्या प्रद्युम्न पुत्रा- संबंधी पूर्वभव प्रपंच तीर्थकर मुखें ऐकलेला सर्व सांगतां झाला. तेव्हां सर्वानां प्रत्यक्ष त्या प्रद्युम्न पुत्रास पहिल्या इतका मोठा आनंद झाला. तसेंच रुक्मीणीच्या मंदिरांत जाऊन सर्व वृत्तांत सांगतांना तिलाहि आनंदी आनंद झाला.
हे कन्ये ! ज्यावेळी तुझा पुत्र या द्वारावतींत येईल. त्यावेळीं तुझ्या मंदिरांतील उपवनांत अकालीं मयूर शब्द करतील. आणि तेथील शुष्क मणिवापिका पाण्यानें तुडुंब भरून राहील. त्यांत कमलें प्रफुल्लित होतील. तुझा शोक दूर करण्याकरितां अशोकवृक्ष पल्लवानें भरीत होईल. मूक लोक बोलू लागतील. कुबडे लोक सरळ चांगले होतील
वगैरे शुभ चिन्हें होतील. तेव्हां येथे तुझ्या पुत्राचे आहे असे समज. आगमन झाले
याप्रमाणें नारदाचे वचन ऐकून रुक्मीणी म्हणते, हे भगवन् ! सीमंधर सर्वज्ञानें जें सांगितले आहे तें अगदी सत्य आहे. मला पुत्राचें दर्शन अवश्य होईल. त्या जिनेश्वर वचनावरच मी जगणार आहे. मात्र आपण वारंवार दर्शन देत जावे. वगैरे म्हणून तिनें त्याला नम- स्कार केला. मग तो शुभाशिर्वाद देऊन तेथून निघून गेला.
सत्यभामेचा पुत्र जो भानुकुमार युवावस्थेत आल्यावर त्याला दुर्योधन राजा आपली कन्या उदधीकुमारी इला देण्यास तयार झाला. तेव्हां रुक्मीणी चिंताक्रांत झाली. त्यावेळी नारद मेघकूट नगरास जाऊन प्रद्युम्नास घेऊन द्वारकावतीस आला. रुक्मी- णीला पूर्वी सांगितलेलीं सर्व शुभ चिन्हें झाली. त्यावरून तिला • आपला पुत्र आतां येथे आला आहे’ असे समजले. इतक्यांत नारद त्या प्रद्युम्नकुमारास घेऊन रुक्मिणीच्या महालांत आला. तेव्हां प्रद्युम्न मातापित्यांस नमस्कार करून नाना प्रकारच्या बाललीला दाख- वून सर्वांना संतुष्ट करतां झाला. पुढें त्या दुर्योधनाच्या उदधीकुमारीशीं प्रद्युम्नकुमाराचें मोठ्या थाटानें लग्न झालें. व ते सुखानें कालक्रमण करूं लागले.
त्यानंतर एकेदिवशीं नेमिनाथ तीर्थकर समवसरण आलें. ही शुभवार्ता वनपालाच्या द्वारें कृष्णास कळतांच तो सर्व परिजन, पुरजन यांसह समवसरणांत गेला. तेथे श्रीनेमिनाथ तीर्थकरांस तीन प्रदक्षिणा घालून त्यांची वंदना, स्तुति, पूजा करून मनुष्य कोष्ठांत जाऊन बसला. कांहीं वेळ दिव्यध्वनींतून धर्मोपदेश ऐकल्यानंतर रुक्मीणी आपली दोन्हीं करकमलें जोडून विनयानें श्रीवरदत्त गणधरांस म्हणाली, हे भव्य- जनतारक जगद्‌गुरो ! मी पूर्वभवांमध्यें कोणते पुण्य केलें आहे ! म्हणून मला आतां हें सौभाग्य प्राप्त झालें आहे. ! हें तिचें नम्र वचन ऐकून
ते गणधर म्हणाले-या भरतक्षेत्रांतील मगधदेशांत लक्ष्मीग्राम या नांवाचे एक गांत्र आहे. तेथे पूर्वी सोमसेन नांवाचा ब्राम्हण रहात असून त्याला लक्ष्‌मीमत्ति या नांवाची एक सुंदर सुशील खी होती. एकेदिवशी ती लक्ष्मीमति विनोदाने आपले मुख दर्पणांत पहात बसली होती. तेव्हां समाधिगुप्त नामक महामुनि चर्येनिमित्त तिच्या दारासमोरून जात होते, त्यांना पाहून तिने त्यांची अनेकप्रकारें खूप निंदा केली. त्यामुळे ते मुनीश्वर आपला अंतराय समजून वनांत परत गेले. त्या मुनिनिंदेच्या पातकांमुळे तिला भगंदर रोग उत्पन्न झाला. त्यानें ती अतिशय पीडित होऊन मरण पावलीं, आणि क्रमाने म्हैस, कुत्रा, डुकर, गाढव, सहावे नरक इत्यादि भवांत भ्रमण करून अनेक दुःखें भोगली. त्यानंतर शेवटीं नर्मदा नदीच्या काठीं एका खेड्यांत दुष्कुलांत उत्पन्न झाली. थोड्याच दिवसांत तिचे आई बाप मरण पावल्यामुळे इतरांनी तिचे पालन पोषण केले. मग ती गांवांतून भिक मागून उदर निर्वाह करूं लागली.
एकेदिवशीं नर्मदा नदीच्या तीरावर महामुनि रात्रियोग धरून बसले होते. प्रभातकाळीं ही नदीवर गेली होती. तेव्हां त्या मुनीश्वरांना पाहून ‘सुदैवानें तिच्या मनांत साधूंचें दर्शन घ्यावें.’ अशी भावना झाल्याने तीनें त्यांना वंदना केली. त्यावेळीं त्या मुनीश्वरांनीं तिचें भवितव्य जाणून तिला धर्मोपदेश केला. मग ती व्रतें घेती झाली. अशा रीतीनें ती सम्यक्त्वी बनली.
आयुष्यांती मरण पावून कोकणदेशांत शोभानांवाच्या नगरांत नंदन नांवाचा एक श्रेष्ठी रहात असून त्याला नंदावती नामें सद्‌गुणी स्त्री होती. त्यांच्या पोटीं ती लक्ष्मीमति नामें कन्या होऊन जन्मली.
कालांतरानें त्या श्रेष्ठीच्या घरी एकदां श्रीनंदस्वामी नांवाचे महा- मुनि भिक्षेकरितां आले होते. तेव्हां त्याश्रेष्ठीनें नवधाभक्तीपूर्वक त्यांना
आहारदान दिले, मग तेथे एका आासनावर बसल्यावर तेन्ा त्या लक्ष्मीमति कन्येने विनयानें आपले दोन्ही हात जोडून मुनीवरांना प्रार्थना करून आपले भवांतर विचारिलें, तेव्हां त्या मुनीचरांनी तिचे सर्व पूर्व सप्त भवांतरांचे सविस्तर वर्णन करून सांगितले. ते ऐकून ती कन्या म्हणाली मला उत्कृष्ट सौभाग्य प्राप्त होणाच्या एकादा उपाय सांगावा. हे तिचें नम्र वचन ऐकून ते मुनीश्वर म्हणाले, हे कन्ये ! आतां वं’ सकलसौभाग्यव्रत’ यथाविधि पाउन कर म्हणजे तुला सर्व सौभाग्याची प्राप्ती अवश्य होईल, असे म्हणून त्यांनी त्याव्रताचा काल व विधि यथास्थित सांगितला. नंतर ते मुनीश्वर तेथून निघून वनांत गेलें, मग तिनें कालानुसार तें व्रत पाळून त्यांचे उद्यापन केलें. नंतर ती आयुष्यांतीं मरण पावून कुडनपुरांत भीष्म नांवाचा राजाच्या मंदरीं रुक्मीणी कन्या होऊन जन्मली. तीच तूं आतां कृष्णाची प्रिय- पत्नि झाली आहेस. पूर्वजन्मांत तूं तें सकलसौभाग्यव्रत यथास्थित पाळले आहेस त्यापुण्याईनें आतां तुला हे उत्कृष्ट सौभाग्यसुख प्राप्त झालें आहे.
हे ऐकून त्या रुक्मीणीनें आनंदानें आपले दोन्ही हात जोडून विनयानें त्या गणधर मुनीकडून या सकलसौभाग्यव्रताचा काल व विधि विचारून घेतला. मग सर्वजन त्या नेमिजिनेश्वरांस आणि सर्व मुनिगणांस नमस्कार करून आपल्या द्वारकेस परत आले. पुढें काला- नुसार रुक्मीणीनें हैं व्रत सर्व यादव जनांसह यथाविधि पाळून त्याचे उद्यापन केलें. त्या व्रताच्या पुण्याईनें आयुष्यांतीं ती संन्यासविधीनें समाधि साधून स्त्रीलिंग छेदून सोळाव्या स्वर्गात देव झाली बाकीचे आपापल्या पुण्यानुसार त्या सद्गतीस गेले. रुक्मीणीचा जीव स्वर्गात बावीस सागर वर्षे सुख भोगूं लागला.
 |
ReplyForward
|
|
ReplyForward
|
|
ReplyForward
|
|
ReplyForward
|
|
ReplyForward
|
|
ReplyForward
|
|
ReplyForward |
|
ReplyForward |
|
ReplyForward |
|
ReplyForward |