( ७९) जीवदयाष्टमी व्रतकथा

तिकडे राजपुर नगरामध्ये मारिदत्त या नांवाचा राजा राज्य करीत होता. त्या नगराच्या बाहेरील उद्यान वनांत एकदां हे सुद- त्ताचार्य आपल्या मुनिसंघासह येऊन उतरले. त्या दिवशीं सुदत्ताचार्य यांचा उपवास होता. म्हणून त्यांनी आपल्या दोघा शिष्यांना (अभय- रुचि व अभयमति) मिक्षेकरितां नगरांत पाठविले. त्यावेळीं मारिदत्त राजानें चंडमारी देवीच्या यात्रेनिमित्त असंख्यात पशुपक्षी गोळा करून त्यांचा बळी देण्यास प्रारंभिळे होते. त्यांना नरयुग्माची आवश्यकता होती. सत्वर नरयुग्म आणण्यास सेवकांना सांगितले होते. सेवर्क शोधित नगरांत गेले. इतक्यांत हे दोघे मुनि त्यांच्या दृष्टीं पडले. तेव्हां राजसेवकांनी त्यांना राजाकडे नेले. त्यावेळीं राजाने त्यांना मारण्यासाठीं खड्ग वरती उगारला. लोक म्हणू लागले कीं; हे मुनिराज ! तुम्ही या महाराजांना शुभाशीर्वाद द्या. हे शब्द ऐकून ते दोघे मुनि म्हणतात, हे राजन् ! तुम्ही सर्वप्रजाजनांचे पुत्रवत् प्रतिपालन करणारे आणि दयामूळ अशा जिनधर्माचे संरक्षक आहात ना ! इत्यादि सदयवृत्तीचे वचन ऐकतांच राजाला मोठे आश्वर्य वाटून स्यानें आपल्या हातांतील खड्ग खालीं टाकला. नंतर तो विन- योक्तीने त्यांना म्हणाला, – हे महात्म्यांनो ! आपण कोण आहात ? कोणाचे पुत्र आहात ? तरुणावस्थेतच इतके भोगनिस्पृह को शालांत ? हे’ राजाचे उद्गार ऐकून ते मुनीश्वर म्हणाले, हे भूपते ! आमचे ते चरित्र धार्मिक लोकांनाच सांगण्यास योग्य आहे. ते तुमच्या सारख्या मिथ्यामती लोकांना सांगण्यास योग्य नाहीं. तुमची वृत्ती मिथ्यात्वाकडे वळली आहे, तथापि आतां तुमची बुद्धी मोक्षमार्गाभिमुख झाली आहे. त्याकारणाने आमचे चरित्र तुम्हांस यथास्थित सांगावे असे वाटते म्हणू नच ते तुम्हांस सांगतों ऐका – हे राजन् ! येथून मार्गे सातव्या मवीं आम्ही दोघे माता व पुत्र होतो. त्यावेळीं दुःस्वप्नाच्या निवृत्तीकरितां चंडमारी देवीस एक कणीकेचा अचेतन कोंबडा तयार करून बली दिला होता. त्या दुष्कर्मामुळे आम्हांस सात दुःखदयोनीमध्ये जन्म घेऊन भ्रमण करावे लागले, वगैरे रीतीने त्यांनीं आपला सर्व भवप्रपंच त्यांनां निवेदिला. तेव्हां ती चंडमारी देवी त्यांचा तो वृत्तांत ऐकून आश्चर्यचकित होऊन त्यांच्यासमोप येऊन पादा- क्रांत झाली अर्थात् चरणीं नम्र आणि विनयानें आपले हात जोडून त्यांना म्हणाली, हे साधुवर्य ! मी अज्ञानपणामुळे असंख्यांत पशुप- क्ष्यांचा बळी घेतला. इतकेच नव्हे तर आपल्या सारख्या महासाधुवर ही प्रोणांत आघात आणला. या अपराधाबद्दल आपल्याजवळ मी आतां क्षमा मागते. तरी आपण मजवर कृपालु होऊन क्षमा करावी, हे पाहून राजादि समस्त जनांस अत्यंत आश्चर्य वाटले. त्या मरांत सर्व जनांनीं त्या मुनीश्वरांना नमोस्तु केला. मग तो मारिदत्त राजा मोठ्या विनयानें आपले दोन्ही हात जोडून म्हणाला, हे महासाधुत्रर्य ! मी मोठा दुष्ट, पापो, दुराचारी आहे. अज्ञानवशतेनें असंख्यांत पशुपक्ष्‌यांचा वध केला. आपल्या सारख्या महात्म्यावर ही प्राणसंकट उपस्थित केले. याजबद्द‌ल आपण मजवर क्षमा करावी. आतां या दुःखाचा परिहार होण्याचा उपाय सांगावा, हे त्याचे वचन ऐकून ते साधु त्यांना म्हणाले, राजन् ! पूर्वकर्माच्या उदयाने सर्व कांहीं होत असते. यांत कोणाचा कांहीं दोष नाहीं. आतां तुम्ही आमच्या सद्‌गुरुसन्निध चला, म्हणजे तुमची तेथे सर्व अभीष्ट सिद्धि होईल. असे म्हणून त्यांनी त्यांना आपल्या गुरुकडे नेलें. तेथे गेल्यावर त्या मारिदत्तरायाने मक्तीने त्या मुदत्ताचार्य मुनीश्वरांना साष्टांग प्रणाम केला आणि मोठ्या विनयाने म्हटले, रे महागुरो ! मी अत्यंत हिंसा वगैरे दुष्कृत्य केले आहे. त्याच्या निवृत्ती- करितां एकादा योग्य उपाय सांगावा. त्यानंतर त्यांनीं त्यांस जीवदया ष्टमी व्रत है करावयास सांगून त्याचा सर्वविधि ही निवेदिला. मग त्याने हे व्रत त्यांच्याजवळ ग्रहण केले. नंतर राज्जा वगैरे नगरी परत गेले. पुढें कालानुसार त्याने है व्रत यथाविधि पाळिले.