महायागमंडलाराधनाअथांकुरार्पणदिनात् षष्ठे तु दिवसे दिवा।
विदधीत महायागमंडलाराधनां सुधीः।।
गद्य-तद्यथा-अथ सकलविमलकेवलाख्यपरंज्योतिःस्वरूपभगवदर्हत्परमेश्वरगर्भावतरणकल्याणचिकीर्षया स्नानानुस्नान- विशुद्धाश्चैत्यालयमुपेत्य पूजामुखविधिं विधाय, जिनेश्वरस्याष्टविधार्चनं, सिद्धाराधनां, महर्षिपर्युपासनं, स्वस्त्ययनविधिं, यज्ञदीक्षाविधानं, भूमिशुद्धिं, मंडपप्रतिष्ठां, यागमंडलवर्तनविधानं च कुर्वाणा एते वयं गर्भावतरणकल्याणांगभूतां यागमंडलाराधनां यथाविधि विधातुमुत्सहामहे।।
गद्य का अर्थ-यहां महायागमंडल विधान से पूर्व की आराधना विधि कहते हैं। इसमें अंकुरारोपण दिन से छठे दिवस में बुद्धिमान, प्रतिष्ठाचार्य ‘‘महायागमंडल’’ की आराधना विधि करें। उसे ही स्पष्ट करते हैं-सकल-विमल केवलज्ञानमय परंज्योतिस्वरूप अर्हंत परमेश्वर के गर्भावतरण कल्याणक को करने की इच्छा से जलस्नान, मंत्रस्नान और व्रतस्नान से शुद्ध होकर चैत्यालय में आकर पूजामुख विधि करके अर्हंतदेव की अष्टद्रव्य से पूजा, सिद्धों की पूजा, महर्षियों की पूजा, स्वस्तिपाठ विधि, यज्ञदीक्षाविधि, भूमिशोधनविधि, मंडलप्रतिष्ठा और यागमंडल बनाने की विधि को करते हुये हम सभी भगवान के गर्भावतरण कल्याणक के लिये अंगभूत-अवयवरूप ऐसी यागमंडल आराधना को विधिवत् करने के लिये उत्साहित हो रहे हैं। पुनः स्नानादि-मंत्रस्नान अर्थात् संध्यावंदन विधि से लेकर ‘‘सिद्धभक्तिपर्यंत ‘‘पूजामुखविधि’’ को विधिवत् करके निःश्रेयस-मोक्ष और अभ्युदय-सांसारिक नानाविध सौख्य के लिये कारण ऐसे ‘‘श्रीयंत्र’’ की पूजा के उत्सव को मैं प्रारंभ करता हूँ।
स्नानादिसिद्धस्तवनावसानं, पूजामुखं तद्विधिना विधाय।
निःश्रेयसस्याभ्युदयस्य चांगं, श्रीयंत्रपूजोत्सवमारभेऽहम्।।1।।
प्रस्तावनापुष्पांजलिः।।
अनुष्टुप्छंद-जिनानामपि सिद्धानां, महर्षीणां समर्चनात्।
पाठात्स्वस्त्ययनस्यापि, मनः पूर्वं प्रसादये।।2।।
मनःप्रसत्तिसूचनार्थं अर्चनापीठाग्रतः पुष्पांजलिं क्षिपेत् ।।
(मन की प्रसन्नता को सूचित करने के लिये मंडल के सामने थाली में पुष्पांजलि क्षेपण करें) ।। इतो जिनयज्ञविधानम् ।। ==
अर्हंत पूजा
==
शार्दूलविक्रीडित- आहूता भवनामरैरनुगता, यं सर्वदेवास्तथा। तस्थौ यास्त्रिजगत्सभांतरमहा-पीठाग्रसिंहासने। यं हृद्यं हृदि सन्निधाप्य सततं, ध्यायंति योगीश्वरा-स्तं देवं जिनमर्चितं कृतधिया-मावाहनाद्यैर्भजे।।1।। ॐ हां हीं हूं हौं हः असि आ उसा अर्हं! एहि एहि संवौषट् । ॐ हां हीं हूं हौं हःअसि आ उसा अर्हं! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हां हीं हूं हौं हः असि आ उसा अर्हं! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् ।। स्थापनं। तीर्थोदकैर्जिनपादौ प्रक्षाल्य तदग्रे पृथगिमान्मंत्रानुच्चारयन् पुष्पांजलिं प्रयुंजीत।।
(तीर्थजल से जिनदेव के चरणों का प्रक्षालन करके उनके आगे पृथक्- पृथक् उपर्युक्त मंत्रों का उच्चारण करके स्थापना करें।) ==
अथाष्टकम्
==
यत्रागाधविशालनिर्मलगुणे, लोकत्रयं सर्वदा। सालोकं प्रतिबिंबितं प्रविशतां, नित्यामृतानंदनम्। सर्वाब्जानिमिषास्पदं स्मृतिगतं, तापापहं धीमता। मर्हत्तीर्थमपूर्वमक्षयमिदं, वार्धारया धारये।।1।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनंतानंतज्ञानशक्तये जलम् निर्वपामीति स्वाहा।। गंधश्चंदनगंधबंधुरतरो, यद्दिव्यदेहोद्भवो । गंधर्वाद्यमरस्तुतो विजयते, गंधांतरं सर्वतः। गंधादीनखिलानवैति विशदं, गंधादिमुक्तोऽपि यः । तं गंधाद्यघगंधमात्रहतये, गंधेन संपूजये।।2।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये गंधं निर्वपामीति स्वाहा। इंद्राहीन्द्रसमर्चितैरनुपमै-र्दिव्यैर्वलक्षाक्षतै-र्यस्य श्रीपदसन्नखेंदुसविधे, नक्षत्रजालायितम्। ज्ञानं यस्य समक्षमक्षतमभूद्वीर्यं सुखं दर्शनम् । यायज्म्यक्षतसंपदे जिनमिमं, सूक्ष्माक्षतैरक्षतैः।।3।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये अक्षतं निर्वपामीति स्वाहा। यस्य द्वादशयोजने सदसि, सद्गंधादिभिः स्वोपमा-नप्यर्थात्सुमनोगणान्सुमनसो वर्षन्ति विष्वक्सदा। यः सिद्धिं सुमनःसुखं सुमनसां, स्वं ध्यायतामावहेत् । तं देवं सुमनोमुखैश्च सुमनो-भेदैः समभ्यर्चये।।4।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये पुष्पं निर्वपामीति स्वाहा। यद्व्याबाधविवर्जितं निरुपमं, स्वात्मोत्थमत्यूर्जितम् । नित्यानंदसुखेन तेन लभते, यस्तृप्तिमात्यन्तिकीम्। यं चाराध्य सुधाशिनो ननु सुधा-स्वादं लभंते चिरम् । तस्योद्यद्रसचारुणैव चरुणा, श्रीपादमाराधये।।5।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये चरुं निर्वपामीति स्वाहा। स्वस्यान्यस्य सहप्रकाशनविधौ, दीपोपमोप्यन्वहम् । यः सर्वं ज्वलयन्ननंतकिरणै-स्त्रैलोक्यदीपोऽस्त्यतः। येनोद्दीपितधर्मतीर्थमभवत्सत्यं विभोस्तस्य सद्दीप्त्यादीपितदिङ्मुखस्य चरणौ, दीपैः समुद्दीपये।।6।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये दीपं निर्वपामीति स्वाहा। येनेदं भुवनत्रयं चिरमभू-दुद्धूपितं सोप्यहो। मोहो येन सुधूपितो निजमहा-ध्यानाग्निना निर्दयम्। यस्यास्थानपथस्थधूपघटजै-र्धूमैर्जगद्धूपितम् । धूपैस्तस्य जगद्वशीकरणसद्धूपैः पदं धूपये।।7।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये धूपं निर्वपामीति स्वाहा । यद्भक्त्या फलदायि पुण्यमुदितं, पुण्यं नवं बध्यते । पापं नैव फलप्रदं किमपि नो, पापं नवं प्राप्यते। आर्हन्त्यं फलमद्भुतं शिवसुखं, नित्यं फलं लभ्यते । पादौ तस्य फलोत्तमादिसुफलैः, श्रेयःसमाराधये।।8।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये फलं निर्वपामीति स्वाहा। मंगं लाति मलं च गालयति यन्मुख्यं ततो मंगलम्। देवोर्हन्वृषमंगलोऽभिविनुतैस्तैर्मंगलैः साधुभिः। चंचच्चामरतालवृंतमुकुरै-र्मुख्येतरैर्मंगलम्। मुख्यं मंगलमिद्धसिद्धसुगुणान्संप्राप्तुमाराधये।।9।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये मंगलद्रव्यार्चनं करोमि स्वाहा। ज्वलितसकललोकालोकलोकोत्तरश्री-कलितललितमूर्ते कीर्तितेन्द्रैर्मुनीन्द्रैः। जिनवर तव पादोपांततः पातयामो, भवदवशमनार्थामर्थतः शांतिधाराम्।।10।। ॐ हीं शांतिधारां करोमि स्वाहा । पुष्पेषोरिषवो वयं पुनरिदं, पुष्पेषुनिष्पेषकम् । निष्पीतानि मधुव्रतैर्वयमिदं, निष्पापसंसेवितम्। इत्यालोच्य नमंत्यपास्य मदमित्याशंकयंतीश ते। निष्पीताखिलतत्त्वपादकमले पुष्पाणि निष्पातये।।11।। ॐ हीं पुष्पांजलिः। वार्गंधतण्डुललतांतचरुप्रदीपै-र्धूपैः फलैःकनकपात्रगतैर्जिनाग्रे। नंद्यादिवर्तदधिस्वस्तिकदर्भदूर्वासिद्धार्थकैश्च कृतमघ्र्यमिहोद्धरामः।।12।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनन्तानन्तज्ञानशक्तये अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा।
==
अथ स्तुतिः – (जयमाला)
==
वसंततिलकाछंद- तुभ्यं नमो दशगुणोर्जितदिव्यगात्र, कोटिप्रभाकरनिशाकरजैत्रतेजः ।। तुभ्यं नमोतिचिरदुर्जयघातिजात-घातोपजातदशसारगुणाभिराम ।। 1 ।। तुभ्यं नमः सुरनिकायकृतैर्विहारे, दिव्यैश्चतुर्दशविधातिशयैरुपेत ।। तुभ्यं नमस्त्रिभुवनाधिपतित्वचिन्ह-श्रीप्रातिहार्याष्टकलक्षितार्हन् ।। 2 ।। तुभ्यं नमः परमकेवलबोधवार्धे, तुभ्यं नमः समसमस्तपदावलोक ।। तुभ्यं नमो निरुपमाननिरंतवीर्य, तुभ्यं नमो निजनिरंजननित्यसौख्य ।। 3 ।। तुभ्यं नमः सकलमंगलवस्तुमुख्य, तुभ्यं नमः शिवसुखप्रद पापहारिन् ।। तुभ्यं नमस्त्रिजगदुत्तमलोकपूज्य, तुभ्यं नमः शरणभूत्रय रक्ष रक्ष ।। 4।। तुभ्यं नमोस्तु नवकेवलपूर्वलब्धे, तुभ्यं नमोस्तु परमैश्वर्योपलब्धे। तुभ्यं नमोस्तु मुनिकुंजरयूथनाथ, तुभ्यं नमोस्तु भुवनत्रितयैकनाथ।। 5 ।। ।। इति जिनार्चाभिमुखं स्तुतिं पठेत् ।। ॐ हीं परमब्रह्मणे अनंतानंतज्ञानशक्तये जयमाला अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा।
==
अथातः सिद्धार्चनविधानम्
==
सिद्धपूजाआहूता इव सिद्धिमुक्तिवनितां, मुक्तान्यसंगा ययु-स्तिष्ठन्त्यष्टमभूमिसौधशिखरे, सानंतसौख्यास्पदाः।। साक्षात्कुर्वत एव सर्वमनिशं, सालोकलोकं समं। तानद्धेद्धविशुद्धसिद्धनिकरा-नावाहनाद्यैर्भजे ।। ॐ हीं णमो सिद्धाणं सिद्धपरमेष्ठिन् ! अत्र एहि एहि संवौषट् । ॐ हीं णमो सिद्धाणं सिद्धपरमेष्ठिन् ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः।। ॐ हीं णमो सिद्धाणं सिद्धपरमेष्ठिन्! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् ।।
==
अथाष्टकम्
==
गंगादितित्थप्पहदप्पएहिं, सग्गंधदा णिम्मलदापएहिं।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठ सिद्धे, सव्वट्ठ संपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये जलं निर्वपामीति स्वाहा ।। 1 ।। गंधेहिं घाणाण सुहप्पएहिं, समच्चयाणंपि सुहप्पएहिं ।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठ सिद्धे, सव्वट्ठ संपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये गंधं निर्वपामीति स्वाहा ।। 2 ।। पेरंतछोणीसियकारणेहिं, वरक्खएहिं सियकारणेहिं ।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठसिद्धे, सव्वट्ठसंपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये अक्षतं निर्वपामीति स्वाहा ।। 3 ।। पुप्फेहिं दिव्वेहिं सुवण्णएहिं, कव्वेकईसेहि सुवण्णएहिं ।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठसिद्धे, सव्वट्ठसंपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये पुष्पं निर्वपामीति स्वाहा ।। 4 ।। बब्भेहि णाणासुरसप्पएहिं, भव्वाणणाणायिरसप्पएहिं ।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठसिद्धे, सव्वट्ठसंपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये चरुं निर्वपामीति स्वाहा ।। 5 ।। देदिव्वमाणप्पहदीवएहिं, संवूयआणं सिरिदीवएहिं ।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठसिद्धे, सव्वट्ठसंपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये दीपं निर्वपामीति स्वाहा ।। 6।। कालाअरुब्भूयसुहूवएहिं, जीयाण पावाण सुहूवएहिं ।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठसिद्धे, सव्वट्ठसंपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये धूपं निर्वपामीति स्वाहा ।। 7।। अणग्घभूएहिं फलव्वएहिं, भवस्स संदिण्ण फलव्वएहिं ।। अच्चेमि णिच्चं परमट्ठसिद्धे, सव्वट्ठसंपादय सव्वसिद्धे।। ॐ हीं अर्हं श्रीसिद्धाधिपतये फलं निर्वपामीति स्वाहा ।। 8 ।। णएण णाणेण य दंसणेण, तवेण उट्टेण य संजमेण।। सिद्धे तियाले सुविसुद्धबुद्धे, समग्घयामो सयले विसुद्धे।। ॐ हीं जलादियज्ञांगदूर्वादधिसिद्धार्थादिमंगलद्रव्यविनिर्मितमहाघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा ।। 9।।
एवं अर्हत्प्रतिमाग्रे सिद्धानभ्यच्र्य भक्त्या स्तुवीत ।। (इस प्रकार अर्हंत प्रतिमा के सामने सिद्धों की पूजा करके भक्ति से स्तुति करें।) ==
अथ स्तुतिः
==
नमस्ते पुरुषार्थाय परां काष्ठां अधिष्ठित । सिद्धभट्टारकस्तोम निष्ठितार्थ निरंजन ।। 1 ।। स्वप्रदाय नमस्तुभ्यमचलाय नमोस्तु ते । अक्षयाय नमस्तुभ्यमव्याबाधाय ते नमः ।। 2 ।। नमस्तेऽनंतविज्ञानदृष्टिवीर्यसुखास्पद । नमो नीरजसे तुभ्यं निर्मलाय तु ते नमः ।। 3 ।। अच्छेद्याय नमस्तुभ्यं अभेद्याय नमो नमः । अक्षताय नमस्तुभ्यं अप्रमेयाय ते नमः ।। 4 ।। नमोस्त्वगर्भवासाय नमो गौरवलाघव । अक्षोभ्याय नमस्तुभ्यमविलीनाय ते नमः ।। 5।। नमः परमकाष्ठात्मयोगरूपत्वमीयुषे । लोकाग्रवासिने तुभ्यं नमोऽनंतगुणाश्रय ।।6।। निःशेषपुरुषार्थानां निष्ठां सिद्धिमधिष्ठित । सिद्धभट्टारकव्रात भूयो भूयो नमोस्तु ते ।। 7।। विविधदुरितशुद्धान् सर्वतत्त्वार्थबुद्धान् । परमसुखसमृद्धान्युक्तिशास्त्राविरुद्धान् ।।8।। बहुविधगुणवृद्धान्सर्वलोकप्रसिद्धान्। प्रमितसुनयसिद्धान्संस्तुुवे सर्वसिद्धान्।।9।। इति सिद्धभक्तिविधानम् ।। ॐ हीं अर्हं श्री सिद्धाधिपतये जयमाला अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। अथातो महर्षिपर्युपासनविधिः ( महान ऋषियों की पूजा-गुरुपूजा) ये येऽनगारा ऋषयो यतीन्द्रा । मुनीश्वरा भव्यभवद्व्यतीताः। तेषां समेषां पदपंकजानि। संपूजयामो गुणशीलसिद्ध्यै।।1।। ॐ हीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रपवित्रतरगात्रचतुरशीतिलक्षगुणगणधरचरणा ! अत्र आगच्छत आगच्छत संवौषट्। ॐ हीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रपवित्रतरगात्रचतुरशीतिलक्षगुणगणधरचरणा ! अत्र तिष्ठत तिष्ठत ठः ठः । ॐ हीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रपवित्रतरगात्रचतुरशीतिलक्षगुणगणधरचरणा ! अत्र मम सन्निहिता भवत भवत वषट्।
==
अथाष्टकम्
==
अनुष्टुप्छंद- सुगंधिशीतलैः स्वच्छैः, स्वादुभिर्विमलैर्जलैः। सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।।1।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः जलं निर्वपामीति स्वाहा ।। सारकर्पूरकाश्मीर-कलितैश्चंदनद्रवैः। सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।। 2 ।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः गंधम् निर्वपामीति स्वाहा ।। अक्षतैरक्षतैः सूक्ष्मै-र्वलक्षैर्ऋक्षसंनिभैः। सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।। 3 ।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः अक्षतं निर्वपामीति स्वाहा ।। पुष्पैः प्रसरदामोदाहतपुष्पंधयावृतैः। सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।। 4 ।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः पुष्पम् निर्वपामीति स्वाहा ।। हव्यैर्नव्यघृतापूप-पायसव्यंजनान्वितैः। सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।। 5 ।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः चरुम् निर्वपामीति स्वाहा ।। कर्पूरप्रभवैर्दीपै-र्दीप्त्या दीपितदिङ्मुखैः। सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।। 6 ।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः दीपम् निर्वपामीति स्वाहा ।। दशांगधूपसद्धूमै-र्दशाशापूर्णसौरभैः। सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।। 7 ।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः धूपम् निर्वपामीति स्वाहा ।। चोचमोचाम्रजंबीर-फलपूगादिसत्फलैः । सार्धद्वीपद्वयातीत भवद्भव्ययतीन्यजे।। 8 ।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः फलम् निर्वपामीति स्वाहा ।। गुणमणिगणसिंधून्भव्यलोकैकबंधून् । प्रकटितनिजमार्गान्ध्वस्तमिथ्यात्वमार्गान्। परिचितनिजतत्त्वान्पालिताशेषसत्त्वान् । शमरसजितचन्द्रानघ्र्ययामो मुनींद्रान्।।9।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यः अघ्र्यम् निर्वपामीति स्वाहा ।।
==
अथ स्तुतिः
==
ये सर्वतीर्थप्रभवा गणेन्द्राः, सप्तद्र्धयो ज्ञानचतुष्टयाढ्याः। तेषां पदाब्जानि जगद्धितानां, वचोमनोमूर्धसु धारयामः।।1।। तपोबलाक्षीणरसौषधद्र्धीन्, विज्ञानऋद्धीनपि विक्रियद्र्धीन्। सप्तद्र्धियुक्तानखिलानृषीन्द्रान्-स्मरामि वंदे प्रणमामि नित्यम्।।2।। सर्वेषु तीर्थेषु तदन्तरेषु, सप्तर्षयो ये महिता बभूवुः। भवांबुधेः पारमिताः कृतार्था, भवंतु नस्ते मुनयः प्रसन्नाः।।3।। ये केवलीन्द्राः श्रुतकेवलीन्द्रा, ये शिक्षकास्तुर्यतृतीयबोधाः। सविक्रिया ये वरवादिनश्च, सप्तर्षिसंज्ञानिह तान्प्रवंदे।।4।। प्रमत्तमुख्येषु पदेषु सार्ध-द्वीपद्वये ये युगपद्भवन्ति। उत्कर्षतस्तान्नवकोटिसंख्यान्-वंदे त्रिसंख्यारहितान्मुनीन्द्रान्।।5।। ।। इति महर्षिपर्युपासनविधिः।। ॐ हीं गणधरचरणेभ्यो जयमाला अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा।
==
अथातः स्वस्त्ययनविधानम्
==
स्वस्तिपाठ
(प्रत्येक श्लोक को पढ़कर पुष्पांजलि क्षेपण करें)
उपजातिछंद- श्रीपंचकल्याणमहार्हणार्हा, वागात्मभाग्यातिशयैरुपेताः।। तीर्थंकराः केवलिनश्च शेषाः, स्वस्तिक्रियां नो भृशमावहन्तु।।1।। ये शुद्धमूलोत्तरसद्गुणानां, आधारभावादनगारसंज्ञाः। निग्र्रंथवर्या निरवद्यचर्याः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।2।। ये चाणिमाद्यष्टसविक्रियाढ्या-स्तथाक्षयावासमहानसाश्च। राजर्षयस्ते सुरराजपूज्याः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।3।। ये कोष्ठबुध्यादिचतुर्विधद्र्धिरवापुरामर्षमहौषधद्र्धीः । ब्रह्मर्षयो ब्रह्मणि तत्परास्ते, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।4।। जलादिनानाविधचारणा ये, ये चारणाग्न्यांबरचारणाश्च। देवर्षयस्ते नतदेववृन्दाः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।5।। सालोकलोकज्वलनैकतानं, प्राप्ताः परंज्योतिरनंतबोधम् । सर्वर्षिवंद्याः परमर्षयस्ते, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।6।। श्रेणिद्वयारोहणसावधानाः, कर्मोपशान्तिक्षपणप्रवीणाः । ये ते समस्ता मुनयो महान्तः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।7।। समग्रमध्यक्षमिताश्च देश-प्रत्यक्षमत्यक्षसुखानुरक्ताः। मुनीश्वरास्ते जगदेकमान्याः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।8।। उग्रं च दीप्तं च तपोभितप्तं, महच्च घोरं च तरां चरन्तः। तपोधना निर्वृतिसाधनोक्ताः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।9।। मनोवचःकायबलप्रकृष्टाः, स्पष्टीकृताष्टांगमहानिमित्ताः। क्षीरामृतास्राविमुखा मुनीन्द्राः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।10।। प्रत्येकबुद्धप्रमुखा मुनीन्द्राः, शेषाश्च ये ये विविधद्र्धियुक्ताः। सर्वेपि ते सर्वजनीनवृत्ताः, स्वस्तिक्रियासुर्जगते हिता नः।।11।। शार्दूलविक्रीडित- शापानुग्रहशक्तिताद्यतिशयै-रुच्चावचैरंचिता। ये सर्वे परमर्षयो भगवतां, तेषां गुणस्तोत्रतः। एतत्स्वस्त्ययनादपैति सकलः, संक्लेशभावः शुभो । भावः स्यात्सुकृतं च तच्छुभविधे-रादाविदं श्रेयसे।।12।। इति स्वस्त्ययनं मनःप्रसादनविधानम् ।।
==
अथातो यज्ञदीक्षाविधानम्
==
(यज्ञ दीक्षा विधि)न्यस्यार्हद्विष्टरे धृत्वा-नादिमंत्राभिमंत्रितम्।। प्रसाधनं गुरोरग्रे, यज्ञदीक्षामुपाश्रये।।1।। णमो अरिहंताणं। णमो सिद्धाणं। णमो आइरियाणं। णमो उवज्झायाणं। णमो लोए सव्वसाहूणं। चत्तारि मंगलं-अरिहंत मंगलं। सिद्ध मंगलं। साहु मंगलं। केवलिपण्णत्तो धम्मो मंगलं। चतारि लोगुत्तमा-अरिहंत लोगुत्तमा। सिद्ध लोगुत्तमा। साहु लोगुत्तमा। केवलिपण्णत्तो धम्मो लोगुत्तमा। चत्तारि सरणं पव्वज्जामि-अरिहंत सरणं पव्वज्जामि। सिद्ध सरणं पव्वज्जामि। साहु सरणं पव्वज्जामि। केवलिपण्णत्तो धम्मो सरणं पव्वज्जामि। ॐ हीं क्रों शांतिं1 कुरु कुरु स्वाहा । अयमनादिसिद्धमंत्रः ।। अथ वस्त्रादिप्रसाधनाभिमंत्रणम्
(चंदन, माला, मुकुट आदि प्रसाधन वस्तुयें एकपात्र में लेकर भगवान के सामने रखना, पुनः अनादिसिद्ध मंत्र बोलकर मंत्रित करके आगे-आगे के मंत्रों को बोल-बोलकर उन-उन वस्तुओं को ग्रहण करना या मंत्रित चंदन उन-उन वस्त्र आदि में लगाते रहना।
जिनमतमिव सूक्ष्मं यत्सुखस्पर्शदक्षं। क्षपितविविधबाधं, साध्वलंकारमुख्यम्। शुचितरमपदोषं सद्गुणं तद्दधेहं । परमजिनमखेऽस्मिन्सांतरीयोत्तरीयम्।।2।।ॐ हीं श्वेतवर्णे सर्वोपद्रवहारिणी सर्वजनमनोरंजिनी परिधानोत्तरीये धारणीये हं हं झं झं वं वं सं सं तं तं पं पं परिधानोत्तरीयं धारयामि स्वाहा । वस्त्रावरणम् ।। (वस्त्र धारण करना अथवा धोती दुपट्टे आदि वस्त्रों को स्पर्श करना) पवित्रभूमिप्रभवैः पवित्रैः, पवित्रमुद्रासहितं सुदृब्धम्। पवित्रताकृन्मम सव्यहस्ते, त्वनामिकायां निदधे पवित्रम्।।3।। ॐ हीं पवित्रं धारयामि स्वाहा ।।
(दाहिने हाथ की अनामिका में पवित्र धारण करना, यह गीले डाभ का छल्ला जैसा बनाया जाता है)
सुशीतलेनोक्तवदर्हदीशो, यशोवदुच्चैर्विशदेन तस्य। तदंगवन्मंगलगंधभाजा, समालभेंऽगं मम चन्दनेन।।4।।
श्रीचंदनानुलेपनम् ।। (चंदन लगाना)
चेतश्चमत्कारकरी जनानां, गंधादिना या विदुषां विशेषात्। स्वर्भोगमालावहदिव्यशक्त्या, मालां दधे मूध्र्नि जिनार्चितां तां।।5।।
स्रग्धारणम्।। (माला पहनना)
दृग्बोधचारित्रगुणत्रयेण, धृत्वा त्रिधौपासकभावसूत्रम्। द्रव्यं च सूत्रं त्रिगुणं समुक्ता-फलं तदारोपणमुद्वहामि।।6।। ॐ हीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राय स्वाहा । इति ब्रह्मसूत्रं बिभृयात् ।। (जनेऊ धारण करें) जिनेश्वराज्ञाभरवद्विशिष्टै-र्धार्यं महाहार्यगुणौघरत्नम्। मूध्र्ना वहेयं मुकुटं महान्तं, चंचत्प्रभामंडितकुंडलाभ्याम्।।7।। ॐ हीं सम्यक्चारित्राय स्वाहा । कुंडलविशिष्टमुकुटोपयोगः ।। (कुंडल और मुकुट पहनना) आसन्नभव्ये जिनभक्तिमुख्या, गुणा यथायोगमुपव्रजन्ति। तथैव यस्मिन्मणयो महान्तः, करे ममैतत्कटकं करोमि।।8।। ॐ हीं सम्यग्ज्ञानाय स्वाहा ।। कंकणप्रणयनम् ।। (हाथ में कंकण पहनना) उन्मुद्रिताशेषविनेयपद्म, श्रीकेवलार्कोदयपूर्वशैलम्। यष्टुं जिनं जीवदयासमुद्रं, मुद्रां दधे चारुमनामिकायाम्।।9।। ॐ हीं सम्यग्दर्शनाय स्वाहा । मुद्रिकास्वीकारः ।। (अंगुली में अंगूठी पहनंे) दृग्बोधदेशव्रतरूपरत्न-त्रयं भवन्मे कलितोपवासम्। आकर्मिकाब्रह्मनिवृत्तियुक्तं, स्याद्यज्ञदीक्षाविधिना विशिष्टम् ।।10।। अर्हद्देवयज्ञदीक्षांगीकारः ।। (अर्हंतदेव की प्रतिष्ठा होने पर्यंत यह यज्ञदीक्षा स्वीकार की गई है) रत्नत्रयांगमुपवीतमुरस्यथांग – देशव्रतस्य वसुकंकणमत्र हस्ते। ब्रह्मव्रतांगमधुना स्वकटौ च मौंजीं, धृत्वारभे जिनमखं मखदीक्षितोहम्।।11।।
दीक्षाचिन्होद्वहनम् ।। (रत्नत्रय का सूचक जनेऊ, देशव्रत का सूचक हाथ में कंकण, ब्रह्मचर्य व्रत का सूचक कमर में कंदोरा धारण करें। पुरुषों के दाहिने हाथ में कलावा-पंचवर्णी सूत्र का कंकण बांधना और महिलाओं के बायें हाथ में बांधना। अनुष्ठानपर्यंत ब्रह्मचर्यव्रत, पाँच अणुव्रत दिया जाता है।) ॐ वज्राधिपतये आं हां अः ऐं हः श्रूं क्षः इंद्राय संवौषट् ।। अनेनैकविंशतिवारानात्मानमधिवासयेत् (इस मंत्र से 21 बार पुष्पाक्षत यजमानों के मस्तक पर डालकर उन्हें ‘इंद्र’ बनावे।)
इति यज्ञदीक्षाविधानम् ।। अथ भूमिशोधनम्-भूमिशोधन विधि घंटाटंकारवीणाक्वणितमुरज-धां-धां क्रियाकाहलाच्छें – च्छेंकारोदारभेरीपटहधलधलंकारसंभूतघोषे। आक्रम्याशेषकाष्ठातटमथ झटिति प्रोच्चटत्युद्भटेऽभंर। शिष्टाभीष्टार्हदिष्टिप्रमुख इह लतांतांजलिं प्रोत्क्षिपामः।।1।। ॐ हीं परमब्रह्मणे नमो नमः । स्वस्ति स्वस्ति जीव जीव नंद नंद वद्र्धस्व वद्र्धस्व विजयस्व विजयस्व अनुशाधि अनुशाधि पुनीहि पुनीहि पुण्याहं पुण्याहं मांगल्यं मांगल्यं पुष्पांजलिः ।। सोदकानि पुष्पाणि क्षिपेत् ।।
(पुष्पांजलि करें)
क्षेत्रं मखेऽस्मिन्परिपालयन्तं, विघ्नानशेषानपसारयन्तम्। वैश्वानराशापरिकल्पितेन, श्रीक्षेत्रपालं बलिना धिनोमि।।2।। ॐ हीं अत्र स्थितक्षेत्रपालाय स्वाहा । इति क्षेत्रपालार्चनम् । (क्षेत्रपाल को अघ्र्य चढ़ावें) सर्वेषु वास्तुषु सदा निवसन्तमेनं, श्रीवास्तुदेवमखिलस्य कृतोपकारं। प्रागेव वास्तुमिह कल्पितयज्ञभाग-स्यैशानकोणदिशि पूजनया धिनोमि।।3।। ॐ हींवास्तुदेवाय इदमघ्र्यं यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां । विहारकाले जगदीश्वराणा-मवाप्तसेवार्थकृतापदान। हुत्वार्चितो वायुकुमार देव, त्वं वायुना शोधय यागभूमिम्।।4।। ॐ हीं वायुकुमाराय सर्वविघ्नविनाशनाय इदमघ्र्यं यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां ।। महीं पूतां कुरु कुरु हुं फट् स्वाहा।। षड्दर्भपूलेन भूमिं सम्मार्जयेत् ।। (डाभ के पूले से जमीन का शोधन करे) विहारकाले जगदीश्वराणा – मवाप्तसेवार्थकृतापदान। हुत्वार्चितो मेघकुमारदेव, त्वं वारिणा शोधय यागभूमिम्।।5।। ॐ हीं मेघकुमाराय सर्वविघ्नविनाशनाय इदमघ्र्यं प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां। धरां प्रक्षालय प्रक्षालय अं हं सं वं झं ठं यक्ष फट् स्वाहा । षड्दर्भपूलोपात्तजलेन भूमिं सिंचेत् ।। (डाभ के पूले से जल लेकर भूमि पर छिड़के) गर्भान्वयादौ महितद्विजेन्द्रैर्निर्वाणपूजासु कृतापदान। हुत्वार्चितो वन्हिकुमारदेव, त्वं ज्वालया शोधय यागभूमिम्।।6।। ॐ हीं अग्निकुमाराय इदमघ्र्यं प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां। भूमिं ज्वालय ज्वालय अं हं सं वं झं ठं यक्ष फट् स्वाहा। ज्वलद्दर्भपूलानलेन भूमिं ज्वालयेत् । (डाभ जलाकर या कपूर जलाकर भूमि शुद्ध करे) ।। प्राचीमैशानीं चांतरा वातकुमारादिस्थापनम् ।। (पूर्व और ईशान के मध्य में वायुकुमारादि की स्थापना करना) तुष्टा अमी षष्टिसहस्रनागा, भवन्त्ववार्या भुवि कामचाराः। यज्ञावनीशानदिशाप्रदत्त, सुधोपमानांजलिपूर्णवार्भिः।।7।। ॐ हीं क्रों षष्टिसहस्रसंख्येभ्यो नागेभ्यः स्वाहा। इदमघ्र्यं..। नागतर्पणार्थमैशान्यां दिशि जलांजलिं क्षिपेत्।
(नागसंतर्पण हेतु ईशान दिशा में जलांजलि देवें) ==
दर्भस्थापनविधि
==
ब्रह्मप्रदेशे निदधामि पूर्वं, पूर्वादिकाष्ठासु पुनः क्रमेण। दर्भं जगद्गर्भजिनेन्द्रयज्ञ-विघ्नौघविध्वंसकृते समंत्रम्।।8।। प्रकृतक्रमविध्यवधानाय पुष्पांजलिः ।। (पुष्पांजलि क्षेपण करे) परमब्रह्मभूयाप्तपरमाप्तजिनक्रतौ । ब्रह्मस्थाने स्थितं कुर्वे, दर्भं विघ्नोपशान्तये ।। 1 ।। ॐ हीं दर्पमथनाय नमः स्वाहा ।। ब्रह्मदर्भः।। (ब्रह्मस्थान में दर्भ स्थापना करे) ॐ सर्वज्ञस्य यज्ञेशो, यज्ञेऽस्मिन्निदधे कुशम्। शतयज्ञहरिद्भागे, यज्ञविघ्नविदारणम्।।2।। ॐ हीं अनंतज्ञानाय अनंतदर्शनाय अनंतवीर्याय अनंतसुखाय पूर्वदिङ्मुखे दर्भमवस्थापयामि नमः स्वाहा। इंद्रदर्भः ।। (पूर्व दिशा में दर्भ स्थापित करें) ॐ विश्वदोषसंप्लुष्टाद्यागे वैश्वानरात्मनः । वैश्वानरहरिद्भागे, कुशखंडं निवेशये।।3।। ॐ हीं ब्रह्मणे स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । जिनाय स्वाहा । जिनोत्तमाय स्वाहा । धवाय स्वाहा । धवोत्तमाय स्वाहा। शुचिष्ठाशुचिष्ठेषु । कोणाकोणेषु । आग्नेय्यां दिशि दर्भमवस्थापयामि स्वाहा । अग्निदर्भः ।। (आग्नेयदिशा में डाभ स्थापित करना) ॐ वैवस्वतमहामूर्ते, वैवस्वत्कोटिदीधितेः। यागे वैवस्वताशायां, दर्भखंडं विदध्महे।।4।। ॐ हीं अनंतवीर्याय । जितेन्द्रियाय । दक्षिणस्यां दिशि दर्भमवस्थापयामि स्वाहा ।। यमदर्भः ।। (दक्षिण दिशा में दर्भ स्थापित करना) ॐ क्षमामयक्षमामूर्तेः, पुण्यराशेर्महामहे। पुण्ये पुण्यजनाशायां, दर्भन्यासं विदध्महे।।5।। ॐ हीं परमब्रह्मणे नैऋत्यां दिशि दर्भमवस्थापयामि स्वाहा ।। नैऋत्यदर्भः ।। (नैऋत दिशा में दर्भ स्थापित करना) ॐ विघ्नशांतये शांतेरपांमूर्तिमतः क्रतौ। अपांपत्युस्तनोम्याशां, पवित्रेण पवित्रिताम् ।। 6 ।। ॐ हीं परममंगलाय परमपवित्राय परमनिर्वाणकारणाय । अपरस्यां दिशि दर्भमवस्थापयामि स्वाहा । वरुणदर्भः ।। (पश्चिम दिशा में दर्भ स्थापित करना) ॐ निःसंगस्वरूपस्य, यागेस्मिन्मारुतात्मनः । मारुतस्य ककुब्भागे, कुशमास्थापयामहे ।। 7 ।। ॐ हीं पंचमहाकल्याणसंपूर्णाय । वायव्यां दिशि दर्भमवस्थापयामि स्वाहा ।। वायुदर्भः ।। (वायव्य दिशा में दर्भ स्थापना करना) ॐ सर्वसौम्यरूपस्य, सोममूर्तेर्महामहे। सोममौलिसुहृत्काष्ठां कुशोऽयमधितिष्ठतु ।। 8 ।। ॐ हीं त्रैलोक्यनाथाय त्रिलोकमहिताय शुचिरत्नत्रयदर्शनकराय । उत्तरस्यां दिशि दर्भमवस्थापयामि स्वाहा।। यक्षदर्भः।। (उत्तर दिशा में दर्भ स्थापित करना) ॐ निर्लेपस्य जिनेन्द्रस्य, व्योममूर्तेर्महाध्वरे । व्योमकेशस्य दिग्भागे, कुर्महे दर्भगर्भितम् ।। 9 ।। ॐ हीं नवकेवललब्धिसहिताय देवाधिदेवाय । ऐशान्यां दिशि दर्भमवस्थापयामि स्वाहा ।। (ईशान दिशा में दर्भ स्थापित करना) इति दर्भस्थापनविधानम् ।। (दर्भस्थापना विधिपूर्ण हुई) वार्दर्र्भगंधैः सुमनोऽक्षतोैघैर्दीपैश्च-धूपैरमृतोपमान्नैः। क्रमान्महामो महितां महद्भि-र्महीं महादेवमहामहस्य।। ॐ हीं नीरजसे नमः जलं। शीलगंधाय नमः गंधं। अक्षताय नमः अक्षतं। विमलाय नमः पुष्पं। दर्पमथनाय नमः चरुं। ज्ञानोद्योताय नमः दीपं। श्रुतधूपाय नमः धूपं। परमसिद्धाय नमः फलं। इति भूम्यर्चनम् ।। (अष्टद्रव्य से भूमि की पूजा करना)
==
अथातो मंडपप्रतिष्ठाविधानम्
==
(मंडप प्रतिष्ठा विधि)गद्य-ॐ मणिमयमहास्तंभसंभृतत्र्यादित्रिवर्धिष्णुचतुर्विंशत्यंतकरान्यतमायामसमुत्तुंगसमचतुरस्रचतुद्र्वारोत्तंभितघंटादर्पणाद्य- लंकृततोरणोपहितरामणीयकम्। धवलदुकूलवसनकन्याकदंबकृतकपिलाविशुद्धगोमयपयोद्रुमत्वक्कषायसम्मार्जनमहितमहीतलविहित- विचित्ररंगबलिविराजितम् । समसमुत्पन्नसुरचापशतशंकावहविचित्रवितानसंतानसंपादितचित्तचमत्कारम् ।। सौरभासक्तमधुकरमालाक रंबितकमनीयकुसुममालाकलापनिरंतरितांतरालम् । दशविधानेकध्वजदंडकोटीविघट्यमानघनाघनगलन्मुक्तासारसंकाशमुक्ताफल- लंबूषतारकादिविभूषणभूषितम् ।। विविधाकारकलिताकल्पकेतन-मालालंबमानधवलकलशाष्टकदर्भमालावरणविभ्राजितम् ।। धूपघटपटलनिर्यद् धूमलेखासौरभप्रसरसुरभीकृतसकलदिङ्मुखम्। दर्शनविशुद्ध्यादिषोडशभावनीयभावबीजयवसिद्धार्थादिद्रव्यबीजकृतपुंजनिकुरुंबरंजितम् । मणिकनकचंदनमयानेकयज्ञांगभाजनभावद्रव्यरत्नफलपल्लवदूर्वादिपूजापरिकरपरिपूर्णम् ।। घोषविशुद्धप्रवचनपाठस्तवगानाशीर्वादवाद्यप्रमुख- निनादमुखरितदिगंतरविविधविनेयजनपरिपूरितं। जन्माभिषवणसमयपांडुकशिलातटघटितमहामंडपलक्ष्मी-मात्मशोभातिशयभव्यजन- संकल्पाभ्यासमात्मसात्कुर्वाणम् ।। निर्वाणकारणदयायागसाधनतया महनीयमखिलमंडितमहामंडपमिमं बहुमानयामहे। मंडपांतः समंताद् भूषणादिवस्तुषु च पृथक्कुंकुमाक्तपुष्पाक्षत्ं क्षिपेत् ।। (मंडप के अंदर भूषणादि वस्तुओं पर पुष्पांजलि क्षेपण करंे) यत्पंचवर्णाक्तपवित्रसूत्रं, सूत्रोक्ततत्वाभमनेकमेकम्। तेन त्रिवारं परिवेष्टयामः, शिष्टेष्टयागाश्रयमंडपेन्द्रम्।।1।। मंडपमिमं बहिः पंचवर्णेन सूत्रेण त्रीन्वारान्वेष्टयेत् ।। (यागमंडप को बाहर से पंचवर्णीसूत्र से तीन बार वेष्टित करें) श्रीमंडपाभं मिलितत्रिलोकी-श्रीमंडितं पंडितपुंडरीकम्। श्रीमंडपं खंडितपापतापं, तमेनमघ्र्येण च मंडयामः।।2।। श्री मण्डपाय अघ्र्यं समर्पयामि। मंडपायाघ्र्यं दद्यात् ।। (मंडप को अघ्र्य चढ़ावें)
==
अथ कुमुदादिद्वारपालानुकूलनम्
==
(कुमुद आदि चार द्वारपालों को अनुकूल करें-अघ्र्य चढ़ावें) रक्षार्थमस्य पूर्वादि-द्वारदक्षिणभागके। कुमुदं चांजनं यक्ष्ये, वामनं पुष्पदन्तकम्।।1।। तोरणोपांतापसव्यदेशेषु कुंकुमाक्तपुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। (पुष्पांजलि क्षेपण करे) कुंभं शुंभंतमुच्चैर्धवलितमभितः सर्वधान्यांकुराद्यैः। पंचास्यैः स्वस्तिकस्थं सततमभिमुखं लीलया लोकयन्तम्।। बिभ्राणं हेमदंडं मरकतखचितं, कांतियुक्तं कदल्याः । पूर्वद्वाराधिकारं कुमुदमतिमुदं कुर्महे पूजनेन।।2।। ॐ हीं कुमुदप्रतीहार निजद्वारि तिष्ठ तिष्ठ इदं अघ्र्यं गृहाण गृहाण स्वाहा। (पुष्पांजलि क्षेपण कर अघ्र्य चढ़ावें) कुंभं शुंभंतमुच्चैर्धवलितमभितः सर्वधान्यांकुराद्यैः। पंचास्यैः स्वस्तिकस्थं सततमभिमुखं लीलया लोकयन्तम्।। बिभ्राणं हेमदंडं मरकतखचितं, कांतियुक्तं कदल्याः । कुर्वेऽपाग्द्वारपालं बलिविहितमुदं सांजनाभांजन त्वाम्।।3।। ॐ हीं अंजनप्रतीहार निजद्वारि तिष्ठ तिष्ठ इदं अघ्र्यं गृहाण गृहाण स्वाहा । कुंभं शुंभंतमुच्चैर्धवलितमभितः सर्वधान्यांकुराद्यैः। पंचास्यैः स्वस्तिकस्थं सततमभिमुखं लीलया लोकयन्तम्।। बिभ्राणं हेमदंडं मरकतखचितं, कांतियुक्तं कदल्याः । प्रत्यग्द्वाराधिकारं, विधुधवलरुचं वामनं मानयामि।।4।। ॐ हीं वामनप्रतीहार निजद्वारि तिष्ठ तिष्ठ इदं अघ्र्यं गृहाण गृहाण स्वाहा । कुंभं शुंभंतमुच्चैर्धवलितमभितः सर्वधान्यांकुराद्यैः। पंचास्यैः स्वस्तिकस्थं सततमभिमुखं लीलया लोकयन्तम्।। बिभ्राणं हेमदंडं मरकतखचितं, कांतियुक्तं कदल्याः । लब्धोदग्द्वारदक्षं विधिविहितबलिं पुष्पदंतं तनोमि ।। 5 ।। ॐ हीं पुष्पदंतप्रतीहार निजद्वारि तिष्ठ तिष्ठ इदं अघ्र्यं गृहाण गृहाण स्वाहा । इति मंडपप्रतिष्ठाविधानम् ।। (मंडपप्रतिष्ठाविधिपूर्ण हुई)
==
अथातो वेदीप्रतिष्ठाविधानम्
==
(वेदी प्रतिष्ठा विधि)गद्य-ॐ तदेतन्महामंडपस्य मध्ये नवमतन्मध्यभागायामविस्तारव्यासषडंशोच्छ्रायचतुरस्रेशदिक्प्लवोपलक्षिताम्। चंद्रोपकरुं- द्रस्तंभसांद्रच्छायचामरादिपरिच्छदविशेषपरिष्कृताम् । मंगललोकोत्तमशरणवदुपर्युपरिव्यवस्थितभांडोच्चयमंडिताम्। दर्शनविशुद्ध्यादि- वर्धनार्थमीशानादिसुरेन्द्रपरीतसौधर्मेन्द्रविनिर्मापित जिनेन्द्रमहामहवेदी साक्षादियमेवेति संकल्प्यमानां। प्रोक्षणसमालंभनसमर्चननीराजनलवण- कलशाष्टकावतरणैरिमां वेदीं बहुमानयामहे ।। वेद्यां चंद्रोपकादिषु कुंकुमाक्तपुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। (वेदी चंदोवा आदि के ऊपर पुष्पांजलि क्षेपण करें) भव्यात्मनां दुष्कृतकर्दमौघप्रक्षालनार्थं जिनयज्ञवेदीम्। कुशोद्धृतैः प्रोक्षणमंत्रपूतैः, संप्रोक्षयामः परितः पयोभिः।।1।।
(अब वेदी प्रतिष्ठा विधि कहते हैं) इस महामंडप के बीच में चैकोन वेदी बनावें, इसमें चंदोवा, छत्र, चंवर आदि लगाकर सजावें। इस वेदी के चारों कोनों में तीन-तीन मिट्टी के कल्ला (मटकी) रखें, जिनमें नीचे के कलश बड़े हों पुनः दूसरे छोटे हों और तीसरे इनसे भी छोटे हों। ये मंगल, लोकोत्तम और शरण के प्रतीक हैं। दर्शनविशुद्धि आदि सोलहकारण भावनाओं की वृद्धि के लिये ईशानादि इंद्रों से सहित ऐसे सौधर्मेन्द्र ने जिनेंद्रदेव के ‘महामह’ के लिये जैसी वेदी बनाई थी ‘‘यह वेदी साक्षात् वही है’’ ऐसी कल्पना करें। अब प्रोक्षण, समालंभन, अर्चना, नीराजना- विधि करके लवण और आठ कलशों से अवतरण विधि करके इस वेदी की हम विधिवत् प्रतिष्ठा करते हैं। इस प्रकार ॐ तदेतन्महा….इत्यादि उपरोक्त गद्य पढ़कर वेदी में चंदोवा आदि उपकरणों पर चंदन से अभिषिक्त पीले पुष्प क्षेपण करें।
ॐ क्षां क्षीं क्षूं क्षौं क्षः प्रोक्षणजलाभिमंत्रणम्।। (इस मंत्र को बोलकर वेदी पर जल छिड़कें।) काश्मीरकालागुरुमिश्रितेन। कर्पूरभाजा हरिचंदनेन। वेदीं समंतादिह चर्चयामो । निजात्मचर्चाचरणप्रसिद्ध्यै।।2।। ॐ हीं शीलगंधाय नमः । इति वेद्यां गंधचर्चनम् ।। (वेदी में चंदन लगावें) ॐ हीं नीरजसे नमः…….। (आदि मंत्रों से अष्टद्रव्य चढ़ावे)। इति वेद्यर्चनम्।। स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः वेदीं समभ्यर्चये।। दीव्यत्प्रदीपकलिकोदनवर्णपूरै-र्नीराजनार्थविदितैर्वरभाजनस्थैः। नीराजयामि भगवज्जिनयज्ञवेदी-मोजोगुणस्य यजतामभिवद्र्धनाय।।3।। दीपकलिकावर्णपूरान्ननीराजनम् । (दीपक आदि से नीराजनविधि करें) स्वादिष्टता सर्वरसस्य येन, जायेत सद्भाजनपुंजितेन। लावण्यसिद्ध्यै लवणेन तेन, वेदीं विशिष्टामवतारयामः।।4।। लवणावतरणम् ।। (लवण का अवतारण करें) कुशकलितजलौघैरुंभितैः शातकुंभ-प्रमुखरचितकुंभैरष्टभिः श्रीविशिष्टैः। परिवृतसितसूत्रैरुल्लसत्पल्लवास्यै-रवतरणममुष्यास्तन्महे सन्महिम्ने।।5।। कुंभाष्टकावतरणम् ।। (आठ कुंभों से अवतरण विधि करें।) इति वेदिकाप्रतिष्ठा ।। (वेदी प्रतिष्ठा विधि पूर्ण हुई)
==
अथातो यागमंडलवर्तनविधानम्
==
शार्दूलविक्रीडित- वेद्यां मंडलमालिखार्चितसितैश्चूर्णैः सिताकल्पभृन्-नागाधीशधनेशपीतवसनालंकारपीतैश्च तैः। नीलैर्नीलभनीलवेषसुमनोरक्ताभ रक्तैस्ततो, रक्ताकल्पक कृष्णवेशविलसत्कृष्णैश्च कृष्णप्रभ।।1।। ॐ हीं श्वेतपीतहरितारुणकृष्णमणिचूर्णं स्थापयामि स्वाहा ।। पंचचूर्णस्थापनमंत्रः ।। श्वेतांगरागांबरमाल्यभूष-श्वेताभ्रयानेन समेत्य सद्यः। श्वेताभनागेन्द्र जिनेन्द्रयज्ञे, श्वेतैर्वितद्र्धिं लिख रत्नचूर्णैः।।2।। ॐ नागराजाय अमिततेजसे स्वाहा ।। श्वेतचूर्णस्थापनम् ।। (सफेद चूर्ण स्थापित करना) पीतांगरागांबरमाल्यभूष, पीताभ्रयानेन समेत्य सद्यः। पीताभ यक्षेंद्र जिनेन्द्रयज्ञे, पीतैर्वितद्र्धिं लिख रत्नचूर्णैः।।3।। ॐ हीं हेमप्रभाय धनदाय अमिततेजसे स्वाहा ।। पीतचूर्णस्थापनम् ।। (पीत चूर्ण स्थापन करना) नीलांगरागांबरमाल्यभूष, नीलाभ्रयानेन समेत्य सद्यः। नीलाभ देवेन्द्र जिनेन्द्रयज्ञे, नीलैर्वितद्र्धिं लिख रत्नचूर्णैः।।4।। ॐ हीं हरित्प्रभाय मम शत्रुमथनाय स्वाहा । हरितचूर्णस्थापनम् । (हरा चूर्ण स्थापित करना) रक्तांगरागांबरमाल्यभूष, रक्ताभ्रयानेन समेत्य सद्यः। रक्ताभदेवेन्द्र जिनेन्द्रयज्ञे, रक्तैर्वितद्र्धिं लिख रत्नचूर्णैंः।।5।। ॐ हीं रक्तप्रभाय मम सर्वशंकराय वषट् स्वाहा। अरुणचूर्णस्थापनम् । (लाल चूर्ण स्थापित करना) कृष्णांगरागांबर माल्यभूष, कृष्णाभ्रयानेन समेत्य सद्यः। कृष्णाभ देवेन्द्र जिनेन्द्रयज्ञे, कृष्णैर्वितद्र्धिं लिख रत्नचूर्णैः ।। 6।। ॐ हीं कृष्णप्रभाय मम शत्रुविनाशनाय फट् घे घे स्वाहा ।। कृष्णचूर्णस्थापनम् । (कृष्ण चूर्ण स्थापित करना) इति पंचचूर्णस्थापनम् ।। सन्मंगलस्यास्य कृते कृतस्य, कोणेषु बाह्यक्षितिमंडलस्य। वज्राणि चत्वारि च वज्रपाणे, वज्रस्य चूर्णेन लिखाद्य वेद्याम्।।7।। वेदीकोणेषु प्रत्येकं हीरकं न्यसेत् ।। इति वज्रस्थापनम् ।। (वेदी के चारों कोनों पर एक-एक हीरा स्थापित करंे) अथ यागमंडलोल्लेखनविधानम् गद्य- तदेवं चूर्णानि संस्थाप्य वेदिकामध्ये पीतचूर्णेन कर्णिकां, श्वेतपीतहरितारुणकृष्णचूर्णक्रमेण पंचवृत्तमंडलानि, तद्बहिश्चतुष्कोण- चतुद्र्वारचतुरस्रपंचमंडलानि च तद्बहिः सवज्रं पीताभं भूमंडलं समालिख्य, वृत्तमंडलेषु क्रमेण चतुरष्टषोडशचतुर्विंशतिद्वात्रिंशद्दलानि लोहितानि विरचय्य। सुवर्णशलाकया अपामार्गजातिलेखन्या वा दर्भेण वा कर्णिकाबहुमध्यभागे। ॐ हीं णमो अरिहंताणं स्वाहा । इत्यर्हन्मंत्रं तत्पूर्वादिदिक्षु सिद्धादिमंत्रान्विलिख्य, तन्मंत्राननाहतार्हद्बीजमायाबीजश्रींकारप्रणवैः पृथक्पृथगावेष्ट्य, तद्बहिः षोडशस्वरवलयं पाश्र्वगतह्मममफकारद्वयकलितं तद्बहिः ‘ॐ श्रीं हीं र्हं अर्हत्सिद्धकेवलिभ्यः स्वाहा’ इति मंत्रवलयं। तद्बहिरेकठकारवलयं विधाय चतुर्दलेषु पूर्वदले ॐ अरिहंत मंगलं। अरिहंत लोगुत्तमा। अरिहंत सरणं पव्वज्जामि स्वाहा इति मंत्रं, दक्षिणपश्चिमोत्तरदलेषु सिद्धसाधुकेवलिप्रज्ञप्तधर्ममंगललोकोत्तमशरणमंत्रान्विलिख्य। आग्नेयान्तराले ॐ श्रीं हीं अर्हं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रेभ्यः स्वाहा इति मंत्रं, नैऋत्याद्यंतरालेषु ॐ श्रीं हीं र्हं जिनागमेभ्यः स्वाहा। ॐ श्रीं हीं र्हं जिनचैत्येभ्यः स्वाहा। ॐ श्रीं हीं र्हं जिनचैत्यालयेभ्यः स्वाहा। इति मंत्रान्विलिख्य। चतुर्दलाग्रेषु ¬कारं। चतुरंतरालेषु ह्मममफंकारं लिखेत् । तत्सर्वं हीं कारेण त्रिधा संवेष्ट्य क्रोंकारेण संरोधयेत्।। अष्टदलेषु दिक्षु जयादीनां। विदिक्षु जंभादीनां। ॐ आदि-स्वाहांत-चतुथ्र्यंतनामरूपतन्मंत्रान् दलांतरेषु हीं। दलाग्रेषु क्रोंकारं लिखेत्। षोडशदलेषु रोहिण्यादिविद्यादेवतामंत्रान् दलांतरेषु क्लींकारं। दलाग्रेषु ब्लेंकारं विलिखेत् । चतुर्विंशतिपत्रेषु जिनमातृमंत्रान्। तदंतरालेषु झंकारं । तदग्रेषु वंकारं विलिखेत् ।। द्वात्रिंशत्पत्रेषु द्वात्रिंशदिंद्रमंत्रान् । तदंतरालाग्रेषु झंकारवंकारौ विलिख्य। तत्सर्वं हीं कारेण त्रिधावेष्ट्य क्रोंकारेण संरुध्य जलमंडलेन संवेष्टयेत् । ततश्चतुरस्रमंडलेषु चतुर्षु तिथिग्रहयक्षयक्षीदेवतामंत्रान् पंचममंडले दिक्पालदिक्कन्यकामंत्रान् । पूर्वादिद्वारषु सोमयमवरुणधनदमंत्रान्। वेद्याः पूर्वादिदिक्षु विजयवैजयंतजयंतअपराजितमंत्रान्। ईशान्यकोणे अनावृतमंत्रं। ब्रह्मेन्द्रोपरि लौकांतिकमंत्रमच्युतेंद्रोपरिष्टादहमिंद्रमंत्रं पृथ्वीमंडले मंगलाष्टक आयुधाष्टकपताकाष्टकमंत्रान्समालिख्य, वक्ष्यमाणविधिना संपूज्य, कलशाष्टकं विन्यस्य। पंचवर्णसूत्रेणावेष्ट्य वेदीकोणेषु बाणचतुष्टयसिद्धार्थयवारकस्थापनम्।। वेद्यग्रे शिलास्थापनम्। महोत्सवेन महाघ्र्योद्धारणम्।। त्रिवारप्रदक्षिणप्रणामं धूपादिना यंत्रविभूषणं । चतुर्णां अष्टानां वानादिसिद्धमंत्रस्य कुसुमैर्जप्त¤णां वेद्याः समंतान्नियोजनं विधाय। यागमंडलाराधनां निष्ठापयेत्। इति यागमंडलावर्तनविधानम् ।।
(अब यागमंडल बनाने की विधि बताते हैं) इस प्रकार मंत्रपूर्वक चूर्णों की स्थापना करके वेदी के बीच में-यागमंडल के बीच में पीतचूर्ण से कर्णिका बनावे। श्वेत, पीत, हरे, लाल और काले चूर्णों से क्रम से पांच गोल मंडल बनावे। उसके बाहर चैकोन वाले चार द्वार सहित चैकोन के पांच मंडल बनावे पुनः उसके बाहर वज्रसहित पीले रंग के पृथ्वीमंडल बनावें अर्थात् मंडल के बाहर चारों तरफ का स्थान पीले चूर्ण से भर दें। पुनः गोलाकार मंडलों में क्रम से चार, आठ, सोलह, चैबीस और बत्तीस दलों के कमलों को लाल वर्ण से बनाकर सुवर्णशलाका से या अपामार्ग-चिरचिटा की लेखनी या डाभ से कर्णिका के ठीक बीच में निम्नलिखित मंत्र लिखें। इन मंत्रों को लिखने का क्रम बताते हैं- कर्णिका में ‘‘ हीं णमो अरिहंताणं स्वाहा’’। इस अर्हन्मंत्र को लिखें पुनः इस कर्णिका के चारों तरफ चार दल के कमल में पूर्व दिशा में ‘‘ॐ हीं णमो सिद्धाणं’’ दक्षिण दिशा के दल में ‘‘ॐ हीं णमो आइरियाणं।’’ पश्चिम दिशा के दल में ‘‘ॐ हीं णमो उवज्झायाणं’’ तथा उत्तरदिशा के दल में ‘‘ॐ हीं णमो लोए सव्वसाहूणं’’ लिखे। इन मंत्रों को अनाहत, अर्हत् बीज, मायाबीज, श्रींकार और प्रणवमंत्र से पृथक्-पृथक् वेष्टित करके, इनके बाहर सोलह स्वर के वलय को, पास में स्थित ह्मममफंकार द्वय से सहित कर, उसके बाहर ‘‘ हीं श्रीं हीं र्हं अर्हत्सिद्धकेवलिभ्यः स्वाहा।’’ इस मंत्रवलय को बनावें। इसके बाहर एक ‘‘ठकार’’ वलय बनावें। अनंतर आठ दल वाले कमल में चार दलों पर-पहले पूर्वदिशा के दल में ‘‘ हीं अरिहंत मंगलं अरिहंत लोगुत्तमा अरिहंतसरणं पव्वज्जामि स्वाहा।’’ यह मंत्र लिखंे। दक्षिण दल में ‘‘सिद्धमंगलं सिद्धलोगुत्तमा सिद्धसरणं पव्वज्जामि स्वाहा।’’ लिखें। पश्चिम दिशा के दल में ‘‘साहु मंगलं साहु लोगुत्तमा साहुसरणं पव्वज्जामि स्वाहा’’ ऐसा लिखें। उत्तर दिशा के दल में ‘‘केवलिपण्णत्तो धम्मो मंगलंधम्मो लोगुत्तमा धम्मो सरणं पव्वज्जामि स्वाहा।’’ यह मंत्र लिखें पुनः इसी आठ दल कमल में आग्नेय दिशा के दल में ‘‘ॐ श्रीं हीं र्हं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रेभ्यः स्वाहा।’’ नैऋत्य विदिशा के दल में ‘‘ॐ श्रीं हीं र्हं जिनागमेभ्यः स्वाहा।’’ वायव्यविदिशा के दल में‘‘ॐ श्रीं हीं र्हं जिनचैत्येभ्यः स्वाहा।’’ इन मंत्रों को लिखंे और ईशान विदिशा के दल में ॐ श्रीं हीं र्हं जिनचैत्यालयेभ्यः स्वाहा। पुनः चार दलों के अग्रभाग पर ‘‘ॐ ’’ लिखें और चार विदिशा के अंतराल में ‘‘ह्मममफ’’ लिखें। इन सभी को ‘‘ हीं’’ से तीन बार वेष्टित करके ‘‘क्रों’’ से संरुद्ध करें। आगे के आठ दल वाले कमल में पूर्वदिशा के दल में ‘‘ॐ जयायै स्वाहा’’ दक्षिणदिशा के दल में ‘‘ॐ विजयायै स्वाहा।’’ पश्चिम दिशा में ‘‘ॐ अजितायै स्वाहा।’’ उत्तरदिशा के दल में ‘‘हीं अपराजितायै स्वाहा।’’ ऐसे मंत्र लिखंे पुनः विदिशा के दलों में अर्थात् आग्नेय विदिशा में ‘‘ॐ जंभायै स्वाहा’’ नैऋत्यविदिशा के दल में ‘‘ॐ मोहायै स्वाहा।’’ वायव्य विदिशा के दल में ‘‘ॐ स्तंभायै स्वाहा’’ और ईशान विदिशा के दल में ‘‘ॐ स्तंभिन्यै स्वाहा’’ इन मंत्रों को लिखें। अनंतर इन्हीं आठ दलों के अंतराल में ‘हीं’’ और दलों के अग्रभाग में ‘‘क्रौं’’ बीजाक्षर लिखें। अनंतर सोलह दल वाले कमल में क्रम से एक-एक दलों पर रोहिणी आदि सोलह विद्या देवताओं के मंत्र लिखें। उनका स्पष्टीकरण- 1. ॐ हीं रोहिण्यै स्वाहा 2. ॐ हीं प्रज्ञप्त्यै स्वाहा 3. ॐ हीं वज्रश्रंखलायै स्वाहा 4. ॐ हीं वज्रांकुशायै स्वाहा 5. ॐ हीं जांबूनदायै स्वाहा 6. ॐ हीं पुरुषदत्तायै स्वाहा 7. ॐ हीं काल्यै स्वाहा 8. ॐ हीं महाकाल्यै स्वाहा 9. ॐ हीं गौर्ये स्वाहा 10. ॐ हीं गांधार्यै स्वाहा 11. ॐ हीं ज्वालामालिन्यै स्वाहा 12. ॐ हीं मानव्यै स्वाहा। 13. ॐ हीं वैरोट्यै स्वाहा 14. ॐ हीं अच्युतायै स्वाहा। 15. ॐ हीं मानस्यै स्वाहा 16. ॐ हीं महामानस्यै स्वाहा। इन सोलह मंत्रों के कमल दलों के अन्तराल में ‘‘क्लीं’’ पुनः दलों के अग्रभाग में ‘‘ब्लें’’ के बीजाक्षर लिखे। आगे चैबीस दलों के कमल में क्रम से एक-एक दलों पर जिनमाता के नाम लिखें। उनके मंत्र निम्न प्रकार हैं-
ॐ हीं मरुदेव्यै स्वाहा। ॐ हीं विजयायै स्वाहा। ॐ हीं सुषेणायै स्वाहा। ॐ हीं सिद्धार्थायै स्वाहा। ॐ हीं मंगलायै स्वाहा। ॐ हीं सुसीमायै स्वाहा। ॐ हीं पृथ्वीषेणायै स्वाहा। ॐ हीं लक्ष्मणायै स्वाहा । ॐ हीं रामायै स्वाहा। ॐ हीं सुनंदायै स्वाहा। ॐ हीं विष्णुश्रियै स्वाहा । ॐ हीं जयायै स्वाहा। ॐ हीं जयश्यामायै स्वाहा। ॐ हीं सुव्रतायै स्वाहा। ॐ हीं सुप्रभायै स्वाहा। ॐ हीं ऐरिण्यै स्वाहा। ॐ हीं सुमित्रायै स्वाहा। ॐ हीं प्रभावत्यै स्वाहा। ॐ हीं पद्मावत्यै स्वाहा। ॐ हीं वप्रायै स्वाहा। ॐ हीं विनुतायै स्वाहा।ॐ हीं शिवदेव्यै स्वाहा। ॐ हीं देवदत्तायै स्वाहा। ॐ हीं प्रियकारिण्यै स्वाहा।
इस कमल के बाहर प्रत्येक दलों के अन्तराल में ‘‘झं’’ बीजाक्षर लिखे और दलों के अग्रभाग में ‘‘वं’’ बीजाक्षर लिखे। आगे बत्तीसदल के कमल में एक-एक दलों पर क्रम से बत्तीस इंद्रों के मंत्र लिखे। जैसे-
ॐ हीं असुरेंद्राय स्वाहा। ॐ हीं नागकुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं सुपर्णकुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं द्वीपकुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं उदधिकुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं स्तनितकुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं विद्युत्कुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं दिक्कुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं अग्निकुमारेन्द्राय स्वाहा।ॐ हीं वातकुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं किन्नरेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं किम्पुरुषेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं महोरगेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं गंधर्वेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं यक्षेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं राक्षसेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं भूतेन्द्राय स्वाहा। ॐ हींपिशाचेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं सोमेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं सूर्येन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं सौधर्मेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं ईशानेन्द्राय स्वाहा। ॐ हींसनत्कुमारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं माहेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं ब्रह्मेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं लान्तवेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं शुक्रेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं शतारेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं आनतेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं प्राणतेन्द्राय स्वाहा।ॐ हीं आरणेन्द्राय स्वाहा। ॐ हीं अच्युतेन्द्राय स्वाहा।
इन मंत्र दलों के बाहर अन्तराल में ‘‘झं’’ और दलों के अग्रभागों में ‘वं’ बीजाक्षर लिखे। इन सभी को हीं कार’’ से तीन बार वेष्टित करके ‘‘क्रौं’’ से रोककर जलमंडल से वेष्टित कर देवें। अनन्तर जो चैकोन पांच मंडल बनाये हैं उनमें से चार में क्रम से तिथि देवों के, नवग्रहों के, चैबीस यक्षों के और चैबीस यक्षियों के मंत्रों को लिखे। जैसे- प्रथम चैकोन मंडल में-ॐ यक्ष-वैश्वानर-राक्षस-नधृत-पन्नग-असुर-सुकुमार-पितृ-विश्वमालि-चमर-वैरोचन- महाविद्य-मार-विश्वेश्वर-पिंडाशिभ्यः स्वाहा। 1. पाश्र्वपुराण में वामादेवी, उत्तरपुराण में ‘‘ब्राह्मी’ तथा यहां प्रतिष्ठातिलक में ‘देवदत्ता’ लिखा है। ऐसे ही यहां अन्य माताओं के नाम में भी अंतर है। दूसरे चैकोन मंडल में-ॐ रवि-सोम-मंगल-बुध-गुरु-शुक्र-शनि-राहु-केतुभ्यः स्वाहा। तृतीय मंडल में-ॐ गोमुख-महायक्ष-त्रिमुख-यक्षेश्वर-तुंबुर-पुष्पयक्ष-मातंगयक्ष-श्याम-अजित-ब्रह्मयक्ष-ईश्वर- कुमार-षण्मुख-पाताल-किन्नर-गरुड-गंधर्व-खेन्द्र-कुबेर-वरुण-भृकुटि-गोमेध-धरणेन्द्र-मातंगयक्षेभ्यः स्वाहा। चतुर्थमंडल में-ॐचक्रेश्वरी-अजिता-नम्रेक्षी-दुरितारि-संसारिदेवी-मोहनी-मानवी-ज्वालामालिनी-भृकुटिदेवी- चामुण्डी-गोमेधयक्षी-विद्युन्मालिनी-विद्यादेवी-विजृंभिणी-परभृता-कंदर्पादवी-गांधारिणी-कालीदेवी-अनातजा- सुगंधिनी-कुसुममालिनी-कूष्माण्डिनी-पद्मावती-सिद्धायिनीयक्षीभ्यः स्वाहा। पांचवें मंडल में-ॐ श्रीदेवी-देवी-धृतिदेवी-कीर्तिदेवी-बुद्धिदेवी-लक्ष्मीदेवी-शान्तिदेवी-पुष्टिदेवीभ्यः स्वाहा। इसी पांचवें मंडल में-दिक्पालों के मंत्र लिखे-इन्द्र, अग्नि-यम-नैऋत्य-वरुण-पवन-कुबेर-ईशान-धरणेन्द्र-सोमेभ्यः स्वाहा। अनंतर पूर्व आदि चारों द्वारों में-सोम-यम-वरुण-धनद मंत्र लिखे। पुनः वेदी के-यागमंडल के पूर्वादि चारों दिशाओं में विजय, वैजयंत, जयंत और अपराजित, इन चारों के मंत्रों को लिखे। ईशानकोण में अनावृतयक्ष के मंत्र को लिखे। ब्रह्मेन्द्र के ऊपर लौकांतिक मंत्र को और अच्युतेन्द्र के ऊपर अहमिन्द्र मंत्र को लिखकर पूर्वीमंडल में आठ मंगल द्रव्य, आठ आयुध और आठ पताका के मंत्रों को लिखकर आगे कही गयी विधि से उनकी पूजा करके यथास्थान आठ कलशों की स्थापना करें पंचवर्णी सूत्र से वेष्टित करके वेदी-मंडल के चारों कोनों पर चार वाण, सिद्धार्थ-सफेद सरसों, यवारक-उगे हुये धान्यांकुर कुंडों की स्थापना करे। वेदी-मंडल के आगे या मंडल पर आगे पाषाण की शिलालोढ़ा सहित स्थापित करे।) अनंतर महोत्सवपूर्वक महाघ्र्य को चढ़ावें। तीन बार प्रदक्षिणा देकर प्रणाम करें पुनः धूपादि से यंत्र को (मंडल को) विभूषित करे। तत्पश्चात् जप करने वाले चार या आठ श्रावकों को वेदी के चारों तरफ बिठाकर श्वेत सुगंधित पुष्पों से अनादिसिद्धमंत्र की जाप्य करावे, इस तरह यागमंडल आराधना को पूर्ण करें। इस प्रकार यागमंडल बनाने की विधि पूर्ण हुई। 1. इन यक्षों के नाम प्रसिद्धि में जो हैं, यहां उनसे भिन्न-बदले हुये हैं। जैसे नेमिनाथ के यक्ष-शासनदेव का नाम ‘सर्वाण्हयक्ष’ है। यहां ‘गोमेधयक्ष’ है। 2. यहां प्रतिष्ठातिलक में श्लोक में यक्षियों के नाम अलग हैं और मंत्रों में अलग-अलग हैं। तथा अन्यत्र ‘महाशांतिधारा’ अद में प्रसिद्धि में भी प्रायः अन्य-अन्य नाम हैं। ==
अथातो यागमंडलपूजाविधानमभिधास्यामः
==
याग मंडल विधान पूजा शार्दूलविक्रीडित-मध्येवेदि सकर्णिकं दलचतुष्कोणाष्टसंख्यैर्दलैर्युक्तं द्वित्रिचतुर्हताष्टदलवत्पद्मं बृहत्तद्बहिः। सद्वाःकोणकपंचमंडलवृतं, संलिख्य तत्र क्रमान्मंत्रंगान्नवदेवतावृतिसुरान्सर्वान्समाराधये ।। 1 ।। ॐ परब्रह्मणे नमो नमः स्वस्ति स्वस्ति जीव जीव नंद नंद वद्र्धस्व वद्र्धस्व विजयस्व विजयस्व अनुशाधि अनुशाधि पुनीहि पुनीहि पुण्याहं पुण्याहं मांगल्यं मांगल्यं पुष्पांजलिः ।। (पुष्पांजलि क्षेपण करे) स्रग्धरा छंद- श्रीपादन्यासमत्राचरत जिनमतोद्योतनार्थं मुनीन्द्राः। कल्पेन्द्रा विक्रियांगैरिह समुपगता विघ्नशांतिं कुरुध्वम्।।2।। यो भित्त्वा घातिकर्माचलमखिलजगज्ज्योतिराप्य प्रणेता । श्रेयोमार्गस्य सोयं जिनविभुरलमाराध्यतेऽभ्यच्र्य सिद्धान्।।3।। प्रभावकसिंहसान्निध्यविधानाय समंतात्पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। (पुष्पांजलि क्षेपण करें) शार्दूलविक्रीडित- आर्याः पोषयताशिषद्र्धिकलिताः, सप्तापि हुत्वार्चिताः । देवा विघ्ननिवारणेन निखिलाः, स्वस्वायुधाद्यन्विताः।। स्थानस्थाश्च सुरर्षयः स्तुत मुदा, सर्वेऽहमिंद्रास्तथा। श्रद्धत्तार्यजनाश्च पंच सदयं, यागं मया प्रस्तुतम्।।4।।
त्रिभुवनसाधर्मिकाध्येषणाय समंतात्पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।। (तीन लोक के सभी साधर्मीजनों के आमंत्रण हेतु पुष्पांजलि क्षेपण करे) ==
कर्णिका में पुष्पांजलि
==
अशेषमंत्रात्मकसर्वशक्ति-प्रभावमुद्योतितसर्वतत्त्वम्। सतां परब्रह्मनिवेदिशब्द-ब्रम्हाव्हयज्योतिरिहाव्हयामि।। 5।। शब्दब्रह्मावर्जनाय कर्णिकामध्ये पुष्पांजलिं क्षिपेत् ।। (कर्णिका में पुष्पांजलि क्षेपण करें) अधिवास्य परब्रह्म पंचापि परमेष्ठिनः। जिनान्भूतभवद्भव्यान्मध्येकर्णिकमर्चये।। पुष्पांजलिः ।। संसारपारं यदवाप्य शुद्धं, चिद्रूपमार्हन्त्यमचिंत्यमाप्तम् ।। आसन्नसिद्धत्वमिदं त्रिलोकी-ज्योतिः परब्रह्ममहो महामि ।। 6 ।। परब्रह्मयज्ञप्रतिज्ञापनाय कर्णिकान्तः पुष्पांजलिं क्षिपेत् ।। (कर्णिका में पुष्पांजलि क्षेपण करें)। आहूता भवनामरैरनुगता, यं सर्वदेवास्तथा। तस्थौ यस्त्रिजगत्सभांतरमहा-पीठाग्रसिंहासने। यं हृद्यं हृदि संनिधाप्य सततं, ध्यायंति योगीश्वरा – स्तं देवं गुरुपंचकात्मपरमब्रम्हाव्हमत्राह्वये।।7।। ॐ हीं अर्हं श्रीं परमब्रह्मन्! अत्र अवतर अवतर संवौषट् । अनेन कर्णिकामध्ये पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं अर्हं श्रीं परमब्रह्मन्! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । अनेन तद्वत्प्रतिष्ठयेत्। ॐ हीं अर्हं श्रीं परमब्रह्मन्! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । आवाहनादिपुरःसरं पूजावसरप्रार्थना ।।
==
अथ पूजा । कर्णिकाभ्यंतरे
==
(कर्णिका में अर्हंत पूजा)शार्दूलविक्रीडित-घातिप्रक्षयजाक्षयोर्जितिमहा-धीसौख्यदृक्छक्तयः । कल्याणानि महंति पंच परम-श्रीप्रातिहार्याष्टकम्। प्राप्ता ये भुवनत्रयैरतिशयै-र्युक्ताश्चतुस्त्रिंशता। तानर्हाम्यहमर्हतस्त्रिजगती, साम्राज्यलक्ष्मीपतीन्।। 1।। गद्य-ॐ हीं नितांतशुद्धबुद्धस्वभावनिजात्माखिलप्रदेशानादिघटितनिराघाटघातिघोराटवीसाटोपशिखापटलदावानलायमानद्वितीयशुक्ल- ध्याननिष्पादितारिहननरजोहननरहस्यहननसंजातजगत्रयमहार्हणा निवासाद्भुताचिंत्यार्हन्त्यपद-मधिष्ठितानाम् । सर्वतो विजृंभमाण- साकारनिराकारकेवलज्ञान दर्शनयुगपत्प्रवृत्तिव्यवस्थितप्रमाणप्रतिपन्नसर्वज्ञत्वानाम्। शक्तिव्यक्तिविभागावस्थितसमस्तवस्तुविविधाकार- किर्मीरितसकलसंसारिमुक्तात्मस्वस्वरूपसंकरव्यतिकरव्यपेत-साक्षात्करणशक्तिरूपपरमाश्चर्यवीर्याणां। व्याबाधव्यपेताचिंत्यसारमानोपमानातीत- नित्यनिजात्माजातानंदमंदिराणाम्। त्रिभुवनैकाधिपतित्वव्यंजकविशिष्टाष्टमहाप्रातिहार्यादिबहिरंगमहालक्ष्मीसमालक्षितानाम्।। सकल- लौकिकलोकोत्तममंगललोकोत्तमशरणभूतानाम्। सप्ततिसमेतशतकर्मभूमिभूतभवद्भव्यानाम् ।। भगवदर्हत्परमेष्ठिनामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा ।। 1 ।। स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः श्रीमज्जिनेन्द्रान्यजे।। ॐ हीं अर्हं श्रीं अर्हत्परमेष्ठिने अनंतानंतज्ञानशक्तये जलं निर्वपामीति स्वाहा। इमान्मंत्रान्हृद्युच्चारयन् पूजां विदध्यात्। (पृथक्-पृथक् जल, चंदन, अक्षत आदि आठों द्रव्य चढ़ावें या अघ्र्य चढ़ावें)। प्राच्यां दिशि- पूर्व दिशा के दल में सिद्ध पूजा करें बाह्याभ्यंतरहेतुजातसुदृशः पूर्वश्रुतैरादिमा- च्छुक्लध्यानयुगाद्विजित्य दुरितं, लब्ध्वा सयोगिश्रियम्। प्राप्यायोगिपदं परेण सकलं, निर्जित्य कर्मोत्करम्। शुक्लध्यानयुगेन सिद्धसुगुणान्सिद्धान्समाराधये।।2।। गद्य-ॐ हीं अशेषभोग्यद्रव्यद्रव्यकर्मनिरपेक्षस्वात्मोपादानमात्रसंजातातिशयसकलात्मप्रदेशनित्यव्यापकस्य। सर्वदा सर्वाबाधवृद्धिक्षय- प्रतिपक्षदुःखोदयमानोपमानरिक्तस्य। सकलचक्रिकुरुभवार्यफणींद्रसुरेन्द्राहमिंद्रत्रिकालसंभावितसुखानंतगुणितक्षणपर्यायस्य। सम्यक्सकल- शास्त्रविद्दृष्टान्त साधितसंसारनाटकावलोकनसंभावितसर्वकालशाश्वतपरमोत्कृष्टसुखस्यैकनिवासानाम्। निरवशेषावरण विश्लेषविशेषाविष्कृत- चरमानंतानंतनिर्भासजाज्वलत्रिकालविषयलोकालोकवर्तिसर्वद्रव्यपर्यायक्रमकरणव्यवधानातिक्रमसाक्षात्करण दक्षाक्षूणकेवलाख्यपरंज्योतिःप्रमुख स्वाभाविकानंतगुणविशेष विभूषितानां। नैगमनयातिरूढतपोनयसंयमचारित्रज्ञानदर्शनसिद्धप्रसिद्धव्यवहाराणाम्। सकललोकैकमंगललोकोत्तमशरण- भूतानाम्। सप्ततिसमेतशत- कर्मभूमिभूतभवद्भव्यानाम् । भगवत्सिद्धपरमेष्ठिनामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा ।। 2 ।। ॐ हीं सिद्धपरमेष्ठिने जलं निर्वपामीति स्वाहा। (ऐसे ही चंदन आदि चढ़ावें) स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः श्रीसिद्धनाथान्यजे।। ॐ हीं सिद्धपरमेष्ठिने अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। अपाच्यां दिशि- दक्षिण दल में आचार्य की पूजा कुमततिमिरसूर्यान्सारगंभीरधैर्यान् । परहितनिजकार्यान्पंचभेदोद्धचर्यान्। विनयनवधिवीर्यान्पूजयाम्यादृतार्यान्। मुनिजनपरिवार्यान्श्रीमदाचार्यवर्यान्।।3।। गद्य-ॐ हीं निजनिरतिशयतपश्चरणप्रभावोपलब्धबुद्धिलब्धिप्रकृष्टश्रुतज्ञानावरणवीर्यांतरायक्षयोपशमद्वाराविर्भावितसकलश्रुतज्ञान- स्वपरपक्षक्षोदक्षमलक्षणगणांतराधानोपस्कारदूरापास्तसमस्त विनेयसंशयविपर्ययावसानाध्यवसायदुस्तरतमस्तोमानाम्। संयतजनमनश्चमत्कार- करणप्रवीणाचारवत्वाद्यष्टकाचेलक्यादिदशकतपोद्विषट्कावश्यकषट्कलक्षणानन्यसाधारणषट्त्रिंशद्गुणरत्नाकराणां। शुद्धचिदानंदस्वरूपनिजात्म- निर्विकल्पसमाधि जनितसारसुखास्वादनलंपटानां अपि परहितापादनैकतानमानसानाम्। निःश्रेयसामोघनिबंधनज्ञानदर्शनचारित्रत- पोवीर्याचारानंतचतुष्टयलाभाय स्वयमाचरतामप्यसाधारणकरुणया परानाचारयताम् । सकललोकैकमंगललोकोत्तमशरणभूतानाम्। सप्ततिसमेतशतकर्मभूमिभूतभवद्भव्यानाम्। भगवदाचार्यपरमेष्ठिनामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा।। 3 ।। ॐ हीं श्रीमदाचार्यपरमेष्ठिने जलं निर्वपामीति स्वाहा। (ऐसे ही चंदन आदि चढ़ावें) स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, श्रीधर्मसूरीन्यजे।। ॐ हीं आचार्यपरमेष्ठिने अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। प्रतीच्यां दिशि-पश्चिम दल में उपाध्याय की पूजा दुःखावर्तसहस्रदुस्तरमहा-संसारघोरांबुधि-क्षिप्रप्रोत्तरणार्थसार्थजिनवाक्यामोघपोतप्रदान्।। नित्यानंदनिवासनिश्चलचिदा-त्मात्मानिशाभ्यासतः। स्वोभ्यासीभवदक्षयामृतपदान्, श्रीपाठकार्यान्यजे।।4।। गद्य- ॐ हीं अनाद्यविद्याविलासदुस्तरतमःपटलपटावगुंठितजगदर्जितज्योतिःस्वरूप जगदेकसाराचाराद्यंगसामायिकाद्युपांगसंगताप्त- संतानप्रवृत्तप्रमाणभूतभूतदयैकतानातिथिप्रपंचप्रवचन पारावारपारगतानाम्। अक्षयात्यक्षमोक्षसुखैकसाधकतमांतरंगतपः सनाथीकृत- पराकाष्ठाधिष्ठितानेक बहिरंगतपस्तप्यमानानाम्। दृष्टेष्टविरोधादिदोषास्पृष्टप्रसादमाधुर्यादिगुणाश्लिष्टातितुष्टिप्रदसूक्तिसुनय- प्रमाणात्मकयुक्तियुक्ताक्षेपणीप्रभृतिचतुर्विधधर्मोपदेशामृतवृष्टिसंतर्पितसव्यसस्यानाम् । शुद्धोपयोगानुविद्धध्यानाधीनशुद्धबुद्धस्वभावात्मानुभूति- समुद्भूतशुद्धसुखाब्धिविवक्षूणामपि मुमुक्षुजनमोक्षमार्गोपदेशकरणबद्धकक्षाणाम्। सकललोकैकमंगललोकोत्तमशरणभूतानाम्। सप्ततिसमेतशतकर्मभूमिभूतभवद्भव्यानां। भगवदुपाध्यायपरमेष्ठिनामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा।।4।। ॐ हीं उपाध्यायपरमेष्ठिने जलं निर्वपामीति स्वाहा। (चंदन आदि चढ़ावें।) स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः श्रीपाठकार्यान्यजे।। ॐ हीं उपाध्यायपरमेष्ठिने अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। उदीच्यां दिशि – उत्तर दल में साधु की पूजा त्यक्त्वा संगमशेषमक्षयपदोत्कंठास्तपोदुष्करम् । कुर्वंतः प्रतिसंहृतेंद्रियमरुत्स्वांतः स्फुरच्चेतनाः। ध्यानं धम्र्यमथापि शुक्लमपि ये, कुर्वन्ति सर्वद्र्धयः। सर्वाच्र्यानिह सर्वसंयमगुणांस्तान्सर्वसाधून्यजे।।5।। गद्य-ॐ हीं सर्वज्ञवीतरागप्रकाशितानादिप्रवचनहृदयांतस्तत्वैकलोलीभावनिर्वर्तितनिर्विकल्पशुद्धस्वात्मसंवेदनरूपसमिद्ध- ध्यानाधीनमानसानाम्। इतरयतिदुरासदातिविस्मयकराचिंत्यप्रभाव सप्तद्र्धिसमुद्बोधनसमग्रसाधनपवित्रतराचाराणाम्। परमोत्तम- धर्मध्यानप्रथमशुक्लध्यान सामथ्र्यसंपाद्यमानागण्यपुण्यास्रवसहचारिसकलपापकर्मनिर्जरप्रतिबंधानाम्। निजांतःप्रतिफलितसमस्त- वस्तुविस्तारविपुलकेवलज्ञानोदयोपघातघातिसंघातनसमर्थसहजचैतन्यशक्तिव्यंजकात्मदेहादिभेदज्ञानसंततिप्रवृत्तिप्रवृद्ध ध्यानोद्दीपित- निजानंदरसास्वादक्षणावदीरितमोक्षाभिलाषाणाम्। सकललौकैकमंगललोकोत्तमशरणभूतानाम्। सप्ततिसमेतशतकर्मभूमिभूतभवद्भव्यानाम्। भगवत्साधुपरमेष्ठिनामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा।। 5।। ॐ हीं सर्वसाधुपरमेष्ठिने जलं निर्वपामीति स्वाहा। (चंदन आदि से पूजा करें।) स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, श्रीसर्वसाधून्यजे।। ॐ हीं सर्वसाधुपरमेष्ठिने अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। अथ स्वरवलयाभ्यंतरे। (अब स्वर वलय में अघ्र्य।) स्रग्धरा छंद-घातिव्रातप्रघातप्रकटनिरवधिज्ञानदृग्वीर्यसौख्यः । कल्याणैः पंचभेदैः प्रविलसति चतुस्ंित्रशता चातिशेषैः। यश्चाष्टप्रातिहार्यैस्त्रिभुवनपतितालांछनैस्तं यजामि। स्याद्वादामोघवाक्यं विदितसमुदयं भूततीर्थंकराणाम्।।1।। ॐ हीं निर्वाणसागराद्यतीतकालतीर्थंकरेभ्यः जलं निर्वपामीति स्वाहा। (चंदन आदि चढ़ावें)। मंत्रवलयाभ्यंतरे च। (मंत्र वलय के अंदर अघ्र्य)। घातिव्रातप्रघातप्रकटनिरवधिज्ञानदृग्वीर्यसौख्यः । कल्याणैः पंचभेदैः प्रविलसति चतुस्ंित्रशता चातिशेषैः। यश्चाष्टप्रातिहार्यैस्त्रिभुवनपतितालांछनैस्तं यजामि। स्याद्वादामोघवाक्यं निवहमिह भवत्कालतीर्थंकराणाम्।। 2।। ॐ हीं वृषभाजितादिवर्तमानार्हत्परमेष्ठिभ्यः जलं निर्वपामीति स्वाहा। (चंदन आदि चढ़ावें)। ठकारवलयाभ्यंतरे च । (ठकार वलय के अंदर अघ्र्य) घातिव्रातप्रघातप्रकटनिरवधिज्ञानदृग्वीर्यसौख्यः । कल्याणैः पंचभेदैः प्रविलसति चतुस्ंित्रशता चातिशेषैः। यश्चाष्टप्रातिहार्यैस्त्रिभुवनपतितालांछनैस्तं यजामि। स्याद्वादामोघवाक्यं विदितसमुदयं भावितीर्थंकराणाम् ।। 3 ।। ॐ हीं महापद्मसुरदेवादिअनागतकालतीर्थंकरेभ्यः जलं निर्वपामीति स्वाहा। (चंदन आदि चढ़ावें) । (अब द्वितीय अष्टदल कमल में पहले चार दिशा के चार दलों में पूजा करंे।) अथ चतुर्दलस्थापितमंगललोकोत्तमशरणाघ्र्यविधानम्।। तत्र पूर्वदलाभ्यंतरे (कमल के पूर्व दल में अर्हन्मंगललोकोत्तमशरण पूजा) सन्मंगलं ये मलगालमंगादानाज्जगत्पूज्यतया मता ये। लोकोत्तमा ये शरणं च रक्षात्तानर्हदीशान्प्रयजामि भक्त्या।।1।। गद्य-ॐ निस्तीरदुस्तरसुखनिवासनिःश्रेयसाभ्युदयसाक्षात्परंपरानिबंधनपुण्यादानचतुर्गति भवातिदुःसहशारीरमानसदुःखैकनिदानपापस्वरूप- मं गालनरूपमंगलमुख्यलक्षणोपलक्षिततया सकललोकमुख्यमंगलानाम्। परीक्षाप्रधानजनमानसायः समाकर्षणायस्कांतायमानप्रमाणप्रसिद्धनिजगुण- ग्रामानुसंधानसंजातानुरागसांद्रदेवेंद्रनागेंद्रनरेन्द्रपुरोगमाखिलत्रैलोक्यविनिर्मितपूजातिशयप्राप्ततया लोकोत्तमानाम्। विचारनृपलोकात्मदिव्यप्रत्यय- परिच्छिन्नमाहात्म्यदयामयसद्धर्मोपायसंपादितसकलैहिकामुत्रिकापाय-परिहाररूपजगद्रक्षणदक्षतया सर्वलोकैकशरणानाम्। भगवदर्हत्परमेष्ठिना- मष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा। स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, रर्घीकृतैरर्चये।। ॐ हीं र्हं श्रीं अर्हन्मंगललोकोत्तमशरणेभ्यो अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। (अघ्र्य चढ़ावे)। दक्षिणदिग्दले च। दक्षिण दिशा के दल में सिद्धमंगल लोकोत्तम शरण पूजा ।। सन्मंगलं ये मलगालमंगादानाज्जगत्पूज्यतया मता ये। लोकोत्तमा ये शरणं च रक्षात्तान्सिद्धनाथान्प्रयजामि भक्त्या।।2।। ॐ निस्तीरदुस्तरसुखनिवास……इत्यादि ऊपर वाला पाठ बोलते हुए अन्त में निम्न पंक्ति पढ़ें- भगवत्सिद्धपरमेष्ठिनां अष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा । स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै – र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलै – रर्घीकृतैरर्चये।। ॐ हीं र्हं श्रीं सिद्धमंगललोकोत्तमशरणेभ्योऽघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा।। (अघ्र्य चढ़ावें) पश्चिमदिग्दले च (पश्चिम दिशा के दल में साधुमंगललोकोत्तमशरण पूजा)। सन्मंगलं ये मलगालमंगादानाज्जगत्पूज्यतया मता ये। लोकोत्तमा ये शरणं च रक्षात् तानत्र साधून्प्रयजामि भक्त्या ।। 3 ।। ॐ निस्तीरदुस्तरसुखनिवास……..इत्यादि पाठ पूर्ववत् पढ़ते हुए निम्न पंक्ति पढ़ें- भगवत्साधुपरमेष्ठिनामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा । स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, रर्घीकृतैरर्चये।। ॐ हीं र्हं श्रीं साहुमंगललोकोत्तमशरणेभ्योऽघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा।। (अघ्र्य चढ़ावें) उत्तरदिग्दले च (उत्तर दिशा के दल में धर्म मंगल लोकोत्तम शरण पूजा) सन्मंगलं यो मलगालमंगादानाज्जगत्पूज्यतया मतो यः। लोकोत्तमो यः शरणं च रक्षात्तं केवलिज्ञप्तवृषं यजामि।। 4 ।। ॐ निस्तीरदुस्तरसुखनिवासनिःश्रेयसाभ्युदयसाक्षात्परंपरानिबंधनपुण्यादानचतुर्गतिभवातिदुःसहशारीरमानसदुःखैकनिदानपापस्वरूपमलगाल- नरूपमंगलमुख्यलक्षणोपलक्षिततया सकललोकमुख्यमंगलस्य। परीक्षाप्रधानजनमानसायःसमाकर्षणायस्कांतायमानप्रमाणसिद्धनिजगुणग्रामानु- संधान संजातानुरागसांद्रदेवेंद्रनागेंद्रनरेंद्रपुरोगमाखिलत्रैलोक्यविनिर्मितपुण्यातिशयप्राप्ततया लोकोत्तमस्य। विचारनृपलोकात्मदिव्यप्रत्ययपरिच्छिन्न- माहात्म्यदयामयसद्धर्मोपायपादितसकलैहिकामुत्रिकापाय परिहाररूपजगद्रक्षणदक्षतया सर्वलोकैकशरणस्य केवलिप्रज्ञप्तस्य धर्मस्याघ्र्यमयीमिष्टिं करोमि स्वाहा। ॐ हीं र्हं श्रीं केवलिप्रज्ञप्तधर्ममंगललोकोत्तमशरणायाघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। (अघ्र्य चढ़ावें।) अथ चतुर्दलांतरालस्थापितधर्मश्रुतचैत्यचैत्यालयार्चनविधानम् (इसी कमल के विदिशा की पंखुड़ियों में क्रम से जिनधर्म, जिनागम, जिनचैत्य, जिनचैत्यालयपूजा ) तत्र आग्नेयान्तराले च। (आग्नेय विदिशा के दल में जिनधर्मपूजा) । शार्दूलविक्रीडितं- संसारोग्रमहाटवीस्फुटमरुत्संवृद्धदावानलम् । संपूर्णामलवृत्तधीरुचिमयं लोकत्रयीदुर्लभम्। लभ्यं नूनमयोगकेवलिगुणस्थानांतिमैकक्षणे। साक्षान्मोक्षनिबंधनं निरुपमं, धर्मं समभ्यर्चये।।5।। गद्य-ॐ दर्शनमोहज्ञानावरणवीर्यांतरायचारित्रमोहप्रमुखप्रतिबंधोपशमादिसंजातोपशमादिस्वरूपप्रादेशसम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रभेदस्वरूपस्य तद्भेदभावनाविशेषप्रबंधप्रादुर्भावितप्रादेशिकादिभेदसमिद्धधम्र्मशुक्लध्यानबलेन तदभेदरूपमात्मप्रदेशव्यापकं विधाय कृतकृत्यतया निवृत्तव्यापारस्य निरवशेषकर्म संघातनिर्मूलक्षपणातिदुष्करकर्मकर्मठस्य समस्तपुरुषार्थपराकाष्ठाधिष्ठितनिःश्रेयसाभ्युदयपरंपरानिबंधनस्य। मंगललोकोत्तमशरणभूतस्य केवलिप्रज्ञप्तधर्मस्याष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा।। ॐ हीं र्हं श्रीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रात्मकधर्म ! अत्र अवतर अवतर संवौषट्। अनेन आग्नेयांतराले पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं र्हं श्रीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रात्मकधर्म ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । अनेन तद्वत्प्रतिष्ठापयेत् । ॐ हीं र्हं श्रीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रात्मकधर्म ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत्। ॐ हीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रात्मकधर्माय जलं निर्वपामीति स्वाहा। (इसी मंत्र से चंदन आदि चढ़ावें)।। स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, श्रीजैनधर्मं यजे।। ॐ हीं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रात्मकधर्माय अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। नैऋत्यांतराले च। नैऋत्य विदिशा के दल में जिनागम की पूजा अपौरुषेयानखिलानदोषानशेषविद्भिर्विहितप्रकाशान्। प्रकाशितार्थान्प्रयजे प्रमाणं प्रवेदयद्द्वादशदिव्यवेदान्।। 6 ।। गद्य-ॐ निखिलजगदेकसारनिरतिशयपरमगंभीराणां अमोघस्यात्कारलांछितत्वेन पराप्रधृष्याणामपि परप्रधर्षकाणाम्। ज्ञानत्रयाविसंवादित्वेन प्रमाणभूतानाम् अखिलबाधाजाललंघनजंघालानाम्। अनादिपरंपरायातत्वेनापौरुषेयाणाम्। अंगपूर्ववस्तुप्रभृतिभेद- प्रभेदोपलक्षितानाम्। प्रमाणनयनिक्षेपनिर्देशादिसदसदादिजीवस्थानगुणस्थानमार्गणा-स्थानाधिगमोपायप्रज्ञापितषड्द्रव्य पंचास्तिकाय- सप्ततत्त्वनवपदार्थानाम्। सकलवर्णाश्रमाचारव्यवहारप्रायश्चित्तादिविधिप्रतिपादकानाम्। अपरस्परव्याहतवाक्यार्थानाम्। नित्यमहादिविध- विधियज्ञकर्मनिवेदकानां अखिलभूतदयैकतानानां अभ्युदयफलनिःश्रेयसफलावसानानाम्। ब्रह्मलोकाविच्छिन्नसंप्रदायानां। इह परापरपरमेष्ठिसंतानप्रकाशितानाम्। अतिविततमिथ्यांधकारावृतलोकैकज्योतीरूपाणां। राजर्षिदेवर्षिपरमर्षिभिर्वाचनापृच्छनादिभि- रुपासितानाम्। भूतं भवंतं भविष्यन्तं सूक्ष्मं व्यवहितं विप्रकृष्टं इत्येवंजातीयकमर्थमशेषमावेदयतामन्वर्थवेदव्यपदेशानाम्। आचारसूत्रकृत- स्थानसमवायव्याख्याप्रज्ञप्तिज्ञातृधर्मकथाउपासकाध्ययनअंतकृद्दशोपपादिकदशप्रश्नव्याकरणविपाकसूत्रदृष्टिवादाख्यद्वादशांगानाम्। मंगललोकोत्तमशरणभूतानामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा। ॐ हीं श्रीजिनागम! अत्र अवतर अवतर संवौषट् । ॐ हीं श्रीजिनागम! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं श्रीजिनागम! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं श्रीजिनागमाय जलं निर्वपामीति स्वाहा। (चंदन आदि चढ़ायें) स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, श्रीजैनवाक्यं यजे।। ॐ हीं श्री जिनागमाय अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। वायव्यांतराले च । वायव्यविदिशा के दल में जिनचैत्य पूजा कोट्योर्हत्प्रतिमाः शतानि नवतिः, पंचोत्तरा विंशतिः। पंचाशत्त्रियुता जगत्सु गुणिता, लक्षाः सहस्राणि तु।। सप्ताग्राणि च विंशतिर्नवशतिद्वर्यूनं शतार्धं मता-स्ता नित्याः पुरुतुंगपूर्वमुखसत्पर्यंकबंधा यजे।।7।। गद्य-ॐ भगवदर्हद्भट्टारकादिस्थापनान्यासनिवासतापुण्यगणप्रभावप्रचोदितत्रिजगज्जनविधीयमानपूजातिशयस्थानानाम्। नागयक्षामर- द्वात्रिंशन्मिथुनकरकलितचतुःषष्टिचामराद्यष्टमहाप्रातिहार्यविशिष्टानाम्। विनीलकुंतलकुलिशदशनप्रवालाधरपल्लवोपमानकरचरणसमुल्लसितानाम्। श्रीश्रुतदेवीसर्वाण्हयक्षप्रतिमोपलक्षितपीठोपकंठानाम्। प्रत्येकाष्टशतभृंगारादिमंगलद्रव्याष्टकगर्भगर्भावासमध्यमध्यासीनानाम्। वदंतीनामिव, पश्यंतीनामिव, हसंतीनामिव, निजासेचनकरूपातिशयेन सकलजनमनश्चमत्कारमातन्वतीनाम्। असान्नभव्यताद्यंतरंगसाधनसंपन्न- भव्यजनसम्यक्त्वोपपत्तिबहिरंगनिमित्तमहिमानमापादयंतीनाम्। अलब्धशुद्धोपयोगिनामर्चानिर्मापणस्थापनार्चनपराणाम्। पुण्यापुण्यास्रव- संवरतदुत्पादकवृद्धिक्षयसाक्षात्फलचतुष्टयमापादयंतीनां। मंगललोकोत्तमशरणभूतानाम्। अर्हद्भट्टारकप्रतिमानामष्टतयीमिष्टिं करोमि स्वाहा।। ॐ हीं र्हं श्रीं जगत्त्रयवर्तिजिनबिंबसमूह! अत्र अवतर अवतर संवौषट्। ॐ हीं र्हं श्रीं जगत्त्रयवर्तिजिनबिंबसमूह! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं र्हं श्रीं जगत्त्रयवर्तिजिनबिंबसमूह! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं जगत्त्रयवर्तिजिनबिंबसमूहाय जलं निर्वपामीति स्वाहा।। (चंदन आदि चढ़ावे) स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, श्रीजैनबिम्बान् यजे।। ऐशान्यान्तराले च। ईशान विदिशा के दल में जिनमंदिर पूजा भवनजवनजानां ज्योतिषां कल्पजानां। मणिमयनिलयस्था येहमिंद्रालयस्थाः। बहुविभवयुता ये ये च मध्ये त्रिलोकी-जिनपतिनिलयांस्तांस्तांश्च सर्वान्महामि।। 8।। गद्य-ॐ रजतमहारजतेन्द्रनीलमरकतमाणिक्यमयमहामानभासुरभित्तिस्तंभसालशिखरमंडपाद्यंगोपांगसंगताकीर्ण पंचवर्णप्रभा- जालप्रभाविहितविचित्रांबरविलासांबराणां। संततानादिसंसिद्धहटद्धाटकीयधूपघटपेटकास्यविनिर्यद्विश्वतोविसर्पिधूमलेखाजालबहलपरिमल- प्रसरसुरभीकृतसकलदिङ्मुखानां। वंदारुसुरासुरवृंदारकजयजयारावसुरनर्तकीकरकंकणझंकारादिद्विगुणीकृतानादिघटितघंटाजालझणझणध्वान बधिरीकृतसकलदिङ्मंडलानाम्। तमः समूलसमुत्पाटनपटुता-वलेपलिप्सागतगभस्तिमालिमंडलायमानहटद्घाटकीयघटितपैटकोपघटितचित्त- चमत्काराणाम्। चकचकायमाननानाविधोपकरणनिचितनीलतलनिर्जितज्योतिर्गणांकितगगनांगणानाम्।। समुत्तुंगसुवर्णभित्तिभागावलंबमानमणिमालामुषितमेरुगिरिपाश्र्वतो शोभातिशयानाम् ।। विचित्रनिर्मापणवदनाभिषेकनर्तनसंगीतावलोक- नादिमंडपाभिमंडितचैत्यमहीमहितानाम्। कंजरारातिकुंजरादिदशविधध्वजराजितसभाजिताद्यद्वितीयसालांतरध्वजधराविराजितानाम्। चतुर्दिग्गता- शोकसप्तच्छदचंपकाम्र चतुर्वनांचिततृतीयबहिःसालांतरवनावनिविनूतानाम्। चतुर्वीथिपर्यंतगतमहामानस्तंभाहितप्रतितीथ्र्यजनमानस्तंभानाम्। सहजसकलपरिष्काराणामकृत्रिमाणामहार्यविविधालंकाराणामपि कृत्रिमाणां मंगललोकोत्तमशरणभूतानाम्। भगवज्जिनचैत्यालयानामष्टतयी- मिष्टिं करोमि स्वाहा। ॐ हीं र्हं श्रीं जगत्त्रयवर्तिजिनचैत्यालयसमूह! अत्र अवतर अवतर संवौषट् । ॐ हीं र्हं श्रीं जगत्त्रयवर्तिजिनचैत्यालयसमूह! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं र्हं श्रीं जगत्त्रयवर्तिजिनचैत्यालयसमूह! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं जगत्त्रयवर्तिजिनचैत्यालयसमूहाय जलं निर्वपामीति स्वाहा। (चंदन आदि चढ़ावें।) स्वच्छैस्तीर्थजलैरतुच्छसहज-प्रोद्गंधिगंधैः सितैः । सूक्ष्मत्वायतिशालिशालिसदकै-र्गंधोद्गमैरुद्गमैः।। हव्यैर्नव्यरसैः प्रदीपितशुभै-र्दीपैर्विपद्धूपकैः। धूपैरिष्टफलावहैर्बहुफलैः, चैत्यालयान्संयजे।। ॐ हीं जगत्त्रयवर्तिजिनचैत्यालय समूहाय अघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। गद्य-एवमर्हदादीनभ्यच्र्य शरच्चन्द्रमरीचिरोचिषोन्तश्चेतसि चिंतयन्ननादिसिद्धमंत्राभिमंत्रितकर्पूरहरिचंदनद्रवालुलितसुरभि- शुभ्रपुष्पांजलिरेकविंशतिवारानधिवास्य पूर्णाघ्र्यदानेन बहुमानयेत् ।। (इस प्रकार अर्हंतादि की पूजा करके अनादिसिद्ध मंत्र से 21 बार मंत्र करके पूर्णाघ्र्य चढ़ावंे।) अनादिसिद्धमंत्र ॐ णमो अरिहंताणं । णमो सिद्धाणं । णमो आइरियाणं । णमो उवज्झायाणं । णमो लोए सव्वसाहूणं। चत्तारि मंगलं-अरिहंत मंगलं । सिद्ध मंगलं । साहु मंगलं । केवलिपण्णत्तो धम्मो मंगलं । चत्तारि लोगुत्तमा-अरिहंत लोगुत्तमा। सिद्ध लोगुत्तमा। साहु लोगुत्तमा। केवलिपण्णत्तो धम्मो लोगुत्तमा। चत्तारि सरणं पव्वज्जामि-अरिहंत सरणं पव्वज्जामि । सिद्ध सरणं पव्वज्जामि । साहु सरणं पव्वज्जामि । केवलिपण्णत्तो धम्मो सरणं पव्वज्जामि । ॐ हीं शांतिं कुरु कुरु स्वाहा । इत्यनादिसिद्धमंत्रेण शुभ्रपुष्पैरेकविंशतिवारानधिवासयेत् ।। (इसी अनादिसिद्धमंत्र से 21 बार पुष्पों से जप करंे) पूर्णाघ्र्यः इन्द्रवज्रा- इत्यर्चिताः श्रीजिनचंद्रमुख्या, द्व्यष्टप्रभेदांचितदेवतास्ताः। एता महाघ्र्येण समर्चिता नः, सिद्धिश्रियं शुद्धसुखं दिशंतु ।। ॐ हीं अर्हत्प्रभृतिजिनचैत्यालयपर्यंतेभ्यः पूर्णाघ्र्यं…..। यहां यागमंडल में सोलह देवता माने हैं, वे ये हैं-पांच परमेष्ठी, भूत-वर्तमान-भाविकालीन तीर्थंकर में 5$3=8 हुये पुनः अर्हन्मंगललोकोत्तमशरण, सिद्धमंगलादि, साधुमंगलादि, केवलिप्रणीतधर्ममंगलादि ये 4 और जिनधर्म, जिनागम, जिनचैत्य और चैत्यालय ये 4 ऐसे 4$4=8 कुल 8 $8=16 होते हैं। अष्टदल कमल में जयादि आठ देवियों की पूजा अथाष्टदलस्थापितजयादिदेवतार्चनविधानम् भुवनविजयदृप्तानंगमोहादिविद्विड्विजयविजितलोकश्रीजिनेंद्रांघ्रिभक्ताः। विमतविजयदक्षा जैनमार्गैकरक्षा, विधिवदिह यजामः साधुदेवीर्जयाद्याः।।1।। जयादिदेवीसमुदायपूजाविधानाय समस्तहव्यद्रव्यपूर्णपात्रं परमपुरुषचरणकमलयोरवतार्य पाश्र्वतो विनिवेशयेत्। जयादि देवियों की पूजा करने के लिये समस्त पूजन-सामग्री को लेकर अर्हंतदेव के चरणों में अवतारण करके पास में रखें और इसी द्रव्य से आगे अघ्र्य चढ़ावें। एवमुत्तरत्रापि विधेयं।। गद्य-ॐ संतताखंडितभक्तिमंडिताखंडलकुंडलीशमंडलीकसार्वभौमादिभव्यपुंडरीकमंडलपंुडरीकषंडमार्तंडमंडलायमानतीर्थकर- भट्टारकक्रमसरोरुहलोलंबायमानमानसानाम्।। निरवद्यस्याद्वादशासनजिनाध्वरयजमानयाजकजनेश्वरजनपदचतुर्विधसंघांतरायनिचयनिर्मूलोत्पा- टनपटूनाम्। विधिविहितनिजपूजाविशेषभव्यजनद्विषद्विजयद्वेषस्तम्भनप्रमोषकमोहादिविविधामोघफदान्वर्थ नामोर्जितजयाद्यष्टदेवतानाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसपर्याक्रमंयथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरस्सरप्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।।
==
अथ प्रत्येकपूजा
==
जयं विबोधावृतिपंचकस्य । स्वयं बहन्नावहति प्रजानाम्। जिनो जितात्मेति तमाभजंतीं, जयाय विघ्नस्य जयां यजामि ।।1।। ॐ हीं जये! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं जये! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं जये! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं जयायै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। दृष्ट्यावृतीनां विजयं दधानं, कुदृष्टिवाचां विजयं स्ववाचा। जिनं जरादेर्विजयाय नित्यं, भक्त्या भजंतीं विजयां भजामि।।2।। ॐ हीं विजये! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं विजये! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं विजये! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं विजयायै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। मोहारिमष्टोत्तरविंशतीष्ट, भेदं जयंस्तज्जयमातनोति। जिनो जनानामिति तं भजंतीं, जयार्थिपूज्यामजितां यजामि।।3।। ॐ हीं अजिते! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं अजिते! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं अजिते! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं अजितायै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। परैरजेयो रिपुरंतरायः, पराजितो येन तमाभंजतीं। जिनेश्वरं विघ्नपराजयार्थं, यजामि देवीमपराजितां ताम्।।4।। ॐ हीं अपराजिते! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं अपराजिते! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं अपराजिते! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं अपराजितायै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। यो वेदनीयोदयजक्षुदादेर्विजृंभणं मोहविघातनेन। जघान जंभारिसमर्चितांघ्रिं, तमर्चयंतीं प्रयजामि जंभां।।5।। ॐ हीं जंभे! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं जंभे! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं जंभे! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं जंभायै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। नानाविधायुर्निगलोग्रबंध-प्रबंधमोहापहमर्हदीशम्। मोहव्यपोहाय मुदा वहंतीं, विद्वेषिमोहाय महामि मोहाम्।।6।। ॐ हीं मोहे! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं मोहे! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं मोहे! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं मोहायै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। जिनप्रभोस्तंभितदुष्टनाम्नः, पादांबुजे स्तंभितचित्तभृंगाम्। शुभद्युतिं स्तंभितविघ्नजालां, स्तंभामिमामर्चनया धिनोमि।।7।। ॐ हीं स्तंभे! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं स्तंभे! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं स्तंभे! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं स्तंभायै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। अर्हत्प्रभुं स्तंभितगोत्रबंधं, गोत्रच्छिदाभ्यर्चितमर्चयंतीम्। समर्चये स्तंभितकामपूज्यां, तां स्तंभिनीं स्तंभितविघ्नवर्गाम्।। 8।। ॐ हीं स्तंभिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । अनेन दलाभ्यंतरे पुष्पांजलिं प्रयुज्यावाहयेत् ।। ॐ हीं स्तंभिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। अनेन तद्वत्स्थापनम् । ॐ हीं स्तंभिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । अनेन तद्वत्सन्निधापयेत् । ॐ हीं स्तम्भिन्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। पूर्णाघ्र्य इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नास्ततः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम् ।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत द्रुतं, देव्यो जयाद्याव्हयाः। पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोऽर्पये ।। 9 ।। ॐ हीं जयादिदेवीभ्यः पूर्णाघ्र्यं यजामहे…….। इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाहुतिः ।। इति जयादिदेवतार्चनविधानम् ।।
==
अथ षोडशपत्रस्थापितविद्यादेवतार्चनम्
== (सोलहदल कमल में विद्यादेवताओं की पूजा)
स्फुरितकरचतुष्कास्तीर्थकृन्नामपुण्या- वहविदितविशिष्टद्वयष्टसद्भावनोत्काः। प्रकटितजिनमार्गाः संहृतैकांतमार्गाः । विबुधविनुतविद्यादेवता व्याहरामः।।1।। विद्यादेवीसमुदायपूजाविधानाय समस्तहव्यद्रव्यपूर्णपात्रं परमपुरुषचरणकमलयोरवतार्य पाश्र्वतो विनिवेशयेत् ।। (पूजन-सामग्री जिनेंद्रदेव के चरणों के सामने अवतरण करके उसी से देवियों की पूजा करें।) गद्य-ॐ निष्टप्तकांचनचंचरीकचामीकररुचिश्यामहेमसोमाभहरिद्राभनीलपीतासितचंद्रेन्द्रनीलजलदजांबूनदजपापद्मरागप्रभाणाम्। अंभोरुहवाहद्विपपुष्पयानकेकिकोककुरंगशरभगोधाकच्छपलुलायसूकरसिंहहयाहिहंसवाहनानाम्। चराचरसर्वद्रव्यत्रिकालगोचरगुणपर्यायपंच- प्रतीक्षणक्रमसाक्षात्करणदक्षाक्षयकेवलज्ञानरूपविद्यप्रीतिजातान्वर्थनामरोहिण्यादिविद्यादेवतानां। सकलसंपत्संपादकयथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरं प्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।।
==
अथ प्रत्येक पूजा’
==
दोर्भिश्चतुर्भिः कलशं दधाना, शंखं पयोजं फलपूरमुद्धं। सद्दृष्टि संसिद्धजिनानुरागा, या रोहिणी तां प्रयजामि देवीम्।।1।। ॐ हीं रोहिणि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं रोहिणि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं रोहिणि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं रोहिण्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। दृष्ट्यादिसम्यग्विनयानुरागां, चक्रं समाक्रांतविरोधिचक्रम् ।। खड्गं पयोजं फलमुद्वहन्तीं, प्रज्ञप्तिमंचामि धृतार्हदाज्ञाम् ।।2।। ॐ हीं प्रज्ञप्ति! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं प्रज्ञप्ति! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं प्रज्ञप्ति! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं प्रज्ञप्तिदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। शीलव्रताभा जिनभावनास्था, बिभत्र्ति दोर्भिः पविशृंखलां या।। शंखं सरोजं वरबीजपूर-माराधयामः पविशृंखलां ताम्।।3।। ॐ हीं वज्रशृंखले! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं वज्रशंृखले! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं वज्रशंृखले! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं वज्रशृंखलादेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। या सुप्रमोदा सुतरामभीक्ष्णं, ज्ञानोपयोगोत्तमभावनायाम् ।। धृतांकुशांभोजसुबीजपूरां, वज्रांकुशां तामिह यायजीमि ।।4 ।। ॐ हीं वज्रांकुशे! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं वज्रांकुशे! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं वज्रांकुशे! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं वज्रांकुशादेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। सद्धर्मतत्फलजरागभवार्तिभीति-स्वरूपसंवेगविभावनोत्काम्।। सखड्गकुंतांबुजबीजपूरां, जांबूनदां भक्तहितां भजामि।।5।। ॐ हीं जांबूनदादेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं जांबूनदादेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं जांबूनदादेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं जांबूनदादेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। धीसंयमत्यागविभावनाप्त-श्रीतीर्थकृन्नामजिनांघ्रिभक्ताम्। वज्राब्जशंखोद्धफलांकहस्तां, यजामहे पूरुषदत्तिके त्वाम्।।6।। ॐ हीं पुरुषदत्ते! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं पुरुषदत्ते! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं पुरुषदत्ते! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं पुरुषदत्तादेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। तप्त्वा तपो दुश्चरमाप पुण्यं, यस्तीर्थकृन्नाम् तमर्चयंतीम्। कालीं यजामो मुसलासिपद्म,žफलोल्लसद्दुर्जयदोश्चतुष्काम्।।7।। ॐ हीं कालीदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं कालीदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं कालीदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं कालीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। भक्त्यान्विता साधुसमाधिरूप-सद्भावनासिद्धजिनांघ्रिपद्मे ।। चापं फलं बाणमसिं बभार, या तां महाकालिमहं यजामि।। 8।। ॐ हीं महाकालीदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं महाकालीदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं महाकालीदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं महाकालीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। यस्तीर्थकृन्नाम बबंध वैयावृत्त्ये स्फुरद्भावनयाग्रपुण्यम्।। तं सेवमानामरविंदहस्ता-माराधयामो वरगौरिदेवीम्।।9।। ॐ हीं गौरीदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं गौरीदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं गौरीदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं गौरीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। योर्हन्महाभक्तिभरात्तपुण्यै-रचिन्त्यमार्हन्त्यमुपाससाद। तत्पादभक्तां धृतचक्रखड्गां, गांधारि गंधादिभिरर्चये त्वाम्।। 10।। ॐ हीं गांधारि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं गांधारि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं गांधारि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं गांधारीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। आचार्यभक्त्योद्यदगण्यपुण्य-मर्हन्तमर्हन्त्यनुरागयोगात् । कोदंडकांडादियुताष्टबाहुं, ज्वालोज्ज्वलज्ज्वालिनि पूजये त्वाम् ।।11।। ॐ हीं ज्वालामालिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं ज्वालामालिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं ज्वालामालिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं ज्वालामालिनीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। बहुश्रुतेष्वाहितभक्तिमीशं, भक्त्या भजंतीं झषमुद्वहन्तीम्। घोरं करालं करवालमुग्र-त्रिशूलकं मानवि मानये त्वाम्।।12।। ॐ हीं मानवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं मानवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं मानवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं मानवीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। यः श्रद्धया प्रत्ययरोचनाभ्यां, स्पृष्ट्या जिनेष्टागममेव भेजे।। तमानसंतीमहिमुद्वहन्त-मिंचामि वैरोटि हटत्त्विषं त्वाम्।।13।। ॐ हीं वैरोटि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं वैरोटि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं वैरोटि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं वैरोटीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। आवश्यकस्यापरिहाणिमुच्चै-श्चचार षड्भेदवतीं वशी यः।। तमच्युतं सादरमर्चयंतीं, त्वामच्युते खड्गयुजं यजामि।।14।। ॐ हीं अच्युते! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं अच्युते! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं अच्युते! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं अच्युतादेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। तपःश्रुताद्यैर्विततान मार्ग-प्रभावनां यो वृषनीतभव्यः।। तस्य प्रणामप्रवणां प्रणाम-मुद्रान्वितां मानसि मानये त्वाम्।।15।। ॐ हीं मानसि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं मानसि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं मानसि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं मानसीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। साधर्मिकेष्वाहितवत्सलत्व-माराधयंतीं विभुमक्षमालाम्।। मालां वरं चांकुशमादधानां, मान्ये महामानसि मानये त्वाम्।।16।। ॐ हीं महामानसि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्।ॐ हीं महामानसि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं महामानसि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं महामानसीदेव्यै इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः। सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो युष्मत्प्रसादादियं।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत द्रुतं विद्यादिदेवाह्नयाः। पूर्णांगा विधिपूर्तिपूर्णफलदां पूर्णाहुतिं वोऽर्पये।।17।। ॐ हीं रोहिण्यादिषोडशदेवीभ्यः पूर्णाघ्र्यं निर्वपामीति स्वाहा। इष्टप्रार्थनापुरःसरपूर्णाहुतिः ।। इति विद्यादेवतार्चनम् ।।
==
अथ चतुर्विंशतिदलन्यस्तजिनमातृकार्चनविधानम्
== (चैबीस दल के कमल में चैबीस जिनमाता की पूजा)
मन्विक्ष्वाकुकुरूग्रनाथहरिसंज्ञापूर्ववंशोद्भवा। धीरोदात्तमहीक्षितः क्षितिनुता, यज्जीवितेशाश्च याः।। देवेन्द्राः प्रणमंति देवयुवति-व्रातश्चिरं सेवते । दासीवत्सकलाश्च तास्त्रिजगता-मंबा जिनांबा यजे।।1।। जिनमातृसमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् ।। गद्य-ॐ निरतिशयभक्तिभरानतपुरंदरपरिचोदितविविधसेवाविधायिश्रीप्रभृतिदिक्कुमारीकृतसंस्कारातिपूतगर्भागारपरिकल्पित- दिव्यारविंदविष्टरोपविष्टपरमोत्कृष्टशक्तिजुष्टसमुत्पन्ननिष्कलविश्वेश्वरवृषभादितीर्थकराभिख्यपुत्रप्रसवपवित्रीकृतसर्वलोकानाम्। निजतनूजजगच्चूडामणि जिनगुणानुरागावनम्रसुरेन्द्रमुकुटतटघटितहटन्माणिक्यमयूखमालाबालातपोल्लसितसमसमानतसुरकामिनीजन- कुटिलकुंतलकलापचंचरीकचंुबितपादारविंदानाम् ।। विश्वेश्वरा जगन्माता महासती पूज्या सुमंगला इत्यादिप्रतीतान्वर्थपुण्यनामधेयानाम् । साकेतादिप्रसिद्धपुराधीश्वरमहानुभावना- भिराजादिमहाराजप्राणवल्लभातिदुर्लभगुणमहितमरुदेव्यादिजिनेश्वरांबिकानाम्। सकलसंपत्सम्पादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थ- मावाहनादिपुरःसरं सपर्याक्रमं यथाक्रमं उपक्रमामहे।। आवाहनादिपुरःसरं प्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।। अथ प्रत्येकपूजा श्रीनाभिराजस्य समस्तनाभि-प्रभोरयोध्याधिपतेः प्रियां त्वाम्।। मरुद्गणाच्र्ये मरुदेवि धन्ये, मान्ये महामः पुरुदेवि मातः।।1।। ॐ हीं मरुदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं मरुदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं मरुदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं मरुदेवीमात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं मरुदेवीमात्रे जलाद्यघ्र्यं समर्पयामि स्वाहा। विजितसकलशत्रोः कोसलाधीश्वरस्य, प्रविनुतजितशत्रोर्वल्लभां प्राणकल्पाम्। विदितविजयसेनामर्चयेऽभ्यर्चनीया-मजितजिनसवित्रीं मानिनीं लोकजैत्रीम्।।2।। ॐ हीं विजयामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं विजयामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं विजयामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं विजयामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं विजयामात्रे जलाद्यघ्र्यं…। अवन्त्यधीशो दृढराजलक्ष्मी-र्यस्याः प्रियोभूद्दृढराजभूपः।। तां शंभवार्कोदयपूर्वभूभृत्-तटीमुपासे सुगुणां सुषेणाम्।।3।। ॐ हीं सुषेणामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुषेणामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुषेणामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सुषेणामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं सुषेणामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। साकेतसाम्राज्यरमावरस्य, स्वयंवराभिख्यनृपस्य राज्ञीं।। यजे सवित्रीमभिनंदनेशः, सिद्धार्थिकां सिद्धसमीहितार्थाम्।।4।। ॐ हीं सिद्धार्थामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सिद्धार्थामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सिद्धार्थामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सिद्धार्थामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं सिद्धार्थामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। प्राणप्रियां मेघरथक्षितीशः, साकेतनाथस्य मनोरथाप्तेः। महामतेः श्रीसुमतेः सवित्रीं, यजे जगन्मंगलमंगले त्वाम्।।5।। ॐ हीं मंगलामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं मंगलामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं मंगलामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं मंगलामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं मंगलामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। कौसंब्यधीशो धरणाव्हयस्य, प्राणेश्वरि त्वां धरणीधरस्य।। यजामि पद्मप्रभपद्मबन्धुं, प्राचीं सुषीमे सुषमैकसीमे।।6।। ॐ हीं सुषीमामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुषीमामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुषीमामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सुषीमामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं सुषीमामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। काशीपुरवरलब्ध-प्रतिष्ठनुतसुप्रतिष्ठनृपराज्ञीम् । प्रयजे पृथिवीषेणां, सुपाश्र्वजिनरत्नजन्मखनिम्।।7।। ॐ हीं पृथिवीषेणामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं पृथिवीषेणामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं पृथिवीषेणामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं पृथिवीषेणामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं पृथ्वीषेणामात्रे जलाद्यघ्र्यं समर्पयामि। चंद्रश्चंद्रपुरीं शशास स महासेनो महीशां महा-सेनस्तस्य मनःप्रिया क्षणकरी, सल्लक्षणा लक्ष्मणा।। या चंद्रप्रभचंद्रभःसमुदयस्यैंद्री महाशामिमा-मभ्यर्चामि शचीकचालिकलित-श्रीपादपद्मद्वयाम्।।8।। ॐ हीं लक्ष्मणामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं लक्ष्मणामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं लक्ष्मणामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं लक्ष्मणामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं लक्ष्मणामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। काकंद्यधीशो महिषीं महाग्र्यां, सुग्रीवराजस्य समग्रशक्तेः।। श्रीपुष्पदंतोदयपुण्यपूज्यां, यजेऽभिरामे जयरामिके त्वाम् ।। 9 ।। ॐ हीं रामामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं रामामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं रामामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं रामामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं रामामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। या राजभद्रनगरीपतिराजधर्म-दाढ्र्योल्लसदृढरथक्षितिपालराज्ञी। तां शीतलप्रसवकल्पितसर्वलोका-नंदां प्रवंद्यचरणां प्रयजे सुनंदाम्।।10।। ॐ हीं सुनंदामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुनंदामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुनंदामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सुनंदामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं सुनन्दामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। विष्णुः स जिष्णुविभवो वरसिंहपुर्याः, सिंहासनं शिखरितुंगमलंकरिष्णुः। यस्याः प्रियः प्रसवनंदितलोकनंदा, श्रेयोजिनस्य जननीमभिपूजये त्वाम्।।11।। ॐ हीं विष्णुश्रीमातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं विष्णुश्रीमातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं विष्णुश्रीमातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं विष्णुश्रीमात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं विष्णुश्रीमात्रे जलाद्यघ्र्यं..। राजन्वतीं यो वसुपूज्यराज-श्चकार चंपापुरमस्य राज्ञीम्।। त्रैलोक्यपूज्यक्रमवासुपूज्य-प्रसूं यजे देवि जयावति त्वाम्।।12।। ॐ हीं जयामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं जयामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं जयामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं जयामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं जयामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। कांपिल्यवल्लभश्री-कृतवर्म महीपतेर्महादेवीं।। विमलजिननाथजननीं, विमलगुणामर्चये जयश्यामाम्।।13।। ॐ हीं जयश्यामामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं जयश्यामामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं जयश्यामामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं जयश्यामामात्रे जलं इत्यादि।ॐ हीं जयश्यामामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। साकेतसिंहासनमध्युवास, यः सिंहसेनो महिषीममुष्य। शीलव्रतालंकृतसुव्रताख्या-मनंतजिन्मातरमर्चयामि ।।14।। ॐ हीं सुव्रतामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुव्रतामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुव्रतामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सुव्रतामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं सुव्रतामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। भानुक्षितीशः कुरुवंशभानोः, प्राणेश्वरीं रत्नपुरेश्वरस्य। सद्धर्मतीर्थंकरधर्मनाथ-प्रसूमुपासे स्तुतसुप्रभे त्वाम्।।15।। ॐ हीं सुप्रभामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुप्रभामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुप्रभामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सुप्रभामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं सुप्रभामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। हस्तिनागपुरपंकजभास्वद्-विश्वसेननृपपुंगववेदीम् । पूर्वशांतिकरशांतिसवित्री-मर्चयामि भवतीमहमैरे!।।16।। ॐ हीं ऐरिणीमातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं ऐरिणीमातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं ऐरिणीमातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं ऐरिणीमात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं ऐरिणीमात्रे जलाद्यघ्र्यं..। शस्तश्रियो हास्तिनपालकस्य, श्रीसूरसेनस्य महीक्षितो या। मनःप्रिया कुंथुजिनेंद्रमाता, श्रीशांतिदेवीमिह तां यजामि।।17।। ॐ हीं सुमित्रामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुमित्रामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुमित्रामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सुमित्रामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं सुमित्रामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। शशास यो हास्तिनमस्तशत्रुः, सुदर्शनो दर्शनशुद्धिमुख्यः।। तत्प्रेयसीं विश्रुतमित्रसेनां, यजे जिनेशो जननीमरस्य।।18।। ॐ हीं प्रभावतीमातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ¬ॐ हीं प्रभावतीमातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं प्रभावतीमातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं प्रभावतीमात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं प्रभावतीमात्रे जलाद्यघ्र्यं..। पृथ्वीललामं मिथिलापुरं यो, ररक्ष शुंभद्गुणकुंभभूपः। प्रजावतीं तन्महिषीं महाभो, यतो लसन्मल्लिविभोः सवित्रीम् ।।19।। ॐ हीं पद्मावती मातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पद्मावती मातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं पद्मावती मातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं पद्मावतीमात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं पद्मावतीमात्रे जलाद्यघ्र्यं..। राजश्रिया राजगृहे रराज, यो राजमित्रस्य सुमित्रनाम्नः। राज्ञीं महामो मुनिसुव्रतस्य, प्रसूं मुखश्रीजितसोमशोभां।।20।। ॐ हीं वप्रामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं वप्रामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं वप्रामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं वप्रामात्रे जलं इत्यादि।ॐ हीं वप्रामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। मिथोऽनुरागा मिथिलापुरेशो, राज्ञी विनूता विजयस्य राज्ञः। नमेरमेयद्र्धिमतोऽस्य माता, या वप्पिलास्यै बलिमर्पयामि।।21।। ॐ हीं विनूतामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं विनूतामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं विनूतामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं विनूतामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं विनूतामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। या द्वारवत्यमरकल्पितराजधानी-राजत्समुद्रविजयक्षितिपालराज्ञी । माता त्रिविष्टपपतेस्त्वमरिष्टनेमेश्चाये प्रसीद शिवदेवि भवत्पदाब्जम्।।22।। ॐ हीं शिवदेवी मातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं शिवदेवी मातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं शिवदेवी मातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं शिवदेवीमात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं शिवदेवीमात्रे जलाद्यघ्र्यं..। काशीमहीशासनविश्वसेन, प्राणेश्वरीं विश्वजगत्सवित्रीम्। ब्रह्माव्हयां ब्रह्मपथस्य नेतुः, पाश्र्वप्रभोर्मातरमर्चयामि।।23।। ॐ हीं देवदत्तामातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं देवदत्तामातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं देवदत्तामातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं देवदत्तामात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं देवदत्तामात्रे जलाद्यघ्र्यं..। क्षोणीमंडनकुंडरूढनगरी-नाथस्य नाथान्वय-श्रीसिद्धार्थमहीपतेः प्रियतमा, सिद्धाखिलार्थस्य या। लोकालोकविवर्धमानविलसद्धीवर्धमानांबिकां । लोकांबां प्रियकारिणीं प्रियकरीं, यायज्मि तां यज्वनाम्।।24।। ॐ हीं प्रियकारिणीमातः! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं प्रियकारिणीमातः! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं प्रियकारिणीमातः! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं प्रियकारिणीमात्रे जलं इत्यादि। ॐ हीं प्रियकारिणीमात्रे जलाद्यघ्र्यं..। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाःस्त नः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत द्रुतं, सर्वा जिनेन्द्राम्बिकाः । पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोऽर्पये।।25।। ॐ हीं चतुर्विंशतिजिनमातृभ्यः पूर्णाघ्र्यं . . . इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाहुतिः। यासां गोतमगोत्रजः सकलविन्नेमीश्वरः सुव्रतः । शेषाः काश्यपगोत्रजा जिनवराः, पुत्रा जगत्स्वामिनः। या धर्मस्थितिहेतवो जिनलसन्नोकर्मनो आगम-द्रव्योत्पादनतो जिनेन्द्रजननीः, संभावयेऽघ्र्येण ताः।। 26।। एतद्वंदनामुद्रया पठित्वा भक्त्या पंचांगप्रणामं कुर्यात् ।। (इस पद्य को पढ़कर वंदनामुद्रा से भक्तिपूर्वक पंचांग नमस्कार करंे) इति जिनमातृपूजाविधानम् ।।
==
अथ द्वात्रिंशत्पत्रार्पितशक्रार्चनम्
== (बत्तीस दल के कमल में बत्तीस इंद्रों की पूजा)
चतुर्णिकायप्रभवामरेन्द्रान्। जिनेन्द्रसेवाप्रसितान्तरंगान्। प्रभूतभूतिद्युतिसौख्यबोधा-नाहूय मंत्रैः पृथगर्चयामि।। द्वात्रिंशदिंद्रपूजाप्रतिज्ञापनाय पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। द्वासप्ततिर्यानि भवंति लक्षाः, कोट्यश्च सप्तापि महन्ति तानि। प्रपालयन्तो भवनानि सर्वेप्यायात यूयं भवनामरेंद्राः।।1।। भवनेन्द्रसमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् ।। गद्य-¬ विविधरत्नप्रभासहचरितरत्नप्रभाभूमिपंकभागखरभागावस्थितभवनवासशीलतान्वर्थभवनवासिसामान्यसंज्ञानां। प्रतिविशिष्टनामकर्मोदयप्रतिपादितासुरनागविद्युत्सुपर्णाग्निवातस्तनितोदधिद्वीपदिक्कुमारविशेषसंज्ञानाम्। कुमारवद्वेषायुधयान- वाहनक्रीडादियुक्ततारूढकुमारव्यपदेशानाम्। कायप्रवीचारपीतांतलेश्यानाम्। दशभेदोपलक्षितप्रथमनिकायनिचयिमानदेवानाम्।। प्रतिनिकायभेदं द्विद्विसंख्ययेन्द्रत्वमात्मसात्कुर्वताम्।। सामानिकादिसुरसमितिसंसेव्यमानानां सौधर्मैशानेंद्रसंजातसहाभ्यसूयचमरवैरोचनप्रभृतिविंशतिभवनेन्द्राणां।। सकलसंपत्सम्पादकदयामययागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे ।। आवाहनादिपुरःसरप्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।।
==
अथ असुरेन्द्रादीनां पृथक्पूजा
==
अग्न्यादिदिग्गतमहामहिषादिसप्ता-नीकं लुलायगतमुद्भटमुद्गरास्त्रम्। चूडामणिप्रथितचिन्हयुताग्रमौलिं, जैनेन्द्रभक्तमसुरेंद्रमिहाव्हयामि।।1।। ॐ हीं असुरेंद्र ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं असुरेंद्र ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं असुरेंद्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । एवं सर्वत्र। ॐ हीं असुरेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। नागाद्यनीकं कमठाधिरूढं, नागस्फटाचिन्हमुदूढवन्तम्। नागेन्द्रपाशप्रतिभासहस्तं, नागेन्द्रमेनं विधिना धिनोमि।।2।। ॐ हीं नागकुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं नागकुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं नागकुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं नागकुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च….। सुपर्णमुख्यावृतसप्तसैन्यं, सुपर्णचिन्हातिहटत्तिरीटम्। दंडं प्रचंडोज्ज्वलमंडलाग्रं, बिभ्राणमंचामि सुपर्णराजम्।।3।। ॐ हीं सुपर्णकुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुपर्णकुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुपर्णकुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं सुपर्णकुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च..। द्विपादिसेनांचितसप्तकक्षं, द्विपांककोटीरविराजमानम्। द्वीपाद्रिदेशेषु विहारसक्तम्, द्वीपेन्द्रमर्चामि तुरंगरूढम्।।4।। ॐ हीं द्वीपकुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं द्वीपकुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं द्वीपकुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । एवं सर्वत्र। ॐ हीं द्वीपकुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च….। कोटीरकोटीमकरांकमग्न्या-द्याशासु गच्छन्मकराद्यनीकम्। वारीभयानं वडिदण्डचंडं, वाराशिनाथं परितर्पयामि।।5।। ॐ हीं उदधिकुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं उदधिकुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं उदधिकुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं उदधिकुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च..। खड्गं धरन्तं धृतवज्रचिन्हं, खड्गाद्यनीकैः परितः परीतम्। मृगेन्द्रमाप्तं स्तनितोग्रनादं, संपूजयामः स्तनितामरेन्द्रम्।।6।। ॐ हीं स्तनितकुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं स्तनितकुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं स्तनितकुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं स्तनितकुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च….। आरूढमुच्चंडतरं वराहं, स्वस्वस्तिकांकं करभादिसैन्यम्। विद्युन्महादंडधरं प्रचंडं, विद्युत्कुमारेन्द्रमिहार्चयामि।।7।। ॐ हीं विद्युत्कुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं विद्युत्कुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं विद्युत्कुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं विद्युत्कुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…। सिंहादिसप्तप्रमवाहिनीशं, सिहांकमौलिं परिघायुधोग्रम्। यजामि दिव्योद्भटचारुवेषं, दिक्कुंजरावस्थितदिक्कुमारम्।।8।। ॐ हीं दिक्कुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं दिक्कुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं दिक्कुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं दिक्कुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च….। कुंभांकमुल्कायुधकल्पितारि-स्तंभं महास्तंभविमानसंस्थम्। यजे परीतं शिबिकाद्यनीकै-रग्नीन्द्रमग्न्युज्ज्वलकीलमौलिं।।9।। ॐ हीं अग्निकुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं अग्निकुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं अग्निकुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं अग्निकुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च..। तुरंगमादिस्तुतसप्तसैन्यं, तुरंगमालक्षितसत्तिरीटम्। तुरंगमारूढमिमं महामो, महीरुहास्त्रं पवनामरेन्द्रम्।।10।। ॐ हीं वातकुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं वातकुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं वातकुमारेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं वातकुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च….। असुरफणिसुपर्णद्वीपशेषाधिपा ये, परमुदधित्रिपल्यार्धार्धहीनायुषः स्युः। प्रवरमहिषमुख्यैः सप्तभेदैरनीकैः, कृतपरिवृतयोऽप्राक्तेर्घिताः सन्तु शान्त्यै।।11।। ॐ हीं असुरेन्द्रादिभ्यः इदं अघ्र्यं पाद्यं………। इष्टप्रार्थनापुरःसरपूर्णाहुतिः इति (पूर्णाघ्र्य चढ़ावें)। भावनेन्द्रार्चनम् ।
==
अथ व्यंतरेन्द्रार्चनम्
==
संख्याव्यतीताश्रयवर्तमान-भौमामराणां प्रभवो भवन्तः। आयान्तु तिष्ठंतु ममात्र साक्षात्, भवन्तु गृण्हन्तु च यज्ञभागम्।।1।। व्यंतरेन्द्रसमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात्।। (व्यंतरेन्द्रों की पूजा के लिये पूर्ववत् विधि करे)। गद्य-¬ विविधवनवनधिगिरिवेदिकादिदेशान्तरनिवासशीलतान्वर्थव्यंतरसाधारणनामधेयानाम्। नामकर्मविशेषविष्कृतकिन्नरकिं- पुरुषमहोरगगंधर्वयक्षराक्षसभूतपिशाचविशेषाभिधानानाम्।। प्रथमचतुर्लेश्याकायप्रवीचारयुक्तानाम्। अष्टप्रभेदविशिष्टद्वितीयनिकायनिचितदेवानां। द्विद्विसंख्यया प्रतिनिकायप्रभेदमिंद्रत्वमापनीपद्यमानानां। अंजनाद्यष्टदिक्चतुष्टयावस्थितजंबूद्वीपप्रमितपंचपंचमहानगरनिवासिनाम् । प्रचुरतरपरिच्छदपरिष्कृतामरकिंकरपरीतकिंनरकिंपुरुषादिषोडशव्यंतरेन्द्राणाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादि- समुचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे।। आवाहनादिपुरःसरं प्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनार्थं पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। अथ प्रत्येकपूजा जिनानदृष्टेष्टविरोधदृष्टी-नभिष्टुवन्तं फणिपाशपाणिम्। अष्टापदाधिष्ठितमिष्टितुष्टं, कुर्वे महत्किंनरकिंनरेन्द्रम्।।1।। ॐ हीं किन्नरेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं किन्नरेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं किन्नरेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं किन्नरेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। हटत्तिरीटादिमणिप्रभाभि-रुत्पादयन्तं सुरचापकोटिम्। निशांतखंडाचितपाणिमिष्ट्या, किंपूरुषं तोषयुतं तनोमि।।2।। ॐ हीं किंपुरुषेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं किंपुरुषेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं किंपुरुषेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं किंपुरुषेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। विशालशार्दूलविमानसंगं, मुनीशशार्दूलपदाब्जभृंगं। अयोग्रदंडांचितबाहुदंडं, महोरगेन्द्रं प्रयजे प्रचंडम्।।3।। ॐ हीं महोरगेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं महोरगेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं महोरगेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं महोरगेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। जिनेन्द्रहंसं परमुक्तिहंसी-प्रियं वहन्तं निजमानसांतः। हंसाधिरूढं महयामि यज्ञे, सार्वस्य गांधर्वकसार्वभौमम्।।4।। ॐ हीं गंधर्वेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गंधर्वेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गंधर्वेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं गंधर्वेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। फणीश्वराकारमहाविमानं, फणिव्रजासेवितशेवधीशम्। अक्षोत्सवं मोक्षपथस्थितानां, रक्षाक्षमं यक्षपतिं प्रयक्ष्ये।।5।। ॐ हीं यक्षेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं यक्षेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं यक्षेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं यक्षेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। अक्षानपेक्षाक्षयमोक्षलक्ष्मी-विलक्षमर्हत्पदपक्षपातम्। हर्यक्षरूढं धृततीक्ष्णकुंतं, यक्ष्यामि रक्षःपतिमार्यरक्षम्।।6।। ॐ हीं राक्षसेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं राक्षसेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं राक्षसेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं राक्षसेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सभंगभंगातिगसंगतोक्तिं, जिनं जगन्मंगलमाभजन्तम्। तुरं तुरंगं गतमुद्धभूतिं, भूतेन्द्रमुद्भूतमुदं तनोमि।।7।। ॐ हीं भूतेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं भूतेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं भूतेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं भूतेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। आराध्यमर्हत्पदपुंडरीक-माखंडलैः पंडितपुंडरीकैः। आराधयंतं धृतचंडदंडं, प्रीतं पिशाचाधिपतिं तनोमि।।8।। ॐ हीं पिशाचेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पिशाचेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पिशाचेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं पिशाचेंद्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। त्रायस्त्रिंशैर्लोकपालैव्र्यपेतैर्ये सेव्यंते सप्तसामानिकाद्यैः। तेमी युक्ता द्विद्विदेवीसहस्रैः, सर्वे शान्त्यै सन्तु भौमामरेन्द्राः।।9। ॐ हीं किन्नरेन्द्रादिभ्यः पूर्णाघ्र्यं…….। इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाघ्र्यः। इति व्यन्तरेंद्रार्चनम्।
==
अथ ज्योतिरिन्द्रार्चनम्
==
कायप्रवीचारसुखानुरक्तान्-पीतांतलेश्यांस्त्रिविधानवन्तौ। ज्योतिष्कदेवानपि चंद्रसूर्या-वायातमात्मीयपरिच्छदाभ्याम्।।1।। ज्योतिष्केन्द्रपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात्।। (ज्योतिष्केन्द्रों की पूजा के लिये पूर्ववत् विधि करें) गद्य-ॐ चित्रासमतलोपरि नवत्युत्तरसप्तशतयोजनानि व्यतिक्रम्य व्यवतिष्ठमाने, दशाधिकशतयोजनबहुलतिर्यगसंख्यातद्वीप- समुद्रप्रमाणघनोदधिपर्यंतज्योतिर्लोके प्रवर्तमानानाम्। ज्योतिः स्वभावतान्वर्थीकृतज्योतिष्कसाधारणसमाख्यानाम् । तत्तन्नामकर्मप्रत्ययप्रसूतसूर्येन्दु- ग्रहनक्षत्रप्रकीर्णकतारकाविशेषाव्हयानाम् । मेरुमेकादशभिर्योजनशतैरेकविंशतिं परिहृत्य प्रदक्षिणं नृलोके नित्यमावर्तमानानाम्। मानुषोत्तर- महीधराद्बहिरवस्थितानां क्रियाविशेषपरिच्छिन्नान्यपरिच्छेदनिमित्तक्रियाविशेषरूपव्यवहारकालप्रवर्तकानाम् । पंचभेदसमंचिततृतीयनिकाय- संजातदेवानाम्। प्रभावादिभिः प्राधान्यमास्कंदतां सूर्याचंद्रमसाम् ।। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थं आवाहनपुरःसरं समुचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरं प्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।।
==
अथ प्रत्येकपूजा
==
उत्तानीकृतगोलकार्धसदृशे, बिंबेर्कमण्यादिके। मध्येध्यासिजिनालये पुरुपुरे, शोभाभिरामे स्थिरम्। नक्षत्रेः प्रचुरप्रकीर्णभगणै-रर्कैग्र्रहैरावृतम्। चंद्रं कुंतकरं चराचरविधुं, सिंहाधिरूढं यजे।।1।। ॐ हीं सोमेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सोमेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सोमेन्द्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं सोमेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। प्रस्फीतातपमर्धगोलकनिभं, पद्माक्षरत्नात्मकम् । राजच्चैत्यनिवासमध्यनगरं, योऽलंकरोत्युज्ज्वलम्। लोके रात्रिदिवास्थितिं वितनुते, मेरोःपरीत्याचर-न्नर्कस्थायिचरार्ककैर्मुदमितं, तं तन्महेऽर्हन्महे।।2।। ॐ हीं सूर्येन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सूर्येन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सूर्येन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं सूर्येन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यो योजनान्यष्टशतीं व्यतीत्य, भूमेश्चरन्व्योमनि भानुमाली। यो योजनाशीतिमतीत्य तस्माच्चंद्रोर्धितौ तौ भवतां प्रसन्नौ।।3।। इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाहुतिः । इति ज्योतिष्केन्द्रार्चनम्।
==
अथ कल्पेन्द्रार्चनम्
==
द्वौ सागरौ सप्तदशद्विसप्तस्थितिक्रमाद्द्विद्व्यधिका च यावत्। द्वाविंशतिर्येषु सुराधिपास्ते, सर्वे समायांतु भजंतु पूजाम्।।1।। कल्पेन्द्रसमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् ।। (कल्पेन्द्रों की पूजा के लिये पूर्ववत् विधि करें।) गद्य-ॐ इंद्रसामानिकादिविविधविकल्पनाधिकरणद्व्यष्टकल्पोत्पन्नतोपकलितकल्पोपन्नसामान्यसंज्ञानाम्।। तत्तत्कल्पसाहचर्यात्स्वभावतो वा सौधर्मैशानसानत्कुमारमाहेन्द्रब्रह्मलांतवशुक्रशतारानतप्राणतारणाच्युतेंद्र विशेषाभिख्यानाम्।। उपर्युपरिकल्पेषु स्थितिप्रभावसुखद्युतिलेश्या- विशुद्धीन्द्रियावधिविषयैरभ्यधिकानाम्। गतिशरीरपरिग्रहाभिमानैर्हीनानाम्।। द्वित्रियुगलशेषकल्पेषु प्रायः पीतपद्मशुक्ललेश्यानाम्। एकैकद्विद्वियुगलशेषकल्पेषु कायस्पर्शरूपशब्दमनःप्रवीचाराणाम्। इंद्रभेदाहितद्वादशप्रभेदांचितचतुर्थनिकायनिचितसकलकल्पोपन्नदेवेन्द्राणां। पंचकल्याणैंद्रध्वजप्रमुखशतमखविधानोन्मुखशतमरवादिद्वादशकल्पेन्द्राणाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थं आवाहनादिसमुचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरप्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय पत्रेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।।
==
अथ प्रत्येकपूजा
==
सौधर्मे त्रिंशदेकद्युपटलकलितेष्टादशे दक्षिणाशा- श्रेणीबद्धे सदास्ते समवति च लसत्पंचवर्णान्विमानान्।। द्वात्रिंशल्लक्षसंख्यानुरुकुलिशकरः प्राच्यवाचीप्रतीची । श्रेणीस्थान्यस्तमर्चाम्यमरकरिगतं धम्र्यसौधर्ममिंद्रम्।।1।। ॐ हीं सौधर्मेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सौधर्मेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सौधर्मेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं सौधर्मेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। ईशानकल्पोत्तरदिग्विमाना-नष्टोत्तराविंशतिमेव लक्षाः। अवंतमीशानसुरेन्द्रमर्चा-म्यष्टादशश्रेणिनिबद्धसंस्थम्।।2।। ॐ हीं ईशानेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं ईशानेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं ईशानेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं ईशानेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सानत्कुमारे पटलेंऽतिमे तच्छ्रेणीनिबद्धेऽजनि षोडशे यः। तं रक्षितद्वादशलक्षसम्यग्विमानमर्चामि सनत्कुमारम्।।3।। ॐ हीं सनत्कुमारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सनत्कुमारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सनत्कुमारेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं सनत्कुमारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…। माहेन्द्रकल्पे पटलेग्रिमे तच्छ्रेणीनिबद्धेऽजनि षोडशे यः। तमष्टलक्षोरुविमाननाथं, माहेन्द्रमर्हन्महमामहामि।।4।। ॐ हीं माहेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं माहेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं माहेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं माहेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। श्रेण्यामपाच्यां पटले चतुर्थे, चतुर्दशे तिष्ठति यो विमाने। यजे चतुर्लक्षविमाननाथं, ब्रह्मेन्द्रमेनं जिनयज्ञलोलम्।।5।। ॐ हीं ब्रह्मेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं ब्रह्मेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं ब्रह्मेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं ब्रह्मेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। स्थितं द्वितीयेपटलेप्यपाच्य श्रेणीभवे द्वादशके विमाने। लक्षार्धकाकृष्णहरिद्विमाना-धीशं यजे विश्रुतलांतवेन्द्रम्।।6।। ॐ हीं लांतवेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं लांतवेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं लांतवेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं लांतवेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। एकत्रास्ते यो द्युचक्रेप्युदीच्यश्रेणीबद्धे पंक्तिसंख्ये यजामि। चत्वारिंशद्वै सहस्राण्यवन्तं शुक्रेन्द्रं तं श्वेतपीतान्विमानान्।।7।। ॐ हीं शुक्रेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं शुक्रेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं शुक्रेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं शुक्रेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। एकेन्द्रकान्योऽवति षट्सहस्रं, श्वेताभपीताभमहाविमानान्। यजे शतारेन्द्रमिहाप्युदीच्य-श्रेणीनिबद्धेऽष्टमके वसन्तम्।।8।। ॐ हीं शतारेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं शतारेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं शतारेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं शतारेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। षष्ठ्यां पटल्यां पटलेषु षट्सु, श्वेतौकसां सप्तशतीयुतेषु। अपाच्यषष्ठास्पदमर्चयामि, त्रिश्रेणिनाथं नुतमानतेन्द्रम्।।9।। ॐ हीं आनतेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं आनतेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं आनतेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं आनतेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। षष्ठ्यां पटल्यां पटलेषु षट्सु, श्वेतौकसां सप्तशतीयुतेषु। उदीच्यषष्ठास्पदमाप्तमेक-श्रेणीश्वरं प्राणतमर्चयामि।।10।। ॐ हीं प्राणतेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं प्राणतेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं प्राणतेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं प्राणतेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। षष्ठ्यां पटल्यां पटलेषु षट्सु, श्वेतौकसां सप्तशतीयुतेषु। अपाच्यषष्ठास्पदमर्चयामि, त्रिश्रेणिनाथं नुतमारणेन्द्रम्।।11।। ॐ हीं आरणेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं आरणेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं आरणेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं आरणेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। षष्ठ्यां पटल्यां पटलेषु षट्सु, श्वेतौकसां सप्तशतीयुतेषु। उदीच्यषष्ठास्पदमाप्तमेतं-श्रेणीशमर्चामि तमच्युतेन्द्रम्।।12।। ॐ हीं अच्युतेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं अच्युतेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं अच्युतेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं अच्युतेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। हस्तान्सप्त षडेव पंच चतुरस्त्रीनर्धयुक्तानथ। त्रीनुत्सेधमुशंति जैनमुनयो, येषु द्वयोश्च द्वयोः।। तेमी सारसुखानुभावकलिता, नंदंति चेंदंति च । स्वर्लक्ष्मीपतयः सदा विदधतां, शांतिं सतामर्चिताः।। 13।। इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाहुतिः ।। (पूर्णाघ्र्य चढ़ावे) इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः। सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत द्रुतं, द्वात्रिंशदिन्द्राव्हयाः। पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोऽर्पये।।14।। ॐ हीं द्वात्रिंशदिंद्रा इदमघ्र्यं यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां यजमानप्रभृतीनां शांतिं कुरुत कुरुत स्वाहा ।। इति द्वात्रिंशदिन्द्रार्चनम् ।।
==
अथ चतुरस्रमंडलस्थापिततिथिदेवार्चनविधानम्
== (अब प्रथम चैकोन मंडल में 15 तिथिदेवता की पूजा)
ये सांसिद्धिकदिव्यभूषणलसद्दिव्यांगदीप्त्युज्ज्वलाः । ये शिष्टाष्टगुणाश्च येऽवधिमिता, बोधं भवप्रत्ययम्। ये नंदादितिथिप्रवर्तनविधौ, दक्षाश्च यक्षादयस्-तानेताऋिजनयज्ञविघ्नविहतान्न्यक्षेण यक्ष्ये क्षमान्।।1।। तिथिदेवतासमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् ।। (तिथिदेवताओं की पूजा के लिये पूर्ववत् विधि करें) गद्य-ॐ धर्माधर्मानुभोगपरिच्छिन्नपर्यंतासंख्यातप्रदेशलोकाकाशप्रतिप्रदेशैकैकव्यवस्थितरत्नराशिसंकाशवर्तनालक्षणकालाणुमुख्य- कालबलोपबृंहितक्रियाविशेषपरिच्छिद्यमानसमयादिस्वरूप व्यवहारकालप्रभेदपंचदशतिथिस्वाम्यत्वतन्निबंधनजयापजयलाभालाभादि- सकललोकयात्राप्रवर्तन दक्षयक्षादितिथिदेवतानाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसमुपचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरं प्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय प्रथमचतुरस्रमंडले पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।।
(प्रथम चैकोन मंडल में पुष्पांजलि क्षेपण करे।) ==
अथ प्रत्येकपूजा
==
ररक्ष यः क्ष्मात्रयवर्तिलोकं, चिक्षेप कर्मारिमनक्षसौख्यः। तत्पक्षपातं क्षपितान्तरायं, यक्षं प्रयक्ष्येऽतितिथिप्रतीक्ष्यम्।।1।। ॐ हीं यक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं यक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं यक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं यक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। वैश्वानरं देवमघेंधनानां, वैश्वानराद्यष्टतनुं भजंतम्। वैश्वानराशासविधे यजामि, वैश्वानराभिख्यमिमं तिथीशम्।।2।। ॐ हीं वैश्वानर! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं वैश्वानर! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं वैश्वानर! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं वैश्वानराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। मोहाव्हयं राक्षसमुद्भटं यः, क्षिप्त्वा क्षयं मोक्षमुपाससाद। तन्मार्गविघ्नक्षपणातिदक्षं, यजामहे राक्षसतिथ्यधीशम्।।3।। ॐ हीं राक्षस! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं राक्षस! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं राक्षस! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं राक्षसाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यो मोक्षमार्गं प्रणिनाय देवो, बिभेद दुर्भेदनघातिशैलान्। विवेद विश्वार्थमिमं भजन्तं, तमाद्रियेऽहं नधृतं तिथीशम्।।4।। ॐ हीं नधृत! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं नधृत! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं नधृत! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं नधृताय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यस्योपपन्नं विविधोपपत्या, सार्वज्ञमेनं शरणं प्रपन्नं। सतां विपन्नत्वहरं यजे श्री-संपन्नकं पन्नगतिथ्यधीशम्।।5।। ॐ हीं पन्नग! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं पन्नग! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पन्नग! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं पन्नगाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सुरासुराधीशतिरीटकोटी-रत्नप्रभाभासुरपादपीठम्। मोहासुरध्वंसिनमाश्रितो यः, समच्र्यतेऽसावसुरस्तिथीशः।।6।। ॐ हीं असुरदेव! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं असुरदेव! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं असुरदेव! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं असुराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। उपास्यमानं विबुधैरशेषै-रुपाश्रितः श्रीजिनचंद्रपादम्। तिथीश्वरो यः सुकुमारवृत्तिः, समच्र्यतेऽसौ सुकुमारदेवः।।7।। ॐ हीं सुकुमारदेव! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं सुकुमारदेव! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सुकुमारदेव! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं सुकुमाराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यतो जगत्पाति भवार्तिदावा-त्ततोखिलानां जगतां जिनेन्द्रम्। पितामहं वै पितरं जिनेन्द्रं, तिथीश्वरं तं पितरं धिनोमि।।8।। ॐ हीं पितृदेव! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पितृदेव! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पितृदेव! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं पितृदेवाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। विश्वार्थविज्ञानमहांबुराशिं, विश्वेक्षणं योर्चति विश्वमूर्तिं। विश्वांतरायोरुतमोंशुमाली, स विश्वमाली विधिनाच्र्यतेऽयम्।।9।। ॐ हीं विश्वमालिन्! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । विश्वमालिन्! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं विश्वमालिन्! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं विश्वमालिने इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। तिथिप्रवृत्याखिललोकयात्रां, प्रवर्तयेद्यश्चतुरग्रषष्ठ्या। युतं जिनेन्द्रं चमरीरुहैस्तं, सेवेत चाये चमरं तिथीशम्।।10।। ॐ हीं चमरतिथिदेव! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं चमरतिथिदेव! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं चमरतिथिदेव! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं चमरतिथिदेवाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…। दयादमत्यागसमाधिनिष्ठं, जैनं मतं वीतसमस्तबाधम्। भव्याय यस्मै खलु रोचते वै, वैरोचनं तं प्रयजे तिथीशम्।।11।। ॐ हीं वैरोचन! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं वैरोचन! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं वैरोचन! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं वैरोचनाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यः सेवते महाविद्यं, विश्वविद्यामहेश्वरम्। आप्तुकामो महाविद्यां, महाविद्यं महामि तं।।12।। ॐ हीं महाविद्य! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं महाविद्य! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं महाविद्य! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं महाविद्याय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। मारं जघानापरदुर्जयं यो, माऽरं यमार्हन्त्यमयीं जगाम। मारं तमाराधयतां भजन्तं, मारं तिथीशं महितं महामि।।13।। ॐ हीं मारतिथिदेव! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं मारतिथिदेव! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं मारतिथिदेव! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं मारतिथिदेवाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च….। विश्वार्थसार्थप्रतिबिंबबोधं, विश्वात्मकं विश्वजनीनवृत्तिम्। विश्वेश्वरं यो भजते जिनेन्द्रं, विश्वेश्वरं तं प्रयजे तिथीशम्।।14।। ॐ हीं विश्वेश्वर! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं विश्वेश्वर! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं विश्वेश्वर! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं विश्वेश्वराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। आखंडलाच्र्यं पदपुंडरीकं, चंडेक्षुकोदंडजितो जिनस्य। समाश्रितं खंडितविघ्नमिष्ट्या, पिंडाशिनं मंडितमातनोमि।।15।। ॐ हीं पिण्डाशिन्! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पिण्डाशिन्! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पिण्डाशिन्! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं पिंडाशिने इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत द्रुतं, सर्वे तिथीशाव्हयाः । पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोऽर्पये।।16।। ॐ हीं प॰चदशतिथिदेवताभ्यः पूर्णाघ्र्यं समर्पयामि…….। इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाहुतिः।। (पूर्णाघ्र्य समर्पित करें)। इति तिथिदेवतार्चनविधानम् ।।
==
अथ चतुरस्रमंडलेषु द्वितीयचतुरस्रमंडलस्थापितग्रहार्चनविधानम्
== (अब द्वितीय चैकोन मंडल में नवग्रह की पूजा करे)
रक्तार्कं धवलेन्दुमारमरुणं, पीतं ससौम्यं गुरुं। शुक्रं शुक्रमलिप्रभं शनिमहिं, केतुं सवर्णाक्षतैः।। पुंजेषूचितमंडलोपरि कृतेष्वास्थाप्य मूलान्वितम् । दर्भं संस्कृतमत्र साधु धिनुयां, तत्तत्सवर्णार्चनैः।।1।। ग्रहपूजासमुदायविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् । (नवग्रह की पूजा के लिये पूर्ववत् विधि करे) गद्य-ॐ महीतलोपरिष्टादष्टशताशीत्युत्तराष्टशतत्रिद्वादशषण्णवन्यूननवशतनवशतीप्रमाणयोजनांताक्रांताकाशप्रदेशचरान्। एकषष्टि- भागीकृतप्रमाणयोजनाष्टचत्वारिंशद्भागषट्पंचाशद्भागक्रोशार्धार्धक्रोशकिंचिन्न्यूनक्रोशतदर्धोपरिविस्तारान्। प्रत्येकं चतुःसहस्रसंख्यतत्संख्य- द्विद्विसहस्रप्रमाणपूर्वादिदिग्गतसिंहसिंधुरमहोक्षजटिलाश्वाकाराभियोग्यामरनीयमानानिलप्रतिष्ठितविमानानधितिष्ठताम्। संवत्सरसहस्रतच्छत- सहस्राधिकपल्यपल्यार्धार्धपल्यपल्यशतवत्सराधिकपल्यपल्यार्धमानोत्कृष्टायुषाम्। तापसकापालिकबौद्धऋषिब्रह्मचारिपरिव्राटपाशुपत- श्रवणमुनिपूजाप्रधानवरदानाम्। आदित्यसोमांगारबुधबृहस्पतिशुक्रशनैश्चराणाम्। अरिष्टछायाविष्टकिंचिन्न्यूनयोजनविस्तारविमानाधिष्ठित- तद्ध्वजाग्रत्यक्तचतुरंगुलचंद्रार्कविमानषट्षण्मासांतच्छादाकराहुकेतुसहितानाम्। नागयक्षभूतकृतदेहार्तिधनहानिस्थानच्युतिरसादि- वैषभ्योपशांतिकरपूजाविशेषसानुग्रहनवग्रहाणाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसमुचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरं प्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय द्वितीयमंडले सवर्णाक्षतपुंजान्स्थापयित्वा तदुपरि सूर्यादीनां क्रमेण कुंकुमाद्युक्तदर्भासनानि विन्यसेत् ।।
==
अथ प्रत्येकपूजा
==
अर्कार्केंधनसुश्रुतोद्धपरमान्नाज्यैर्गुडैर्मोदकैः। पुष्पैश्चारुजपादिभिः परिणतैर्नारंगमुख्यैः फलैः। गंधैस्तैर्घुसृणादिभिः करलसत्पद्मं हरिद्वाहकम्। त्वामंचाम्यरुणैः पुरैः समुचितैस्त्वं नः प्रसन्नो भव।।1।। ॐ हीं आदित्य ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं आदित्य! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं आदित्य! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । आदित्याय स्वाहा । आदित्यपरिजनाय स्वाहा। आदित्यानुचराय स्वाहा । आदित्यमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ॐ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा। स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ आदित्याय स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं, यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। इत्यादित्याव्हाननम्। (अघ्र्य समर्पित करे) यस्यार्थं क्रियते पूजा स प्रसन्नोस्तु नः सदा ।। पूर्वदक्षिणस्यां दिशि-आग्नेय विदिशा में पूजा त्वं देवदार्वादिजसाज्यधूपै-र्हव्यैः सितैः किंशुकदारुसिद्धैः। सवर्णगंधप्रसवाक्षताद्यैः, क्षीरादिभिश्चंद्र यजे प्रसीद।।2।। ॐ हीं सोम ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सोम! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हींसोम! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । सोमाय स्वाहा । सोमपरिजनाय स्वाहा। सोमानुचराय स्वाहा । सोममहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ¬ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा । स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ सोमाय स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं….। दक्षिणस्यां दिशि-दक्षिण दिशा में पूजा यजे कुजं खादिरकाष्ठभृष्टै-र्गुडाज्यजुष्टैर्यवसक्तुवारैः। धूपैश्च रालामहिषादिगुग्गुलै-रेलादिजैराज्ययुतैः सशूलम्।।3।। ॐ हीं कुज! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं कुज! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं कुज! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । कुजाय स्वाहा । कुजपरिजनाय स्वाहा। कुजानुचराय स्वाहा । कुजमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ¬ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा । स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ कुजाय स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं..। दक्षिणपश्चिमायां दिशि-नैऋत्य विदिशा में पूजा अजस्थ सत्पुस्तकहस्तपीत-यज्ञोपवीतेन्दुज गव्यदुग्धैः। हव्यैरपामार्गसमित्सुसिद्धै-रालाज्यधूपैः परिपूजये त्वाम्।।4।। ॐ हीं बुध! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं बुध! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं बुध! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । बुधाय स्वाहा । बुधपरिजनाय स्वाहा। बुधानुचराय स्वाहा । बुधमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा। वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ¬ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा । स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ बुधाय स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं…। पश्चिमायां दिशि-पश्चिम दिशा में पूजा । कमंडलुं पुस्तकमक्षमालां, बिभ्रद्गुरो पद्मगसोपवीत। क्षैरेयमश्वत्त्थसमिच्छ्रुतं त्वं, भजाज्यवत्पीतसुवस्तुधूपम्।।5।। ॐ हीं गुरो! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गुरो! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं गुरो! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । गुरवे स्वाहा । गुरुपरिजनाय स्वाहा। गुरु-अनुचराय स्वाहा । गुरुमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ¬ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा । स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ गुरवे स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं….। पश्चिमोत्तरस्यां दिशि-वायव्य विदिशा में पूजा शुक्लोपवीतं फणिपाशमक्ष-मालां वहन्दर्दुरसंस्थ शुक्र। गुडं यवान्नं भज फल्गुकाष्ट-शृतं सवर्णाक्षतगंधपुष्पम्।।6।। ॐ हीं शुक्र ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं शुक्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं शुक्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । शुक्राय स्वाहा । शुक्रपरिजनाय स्वाहा। शुक्रानुचराय स्वाहा । शुक्रमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ¬ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा । स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ शुक्राय स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं..। उत्तरस्यां दिशि-उत्तर दिशा में पूजा शनैश्चर श्यामतमोपवीत, त्वं पूज्य नेपालजनैर्भजस्व। शमीसमित्पक्वतिलाक्षतौघं, शनैश्चराय परिपूजयामि।।7।। ॐ हीं शनैश्चर! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं शनैश्चर! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं शनैश्चर! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । शनैश्चराय स्वाहा । शनैश्चरपरिजनाय स्वाहा। शनैश्चरानुचराय स्वाहा । शनैश्चरमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ॐ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा। स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ हीं शनैश्चराय स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं….। पूर्वाेत्तरस्यां दिशि-ईशान विदिशा में पूजा द्विजार्चनाप्रीत विधुंतुद त्वं, गोधूमचूर्णं च सकज्जलं च। दूर्वां तथा गव्यपयोघृताक्तं, लाक्षासुधूपं भज मे प्रसीद।।8।। ॐ हीं राहो! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं राहो! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं राहो! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । राहवे स्वाहा । राहुपरिजनाय स्वाहा। राहु-अनुचराय स्वाहा । राहुमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ¬ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा । स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ हीं राहवे स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं…। ऊध्र्वायां दिशि-ऊध्र्व दिशा में पूजा केतो महिम्ना निजविक्रियाया, बहूद्भवत्केतुसहस्रदेहा। माषादिकुल्माषमिमं सदर्भ-बिल्वाज्यधूपं भज मे प्रसीद।।9।। ॐ हीं केतो! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं केतो! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं केतो! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । केतवे स्वाहा । केतुपरिजनाय स्वाहा। केतु-अनुचराय स्वाहा । केतुमहत्तराय स्वाहा । अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा । वरुणाय स्वाहा । प्रजापतये स्वाहा । ¬ स्वाहा । भूः स्वाहा । भुवः स्वाहा । स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा। (पुष्पांजलिः) ॐ हीं केतवे स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं, पाद्यं, जलं, गंधं, अक्षतं, पुष्पं, चरुं, दीपं, धूपं, फलं, बलिं, स्वस्तिकं…। (जलकुण्ड में जौ आदि धान्य से सात-सात बार आहुति देना) यवैस्तिलैः शालिभिरेव सप्त-सप्तस्वमुष्टिप्रमितैर्विशुद्वैः। होमं विधास्यामि समंत्रमंभः-कुंडे ग्रहाणामिह सुप्रसत्त्यै।।10।। ॐ हीं आदित्यमहाग्रह ! ……..1 शिवं कुरु कुरु स्वाहा। एवं सोमादिष्वपि योज्यम् । अर्कः पलाशः खदिरो मयूरो-प्यश्वत्थफल्गू च शमी च दूर्वा। कुशोऽप्यमीषां समिधो जुहोमि, ग्रहप्रसादार्थमिहाग्निकुंडे।।11।। ॐ हीं आदित्यमहाग्रह ! ……..1 शिवं कुरु कुरु स्वाहा। एवं सोमादि ।। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत द्रुतं, सूर्यादिसर्वग्रहाः। पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोऽर्पये।।12।। पूर्णाघ्र्यः सूर्यः शौर्यगुणं शशी कुशलितां, सन्मंगलं मंगलो । बुद्धिं तत्वबुधां बुधो वितरता-ज्जीवः शुभोज्जीवनम्।। शुक्रः शुक्लतरं यशोऽतिविपुलं, मंदोप्यमंदश्रियम्।। राहुर्बाहुबलं महाघ्र्यमहितः, केतुर्महीकेतुताम् ।।13।। इष्टप्रार्थनाय पुष्पांजलिः। इति ग्रहार्चनविधानम् ।।
==
अथ तृतीयमंडलस्थापितयक्षार्चनम्
== (अब तीसरे चैकोन मंडल में स्थापित चैबीस यक्षों की अर्चना)
यक्षान्यजामो जिनमार्गरक्षा-दक्षान्सदा भव्यजनैकपक्षान्। निर्दग्धनिःशेषविपक्षकक्षा-नत्यक्षयात्यक्षसुखे विलक्षान्।।1।। गोमुखादिचतुर्विंशतियक्षसमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात्।। गद्य-ॐ कनककलधौतांजनालिघनालिघनाभश्यामश्वेतावदातधवलपांडुरपलाशलोहितप्रवालाभकालाभकालनीलासितचित्रसितारुण- कृष्णश्याममु०प्रतिभानाम्। वृषभकरिशिखावलदंतावलवैनतेयमृगमृगेन्द्रकपोतकमठकंजोक्षासितपक्षमयूरमकरमत्स्यपोत्रपितत्रिशंखकुंजरवृष- वृषभपुष्पककच्छपानेकपसमारूढानाम्। भगवदादिब्रह्मदितीर्थकरापसव्यपाश्र्वविहितविन्यासानाम्। अव्युत्पन्नतावच्छिन्नसम्यक्त्वसनाथजिनभजनैः शश्वदैहिकफलोपलिप्सया समुपास्यमानानाम्। स्वर्गापवर्गनिसर्गमार्गजिनमार्गप्रतिकूलानुकूलजननिग्रहसमग्रविधानदक्षप्रतीक्ष्यगोमुखादि- चतुर्विंशतियक्षाणाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसमुचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरप्रत्येक पूजाप्रतिज्ञापनाय तृतीयमंडले पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।।
==
अथ प्रत्येकपूजा
==
शार्दूलविक्रीडित-वामान्योध्र्वकरद्वयेन परशुं, धत्तेऽक्षमालामधः। सव्यासव्यकरद्वयेन ललितं, यो बीजपूरं वरम्।। तं मूध्र्ना कृतधर्मचक्रमनिशं, गोवक्क्रकं गोमुखम्। श्रीनाभेयजिनेंद्रपादकमला-लोलालिमालापये।।1।। ॐ हीं गोमुखयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गोमुखयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गोमुखयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं गोमुखाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। चक्रं त्रिशूलं कमलं सृणिं वै, खड्गं च दंडं परशुं प्रधानं। बिभ्राणमिष्टाजितनाथपादं, यजे महायक्ष चतुर्मुख त्वां।।2।। ॐ हीं महायक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं महायक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं महायक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं महायक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सव्यैः करैश्चक्रमसिं सृणिं यो, दंडं त्रिशूलं सितकत्र्रिकां च। अन्यैर्बिभर्ति श्रितसंभवं तं, यजे त्रिनेत्रं त्रिमुखाख्ययक्षं।।3।। ॐ हीं त्रिमुखयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं त्रिमुखयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं त्रिमुखयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं त्रिमुखाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। कोदंडसत्खेटकवामहस्तं, वामान्यहस्तोद्धृतबाणखड्गं। यक्षेश्वर त्वामभिनंदनार्हत्-पादाब्जभृंगं प्रयजे प्रसीद।।4।। ॐ हीं यक्षेश्वर! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं यक्षेश्वर! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं यक्षेश्वर! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं यक्षेश्वराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। ऊध्र्वस्थिताभ्यां फणिनौ कराभ्यां, अधःस्थिताभ्यां दधतं प्रदानम्। फलं प्रयक्ष्ये सुमतीशभक्तं, श्रीतुंबुरं सर्पमयोपवीतं।।5।। ॐ हीं तुंबुरयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं तुंबुरयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं तुंबुरयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं तुंबुराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। खेटोभयोद्भासितसव्यहस्तं, कुंतेष्टदानस्फुरितान्यपाणिम्। पद्मप्रभश्रीपदपद्मभृंगं, पुष्पाख्ययक्षेश्वरमर्चयामि।।6।। ॐ हीं पुष्पयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पुष्पयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पुष्पयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं पुष्पयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यमोग्रदंडोपमचंडदंडं, सव्येन चासव्यकरेण शूलम्। बिभ्राणमर्चामि सुपाश्र्वभक्तं, मातंगयक्षं कुटिलाननोग्रम्।। 7।। ॐ हीं मातंगयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं मातंगयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं मातंगयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं मातंगयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सव्येन धत्ते परशुं फलं यस्तथाक्षमालां च वरं परेण। करद्वयेन प्रयजे त्रिनेत्रं, श्यामं तमिंदुप्रभभक्तिभारम्।।8।। ॐ हीं श्यामयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं श्यामयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं श्यामयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं श्यामाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यजामहे शक्तिफलाक्षमाला-वरांकवामेतरहस्तयुग्मम्। पुष्पेषुनिष्पेषकपुष्पदंत-श्रीपादभक्ताजितयक्षनाथम्।।9।। ॐ हीं अजितयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं अजितयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं अजितयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं अजितयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सचापदंडोर्जितखेटवज्र-सव्योद्धपाणिं नुतशीतलेशम्। सव्यान्यहस्तेषु परश्वसीष्ट-दानं यजे ब्रह्मसमाख्ययक्षम्।।10।। ॐ हीं ब्रह्मयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं ब्रह्मयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं ब्रह्मयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं ब्रह्मयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सव्यान्यहस्तोद्धृतसत्त्रिशूल-दंडाक्षमालाफलमीश्वराख्यम्। यक्षं त्रिनेत्रं परितर्पयामि, श्रेयोजिनश्रीपददत्तचित्तम्।।11।। ॐ हीं ईश्वरयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं ईश्वरयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं ईश्वरयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं ईश्वरयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। हस्तैर्धनुर्बभृफलानि सव्यै-रन्यैरिषुं चारुगदां वरं च। धरंतमर्चामि कुमारयक्षं, त्रिविक्रमाराधितवासुपूज्यम्।।12।। ॐ हीं कुमारयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं कुमारयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं कुमारयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं कुमारयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। ऊध्र्वाष्टहस्तविलसत्परशंु चतुर्भिः, खड्गामलाक्षमणिखेटकदंडमुद्राः। शेषैःकरैश्च दधतं विमलेशभक्तं, नाम्नोर्थतः षण्मुखमर्चयामि।।13।। ॐ हीं षण्मुखयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं षण्मुखयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं षण्मुखयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं षण्मुखाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सव्यैःकशाहलफलान्यपसव्यहस्तै-र्बिभ्राणमंकुशसशूलसरोरुहाणि। पातालकं त्रिफणनागशिरस्त्रिवक्क्र-मर्चाम्यनंतजिनमादरतोर्चयन्तम्।।14।। ॐ हीं पातालयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पातालयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पातालयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं पातालयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। चक्रं पविं चांकुशमुद्वहन्तं, सव्यैःपरैर्मुद्गरमक्षमालाम्। वरं च संसेवितधर्मनाथं, त्रिवक्त्रकं किन्नरमर्चयामि।।15।। ॐ हीं किन्नरयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं किन्नरयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं किन्नरयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं किन्नरयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। पद्मं फलं संदधतं कराभ्यां, अधःस्थिताभ्यामुपरिस्थिताभ्याम्। वज्रं च चक्रं गरुडाव्हयं त्वा-मच्र्चामि शांतिश्रित वक्रवक्त्र।।16।। ॐ हीं गरुडयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गरुडयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गरुडयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं गरुडाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। उद्र्धद्विहस्तोद्धृतनागपाश-मधोद्विहस्तस्थितचापबाणम्। गंधर्वयक्षेश्वर कुंथुनाथ-सेवोत्थितानंदथुमर्चये त्वाम्।।17।। ॐ हीं गंधर्वयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गंधर्वयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गंधर्वयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं गंधर्वयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सव्यैः करैरिह शरासनवज्रपाश-समुद्गरांकुशवरानपरैर्धरन्तम्। बाणांबुजोरुफलमाल्यमहाक्षमाला-लीला यजाम्यरमितं त्रिदशं च खेंद्रं।।18।। ॐ हीं खेन्द्रयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं खेन्द्रयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं खेन्द्रयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं खेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सव्यैः करैः फलककार्मुकदंडपद्मा-नन्यैः कृपाणशरपाशवरान्दधानं। दुर्वारवीर्यचतुरानन पूजये त्वां, श्रीमल्लिनाथपदभक्तकुबेरयक्षम्।।19।। ॐ हीं कुबेरयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं कुबेरयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं कुबेरयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं कुबेराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यजे जटाजूटतिरीटजुष्ट-विशिष्टभावाष्टमुखं त्रिनेत्रम्। सखेटखड्गं सफलेष्टदानं, श्रीसुव्रतेशो वरुणाख्ययक्षम्।।20।। ॐ हीं वरुणयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं वरुणयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं वरुणयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं वरुणयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। यः खेटखड्गौ दृढचापबाणौ, सृण्यंबुजे चक्रवरौ दधानः। हस्ताष्टकेनोग्रचतुर्मुखं तं, नमीशयक्षं भृकुटिं यजामि।।21।। ॐ हीं भृकुटियक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं भृकुटियक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं भृकुटियक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं भृकुटियक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। घनं कुठारं च बिभर्ति दंडं, सव्यैः फलैर्वज्रवरौ च योऽन्यैः। हस्तैस्तमाराधितनेमिनाथं, गोमेधयक्षं प्रयजामि दक्षम्।।22।। ॐ हीं गोमेधयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गोमेधयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गोमेधयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं गोमेधयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। सव्येतराभ्यामुपरि स्थिताभ्यां, यो वासुकीपाशवरौ पराभ्याम्। धत्ते तमेनं फणिमौलिचूलं, पाश्र्वेशयक्षं धरणं धिनोमि।।23।। ॐ हीं धरणयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं धरणयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं धरणयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं धरणयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। बिभत्र्ति यो मूर्धनि धर्मचक्रं, फलं च वामेन वरं परेण। करेण तं सेवितवर्धमानं, मातंगयक्षं सहितं महामि।।24।। ॐ हीं मातंगयक्ष! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं मातंगयक्ष! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं मातंगयक्ष! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं मातंगयक्षाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः । सांगा स्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत दृतं, सर्वेऽपि यक्षेश्वराः। पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोर्पये।।25।। इष्टप्रार्थनापुरःसरपूर्णाहुतिः ।। (पूर्णाघ्र्य समर्पित करे) इति यक्षदेवतार्चनविधानम् ।।
==
अथ चतुर्मंडलस्थापितयक्षीदेवतार्चनम्
== (अब चैथे चैकोन मंडल पर स्थापित चैबीस यक्षियों की अर्चना)
यक्षीः सपक्षीकृतभव्यलोका, लोकाधिकैश्वर्यनिवासभूताः। भूतानुकंपादिगुणप्रमोदा, मोदांचिताः पूजनया धिनोमि।।1।। ॐ हीं चक्रेश्वर्यादिचतुर्विंशतिशासनदेवतासमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् । (चैबीस यक्षियों की पूजा के लिए पूर्ववत् विधि करें) गद्य-ॐ जातरूपजांबूनदरजतमहारजतकनककार्तस्वरकुंदेन्दुकांतिकालपालाशगांगेयगारुत्मताश्मगर्भभर्मप्रवालहेमहिरण्य- हाटकहरिन्मणितपनीयछायाहरितहरित्पद्मरागेंद्रनीलप्रभाणाम्। महोत्पललोहासनशकुंतसितपक्षकरितुरगसौरभेयसैरिभकूर्मकोलकु- रंगमकराजगरश्वेतच्छदशार्दूलशिखंडिसूकरहंसाष्टापद कालोरगमकरकेसरिकुक्कुटाहिमानसावासवाहनानाम्। वृषभादिभगवदर्हद्भट्टारकसव्य- भागविहितविनिवेशयानानाम्। तत्तदर्हत्पूजापूर्वकस्वस्वपूजाविधिविधायिनीनाम् । अखिलसंपत्संपादनोत्तालानाम्। यजमानयाजकजनपदजनेश्वरादि- विघ्नपरिहारद्वारेण सर्वज्ञयज्ञसहकारितां आचरंतीनाम्। परमगंभीरामोघस्यात्कारलांछनजिनशासनविद्वेषिविशसनव्याजृंभणप्रभाव- चक्रचक्रेश्वरीप्रभृतिशासनदेवतानाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसमुचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरप्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय चतुर्थमंडले पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।
==
अथ प्रत्येकपूजा
==
शार्दूलविक्रीडित- या देव्यूध्र्वकरद्वयेन कुलिशं, चक्राण्यधःस्थैः करैः । अष्टाभिश्च फलं वरं करयुगे-नाधत्त एवाथवा।। धत्ते चक्रयुगं फलं वरमिमां, दोर्भिश्चतुर्भिःश्रिताम् । ताक्ष्र्यं तां पुरुतीर्थपालनपरां, चक्रेश्वरीं संयजे।।1।। ॐ हीं अप्रतिचक्रे चक्रेश्वरि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं अप्रतिचक्रे चक्रेश्वरि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं अप्रतिचक्रे चक्रेश्वरि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं अप्रतिचक्रा चक्रेश्वर्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। ऊध्र्वद्विहस्तोद्धृतचक्रशंखां, अधोद्विहस्ताभयदानमुद्राम्। प्रभावयंतीमजितेशतीर्थं, यजेऽरिधिक्कारिणि रोहिणि! त्वाम्।।2।। ॐ हीं अजिते! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं अजिते! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं अजिते! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं अजितायै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। धत्तेर्धचंद्रं परशुं फलं वै, कृपाणपिंडीवरमादधानाम्। यजामहे संभवनाथयक्षीं, प्रज्ञप्तिसंज्ञां क्षपितारिशक्तिम्।।3।। ॐ हीं नमे्रक्षि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं नम्रेक्षि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं नम्रेक्षि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं नम्रेक्षिदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। या नागपाशं फलमक्षसूत्रं, वरं बिभत्र्ति प्रवरप्रभावा। यजे यजन्तीमभिनंदनेश-मुच्छ्रंखलद्र्धिं पविशृंखलां ताम्।।4।। ॐ हीं दुरितारिदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं दुरितारिदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं दुरितारिदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं दुरितारीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। वज्रं फलं सव्यकरद्वयेन, चक्रं वरं चान्यकरद्वयेन। समुद्वहन्तीं सुमतीशयक्षीं, यजामहे पूरुषदत्तिकाख्याम्।।5।। ॐ हीं संसारिदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं संसारिदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं संसारिदेवि! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् । ॐ हीं संसारीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। अनुष्टुपछंद- फलकं फलमुग्रासिं वरं वहति दुर्जया। पद्मप्रभस्य या यक्षी, मनोवेगां महामिताम्।।6।। ॐ हीं मोहिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं मोहिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं मोहिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं मोहिनीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। आरभ्य वामोपरि हस्ततो या, घटां फलं शूलमभीष्टदानम्। दधाति काली कलितप्रसादा, सपर्यया सास्तु सुपाश्र्वयक्षी।।7।। ॐ हीं मानवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं मानवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं मानवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं मानवीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। शार्दूलविक्रीडित- चक्रं चापमहीशपाशफलके, सव्यैश्चतुर्भिः करै-रन्यैः शूलमिषुं झषं ज्वलदसिं, धत्तेऽत्र या दुर्जया।। तामिंदुप्रभदेवसेवनपरा-मिष्टार्थ सार्थ प्रदाम्। ज्वालामालकरालमौलिकलितां, देवीं यजे ज्वालिनीम्।। 8।। ॐ हीं ज्वालामालिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ज्वालामालिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं ज्वालामालिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं ज्वालामालिनीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च….। या वज्रमत्यूर्जितमातुलुंगं, धत्ते स्फुरन्मुद्गरमिष्टदानम्। तां पुष्पदन्तप्रभुपादसेवा-सक्तां महाकालिमिमां महामि।।9।। ॐ हीं भृकुटिदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । भृकुटिदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं भृकुटिदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं भृकुटीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। ऊध्र्वद्विहस्तोद्धृतमत्स्यमालां, अधोद्विहस्तात्तफलप्रदानाम्। वामादितःशीतलनाथयक्षीं, महद्र्धिकां मानवि! मानये त्वाम्।।10।। ॐ हीं चामुंडीदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । चामुंडीदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं चामुंडीदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं चामुंडीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। दोर्भिश्चतुर्भिद्र्रुघणं पयोजं, त्वां बिभ्रतीं कुंभमभीष्टदानाम्। श्रेयोजिनश्रीपदपद्मžभृंगीं, गौरीं यजे विघ्नविघातकारीम।।11।। ॐ हीं गोमेधयक्षि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गोमेधयक्षि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गोमेधयक्षि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं गोमेधयक्ष्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। लीलांबुजांकोपरि हस्तयुग्मा-मधोद्विहस्ते मुसलेष्टदानाम्। त्वां वासुपूज्यमसितान्तरंगां, गांधारि! मान्ये बहु मानयामि।।12।। ॐ हीं विद्युन्मालिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं विद्युन्मालिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं विद्युन्मालिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं विद्युन्मालिन्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। ऊध्र्वेन हस्तद्वितयेन सर्पा-वधःस्थितेनोर्जितचापबाणौ। यजे वहन्तीं विमलेशयक्षीं, वरोटिकां त्रोटितविघ्नकोटिम्।।13।। ॐ हीं विद्यादेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं विद्यादेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं विद्यादेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं विद्यादेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। अधिज्यधन्वोत्तममातुलुंगं, निशातबाणं दधतीष्टदानम्। समर्चितानंतमति प्रसन्ना, भूयादिहानंतजिनेशयक्षी।।14।। ॐ हीं विजृंभणि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं विजृंभणि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं विजृंभणि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं विजृंभणीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। अंभोरुहं कार्मुकमिष्टदानं, धत्तेंकुशं मार्गणमुत्पलं च। दधाति वै धर्मजिनेशयक्षी, या मानसीमां बहु मानयामि।।15।। ॐ हीं परभृते! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं परभृते! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं परभृते! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं परभृतायै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। रथांगपाणिं फलपूरहस्ता-मीडीशयां दानकरामजेयाम्। शांतीशपादांबुजदत्तचित्तां, कांतां महामानसि मानये त्वाम्।।16।। ॐ हीं कंदर्पा देवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं कंदर्पादेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं कंदर्पा देवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं कंदर्पा देव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। चक्रं समाक्रांतविरोधिचक्रं, शंखं स्वभुंकारकृतारिभीतिम्। अत्युग्रखड्गं वरमादधानां, यजे जयां कुंथुजिनेन्द्रयक्षीम्।।17।। ॐ हीं गांधारिणि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गांधारिणि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गांधारिणि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं गांधारिण्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। स्वर्णाभां हंसगां सर्प-मृगवज्रवरोद्धुराम्। चाये तारावतीं त्रिंशच्-चापोच्चप्रभुभाक्तिकाम्।।18।। ॐ हीं कालीदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं कालीदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं कालीदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं कालीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। हस्तद्वयेनोपरिमेनखेटं, कृपाणमन्येन फलं प्रदानम्।। उ›िभ्रती मल्लिजिनेंद्रयक्षी, गृण्हातु पूजामपराजितेयम्।।19।। ॐ हीं अनातजदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं अनातजदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं अनातजदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं अनातजदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। या खेटकं मंगलमातुलुंगं, कृपाणमुग्रं वरमादधाति। सा नः प्रसन्ना मुनिसुव्रतार्हद्-भक्तास्तु भव्या बहुरूपिणीष्ट्या।।20।। ॐ हीं सुगंधिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् ।ॐ हीं सुगंधिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सुगंधिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सुगंधिन्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। इष्ट्यास्तु तुष्टा धृतयष्टिखेट-सव्यद्विहस्तान्यकरद्वयेन। दिव्याक्षमालामसिमादधानां, चामुंडिकां श्रीनमिमानमन्तीम्।।21।। ॐ हीं कुसुममालिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं कुसुममालिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं कुसुममालिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं कुुसुममालिन्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। धत्ते वामकटौ प्रियंकरसुतं, वामे करे मंजरी – माम्रस्यान्यकरे शुंभंकरतुजो, हस्तं प्रशस्ते हरौ।। आस्ते भर्तृचरे महाम्रविटपिच्छायं श्रिताभीष्टदा । याऽसौ तां नुतनेमिनाथपदयो-र्नम्रामिहाम्रां यजे।।22।। ॐ हीं कुष्मांडीदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं कुष्मांडीदेवि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं कुष्मांडीदेवि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं कुष्मांडीदेव्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। पाशाद्यन्वितषड्भुजारिजयदा, ध्याता चतुर्विंशतिं । शंखास्यादियुतान्करांस्तु दधती, या क्रूरशान्त्यर्थदा।। शान्त्यै सांकुशवारिजाक्षमणिसद्दानैश्चतुर्भिः करै- र्युक्ता तां प्रयजामि पाश्र्वविनतां, पद्मस्थपद्मावतीम्।।23।। ॐ हीं पद्मावति! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पद्मावति! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पद्मावति! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं पद्मावत्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। बिभर्ति या पुस्तकमिष्टदानं, सव्यापसव्येन करद्वयेन। भद्रासनामाश्रितवर्धमानां, सिद्धायिकां सिद्धिकरीं यजे ताम्।। 24 ।। ॐ हीं सिद्धायिनि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सिद्धायिनि! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सिद्धायिनि! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट् । ॐ हीं सिद्धायिन्यै इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च…..। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत द्रुतं, देव्यश्च यक्ष्योखिलाः । पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोऽर्पये ।।25।।
इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाहुतिः (पूर्णाघ्र्य समर्पित करे)।। इति यक्षीदेवतार्चनविधानम् ।। विशेष-यहाँ प्रायः श्लोक में शासनदेवियों के नाम भिन्न हैं और मंत्रों में भिन्न हैं। जैसे- श्लोक में मंत्र में 1. चक्रेश्वरी – अप्रतिचक्रा चक्रेश्वरी 2. रोहिणी – अजिता 3. प्रज्ञप्ती – नम्रेक्षी 4. वज्रश्रृंखला – दुरितारिदेवी 5. पुरुषदत्ता – संसारीदेवी 6. मनोवेगा – मोहिनी 7. कालीदेवी – मानवीदेवी 8. ज्वालिनी – ज्वालामालिनी 9. महाकाली – भृकुटीदेवी 10. मानवी – चामुण्डी 11. गौरीदेवी – गोमेध यक्षी 12. गांधारी – विद्युन्मालिनी श्लोक में मंत्र में 13. वरोटिका – विद्यादेवी 14. अनन्तमती – विजृंभिणी 15. मानसी – परभृतादेवी 16. महामानसी – कंदर्पा देवी 17. जयादेवी – गांधारिणी 18. तारावती – कालीदेवी 19. अपराजिता – अनातजदेवी 20. बहुरूपिणी – सुगंधिनी 21. चामुण्डिका – कुसुममालिनी 22. आम्रादेवी – कूष्माण्डीदेवी 23. पद्मावती – पद्मावती 24. सिद्धायिका – सिद्धायिनी ==
अथ पंचममंडलस्थापितदिक्कन्यकार्चनविधानम्
== (अब पांचवें चैकोन मंडल में स्थापित दिक्कन्याओं की अर्चना)
मेरोर्दक्षिणतो महाकुलकुभृत्पद्माकरांभोरुह-प्रासादस्थितिकाः शचीपतिवधूः, श्रीधृतीरंबिकाः।। तस्यैवोत्तरतस्तथोत्तरसुरेड्-गृह्यां च कीर्तिं धियं, लक्ष्मीं शांतिकरीं च शांतिमिह सत्पुष्टिं च पुष्टिं यजे।।1।।
श्र्यादिदेवीसमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् । (श्री आदि देवियों की पूजा के लिये पूर्ववत् विधि करें)
गद्य-ॐ विविधमणिविचित्रितोभयपाश्र्वहेमादिमयहिमवदादिकुलाचलाधित्यकानादिसिद्धपद्मादिसरोवरांतरसामानिकपरिषदध्युषित- परिवारवारिजपरीतपुष्करमध्यशारदशशांकविशदप्रासादनिवासिनीनाम्। कांतिलज्जाधैर्यजिनार्यादिकीर्तनलोकोत्तरज्ञानत्रिवर्गसाधनांगव्यापकत्व- धर्मानर्हन्मातुरापादयंतीनाम्। श्रीधृतिकीर्तिबुद्धिलक्ष्मीनामदेवीनाम्। अलक्ष्यशचीप्रत्यक्ष्यान्यलक्ष्यालक्ष्यांगमंगलश्र्यादिदेवीविहितजिनमातृभोगादि विघ्नोपशमनादिमनोनिर्वृतिनिर्वत्र्तकशांतिदेवीसहितानाम्। प्रतिफलितेंदुबिंबादर्शसन्निभोदरजिनांबिकांगभर्तृगुणभोगभक्तादिपुष्टि- विधायिपुष्टिदेवीसमन्वितानाम्। पीतारुणपीतशातकुंभकांचनकनकतपनीय-हिरण्यप्रभापघनानाम्। पुष्पमुखकलशहस्तानामष्टदिक्कुमारीणां। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसमुचितसपर्याक्रमं यथाक्रमं पंचममंडलेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। अथ पृथगिष्टिः श्रियं नरागोचरकांतिरूप-श्रियं जगन्मातरि योजयन्तीम्। संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।।1।। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते श्रीदेवि ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते श्रीदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते श्रीदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते श्रीदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। यं लसद्बोधसहायसौम्य-Ðियं जिनांबाधृतिपोषयंतीम्। संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।।2।। ॐ हीं रक्तवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते हींदेवि ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं रक्तवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते हींदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं रक्तवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते हींदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं रक्तवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते हींदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलंस्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। धृतिं ससामानिकदिक्कुमारीं, धृतिं जिनेशो जननीं नयन्तीम्। संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।।3।। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते धृतिदेवि ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते धृतिदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते धृतिदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते धृतिदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। कीर्तिं जिनेंद्रस्तवनादिरूपां, कीर्तिं विभोर्मातरि संजयंतीम्। संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।।4।। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते कीर्तिदेवि ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते कीर्तिदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते कीर्तिदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते कीर्तिदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। बुद्धिं प्रबुद्धाखिललोकयात्रां, बुद्धिं नयंतीं जननीं जिनानाम्। संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।।5।। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते बुद्धिदेवि ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते बुद्धिदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते बुद्धिदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते बुद्धिदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। लक्ष्मीं त्रिवर्गोचितसाधनाप्तीं, लक्ष्मीं प्रभोर्मातरि साधयन्तीम्। संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।।6।। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते लक्ष्मीदेवि! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते लक्ष्मीदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते लक्ष्मीदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते लक्ष्मीदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। शांति मनोनिर्वृतिमंतराय-शांतिं च जैनीं जननीं नयन्तीम् । संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।। 7।। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते शांतिदेवि ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते शांतिदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते शांतिदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते शांतिदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। पुष्टिं जिनांबावपुरादिषूच्चैः, पुष्टिं विशिष्टामुपपादयंतीम्।। संफुल्लफुल्लाननशातकुंभ-कुंभांकहस्तां विधिना धिनोमि।।8।। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते पुष्टिदेवि ! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते पुष्टिदेवि ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते पुष्टिदेवि ! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सुवर्णवर्णे चतुर्भुजे पुष्पमुखकलशहस्ते पुष्टिदेवि! इदं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे, प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः ।। सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत दृतं, सर्वाश्च दिक्कन्यकाः । पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोर्पये।।9।। इष्टप्रार्थनापुरःसरं पूर्णाहुतिः (पूर्णाघ्र्य समर्पित करंे)। इति दिक्कन्यकार्चनम्।
==
अथ तत्रैव मंडले दिक्पालकार्चनविधानम्
== (अब उसी पांचवें चैकोन मंडल पर दिक्पालों की अर्चना करें)
एतत्सर्वजनीनजैनसवन-प्रत्यूहविध्वंसन, प्रोद्भूताप्रतिमप्रभावविहित-प्रख्यातपूजांचितान्। स्वस्वातुच्छपरिच्छदानिहदशा-मन्याप्रधृष्यामिता-न्दिक्पाला॰जगदेकपालकजिना-धीशाध्वरे व्याव्हये।।1।। दिक्पालकसमुदायपूजाविधानाय पूर्वविधिं विदध्यात् ।। (दिक्पालों की पूजा के लिये पूर्व विधि करे)। गद्य-¬ विमलकलधौतखचितमणिमयाभरणभूषितैरावतच्छागरक्ताक्षऋक्षकरिमकरतुरगपुष्पकपुष्टांग शाक्वराकारवाहनारूढानाम्। नितांतचारुचामीकरातिबालभास्करांजनपुंजतमस्तोमसुधाकरसुवर्णस्वर्ण शशांकसंकाशशरीरप्रभाभिरामाणाम्। कुलिशजाज्वलज्वालाजालप्रचंडदंड- मुद्गराहिपाशपादपशक्तित्रिशूलाप्रतिहतप्रभावप्रहरणानाम्। कमनीयकामिनीकुलललामशचीस्वाहाछायानैर्ऋतिवरुणानीवायुवेगी- धनदेवीपार्वतीनाममहादेवीमुखांबुजदत्तदृष्टीनाम्। पाकशासनपावककृतान्तकौणपपाशपाणिपवनपार्वतीशसखपार्वतीप्रियाभिधानलोकपालानाम्। कूर्मगतसितांगसांकुशपद्मावतीप्रियफणीशकंठीरवारूढपांडुरतनुकुंतकररोहिणीजीवितेश्वरसहितानाम्। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यू- हव्यूहातिक्रमार्थमावाहनादिपुरःसरसमुचितसपर्याक्रमं यथाक्रममुपक्रमामहे। आवाहनादिपुरःसरप्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय पंचममंडले पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। अथ प्रत्येकपूजा देहप्रभाद्विगुणभूषणदिव्यदीप्ते-व्र्यालिप्तदिग्विवरमंतरितांतरायम्। वज्रायुधं निजवधूवदनाब्जनेत्रं, व्याव्हानये नुतजिनेन्द्रमहे महेंद्रम्।।1।। ॐ हीं इंद्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं इंद्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं इंद्र ! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं इंद्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा। शोणभू्रश्मश्रुकेशांबकमरुणरुचं जाज्वलज्वालशक्तिं, कुंडीं वामेक्षमालामितरकरतले बिभ्रतं सोपवीतम्।। स्वाहायुक्तं नियुक्तं जिनयजनविधेर्दीपधूपादिकारे । सद्वेदाघोषिसभ्यावृतमनलभलंकारसारं यजेऽहम्।।2।। ॐ हीं अग्ने! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं अग्ने! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं अग्ने! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं अग्नये इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। भृंगांगासितभूरिभंगुरजटा-जूटं शिखाडंबरो-द्दंडोंड्डभरं प्रचंडफणिभृत्सन्मंडनैर्मंडितम्।। छायातुच्छमुखेन्दुसच्छविकृता-नंदं सकालच्छविं । कालं कालजकालधर्मरहिता-धीशाध्वरे व्याव्हये।।3।। ॐ हीं यम! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं यम! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं यम! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं यमाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे…। कटकमुकुटमुद्राहारकेयूरमुख्या-भरणकिरणभारोद्भासिताशांतरालम्। असितलसितकांतिं मुद्गरास्त्रं च रात्रिं-चरपरिवृतमेतं व्याव्हये नैऋतीशम्।।4।। ॐ हीं नैऋत्य! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं नैऋत्य! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं नैऋत्य! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं नैऋताय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। मुक्ताफलात्युज्ज्वलविद्रुमानु-स्यूतप्रभूताभरणाभिरामम्। भीमाहिपाशं वरुणान्यधीशं, यागेत्र यादःपतिमाव्हयामि।।5।। ॐ हीं वरुण! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं वरुण! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं वरुण! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं वरुणाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। चलद्विपुलभूरुहं कलितविस्फुरद्भूषणं । लसन्मधुकरच्छविं चलितगात्रयंत्रोत्करं। जगत्त्रितयजीवनं विरचिताखिलार्थेतरं । समीरणमिहाव्हये समदवायुवेगीयुतम्।।6।। ॐ हीं पवन! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पवन! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पवन! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं पवनाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। निधनरहितमुक्ता-भूषणप्रौढवेषं, धनमुखनिजदेवी-सन्मुखांभोजभृंगम्। धनदमिह धनद्ध्र्यै, सेव्यमाव्हानयेऽहं, निधननिपुणशक्तिं, विद्विषामुद्वहन्तम्।।7।। ॐ हीं कुबेर! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं कुबेर! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं कुबेर! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं कुबेराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। कंकेलीद्रुमपल्लवच्छविजटा-जूटार्धचंद्रप्रभा। सांद्रीभूतभुजंगभूषणफणा-रत्नप्रभाभासुरम्। भालाभीलविलोचनानलशिखा-तीक्ष्णत्रिशूलायुधम् । पार्वत्या धवमाव्हये गणवृतं, दक्षाध्वरेऽध्वंसिनम्।।8।। ॐ हीं ईशान! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं ईशान! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं ईशान! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं ईशानाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। स्फटापरिगतारुणद्युमणिबिंबशुंभन्मणि-प्रभापटलपाटलीकृतसितांगविभ्राजितम्।। धृतांकुशमनंकुशं सुगुणसद्मपद्मायुतम्। फणाधरगणावृतं फणिमहींद्रमाव्हानये।।9।। ॐ हीं धरणेन्द्र! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। ॐ हीं धरणेन्द्र! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं धरणेन्द्र! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं धरणेन्द्राय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे…। जिनगुणमणिमालां, मौक्तिकानां च मालां, कुमुदकुसुममालां, रोहिणीदृष्टिमालाम्।। चिरमुरसि धरंतं, कुंदभासं सकुंतं, कविनुतगुणरुंद्रं, चंद्रमाव्हानयेऽहम्।।10।। ॐ हीं सोम! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं सोम! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं सोम! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं सोमाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे…। दिक्पालकानिति समच्र्य यवान्विता ये, गोधूममुद्गचणकाढकशालिमाषाः।। तत्सप्तधान्यकृतमुष्टिभिरंबुकुंडे । सप्ताहुतीरिह दधे पृथगेव तेभ्यः।।11।। ॐ आं क्रौं हीं इंद्राय स्वाहा । ॐ आं क्रौं हीं अग्नये स्वाहा । ॐ आं क्रौं हीं यमाय स्वाहा । ॐ आं क्रौं हीं नैऋत्याय स्वाहा । ॐ आं क्रौं हीं वरुणाय स्वाहा । ॐ आं क्रौं हीं पवनाय स्वाहा । ॐ आं क्रौं हीं धनदाय स्वाहा। ॐ आं क्रौं हीं ईशानाय स्वाहा । ॐ आं क्रौं हीं धरणेन्द्राय स्वाहा ।। ॐ आं क्रौं हीं सोमाय स्वाहा।। ।। इत्याहुतयः।। (जौ, गेहूं, मूंग, चना, तुवर-अरहर, शालि और उड़द ये सात धान्य हैं, इन्हें मिलाकर ‘जलहोमकुंड’ में 1-1 मुट्ठी लेकर सात-सात बार मंत्र बोलते हुये जलकुंड में आहुति देते जावे) शार्दूलविक्रीडित- इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत दृतं, सर्वेपि दिक्पालकाः । पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोर्पये।।12।।
(पूर्णाघ्र्य समर्पित करे) इति दिक्पालकार्चनम् ।। ==
अथ द्वारपालानुकूलनं
==
सोमं जिनेंद्राध्वरवार्धिसोमं, यमं यमाभीलमसज्जनानाम्।। निवारणोत्कं वरुणं विपत्ते-र्यजामि वीरैकवरं कुबेरम्।।1।। सोमादिद्वारपालसांमुख्यविधानाय द्वारेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।। गद्य-ॐ सर्वाभीष्टफलदविशिष्टेष्टजिनेष्टियष्ट्रयाजकराजराष्ट्रचतुःसंघविघ्नविधातनाखंडितचंडिमाडंबरकोदंडदंडधरदंडायमानदंडकुंडली- शपाशप्रचंडगदामंडितभुजादंडपूजामंडलपूर्वादिद्वारपालनप्रयुक्तद्वारपालकानाम्।। सकलसंपत्संपादकदयामयमहायागप्रत्यूहव्यूहातिक्रमार्थ मावाहनादिपुरःसर समुचितसपर्याक्रमं यथाक्रमं उपक्रमामहे ।। आवाहनादिपुरःसरप्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय द्वारेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत् ।। ।। अथ पृथगिष्टिः ।। कोदण्डकांडस्फुटदृष्टिमुष्टि-मरुद्भटोद्भव्यकथानुरक्तम्। प्राग्द्वारमस्या जिनयज्ञवेद्या, रक्षंतमेनं प्रयजामि सोमम्।।1।। ॐ हीं धनुर्धराय अर अर त्वर त्वर हूं सोम! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं धनुर्धराय अर अर त्वर त्वर हूं सोम! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं धनुर्धराय अर अर त्वर त्वर हूं सोम! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं सोमाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे…। यो दंडितारातिसमस्तदंडं, दंडं धरंश्चंडसुरैः परीतः। रक्षत्यपाच्यं जिनयज्ञवेद्या, द्वारं तमेनं यममर्चयामि।।2।। ॐ हीं दंडधराय अर अर त्वर त्वर हूं यम! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं दंडधराय अर अर त्वर त्वर हूं यम! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः। ॐ हीं दंडधराय अर अर त्वर त्वर हूं यम! अत्र मम सन्निहिता भव भव वषट्। ॐ हीं यमाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे…। हालाहलज्वालजटालभाला-भीलाहिपाशं सुरवीरसैन्यम्। द्वारं प्रतीच्यं परिपालयंतं, दुर्वारवीर्यं वरुणं वृणोमि।।3।। ॐ हीं पाशधराय अर अर त्वर त्वर हूं वरुण! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं पाशधराय अर अर त्वर त्वर हूं वरुण! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं पाशधराय अर अर त्वर त्वर हूं वरुण! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं वरुणाय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। गदाभ्रमाकंपितवैरिलोकं, लोकाक्रमोत्तालसुरैः परीतम्। उदग्भवद्वारमवन्तमेनं, कुबेरवीरं बलिना धिनोमि।।4।। ॐ हीं गदाधराय अर अर त्वर त्वर हूं कुबेर! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट् । ॐ हीं गदाधराय अर अर त्वर त्वर हूं कुबेर! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । ॐ हीं गदाधराय अर अर त्वर त्वर हूं कुबेर! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट्। ॐ हीं कुबेराय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे..। इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत दृतं, सर्वेऽपि दौवारिकाः । पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोर्पये।।5।। इष्टप्रार्थनापुरःसरपूर्णाघ्र्यः (पूर्णाघ्र्य समर्पित करें) । इति द्वारपालानुकूलनम् ।।
==
अथ वेद्याः पूर्वादिमहादिक्षु यक्षचतुष्टयार्चनम्
== (वेदी के पूर्व, दक्षिण, पश्चिम और उत्तर इन महादिशाओं में चार यक्षों की अर्चना करें)
अनुष्टुप्छंद- विजयं वैजयन्तं च जयंतमपराजितं। यक्षं यक्ष्येत्र पूर्वादि-महादिक्षु यथाक्रमम्।।1।। आवाहनादिपुरःसरप्रत्येकपूजाप्रतिज्ञापनाय वेद्याः पूर्वादिमहादिक्षु पुष्पाक्षतं क्षिपेत्।। अथ प्रत्येकपूजा मोहारिविजयोद्भूत, त्रैलोक्यविजयं विभुम्। भजंतं विजयं यक्षं, यक्ष्ये प्राग्दिग्वधूवरम्।।1।। ॐ ह्म्ल्व्र्यूं विं विजययक्ष बलिं गृहाण गृहाण स्वाहा। (अघ्र्य समर्पित करें) भजंतं त्रिजगन्नाथं, दशोच्चैर्वैजयंतिकम्। वैजयन्तं यजे यक्षं, अपाचीदिग्वधूवरम्।।2।। ॐ ह्म्ल्व्र्यूं वैं वैजयंत बलिं गृहाण गृहाण स्वाहा। (अघ्र्य समर्पित करें) जयंतं जितमंहासि, जयंतं जिनविद्विषः। जयंतं प्रयजे यक्षं, प्रतीचीदिग्वधूवरम्।।3।। ॐ ह्म्ल्व्र्यूं जं जयंत बलिं गृहाण गृहाण स्वाहा। (अघ्र्य समर्पित करें) आराधयन्तमाराध्यं, जगतामपराजितम्। यजेऽपराजितं यक्षं, उदीचीदिग्वधूवरम्।।4।। ॐ ह्म्ल्व्र्यूं अ अपराजित बलिं गृहाण गृहाण स्वाहा। (अघ्र्य समर्पित करें) इत्थं सारसपर्ययाद्य महिता, यूयं प्रसन्नाः स्त नः । सांगास्ताद्विकलापि मोहमुखतो, युष्मत्प्रसादादियम्।। सर्वज्ञाध्वरविघ्नमाघ्नत दृतं, दिग्वासियक्षेश्वराः। पूर्णांगां विधिपूर्तिपूर्णफलदां, पूर्णाहुतिं वोर्पये।।5।। इति विजयादियक्षानुकूलनविधानम्।।
==
अथैशान्यां दिश्यनावृत्तार्चनम्
== (अब ईशान दिशा में अनावृत यक्ष की अर्चा करे)
मेरोरीशानभागे कुरुषु मणिमयस्योत्तरेषु स्थितस्य । श्रीजंबूभूरुहस्य स्थितिजुषमनिशं पूर्वशाखास्थसौधे।। शंखं चक्रं च कुंडिं दधतमुरुकरैरक्षमालां च कृष्णं । पक्षीन्द्रारूढमस्या भवदिशि विधिनानावृतेन्द्रं यजामि।।1।। गद्य-ॐ दशदिशाधिनाथं त्रैलोक्यदंडनायकं जंबूद्वीपाधिपतिं गरुडपृष्ठमारूढं स्निग्धभृंगांजनाभमक्षसूत्रकमंडलुव्यग्रहस्तं चतुर्भुजं शंखचक्रविधृतभुजादंडं यक्षिणीसहितं सपरिजनसपरिवारमनावृतं देवमाव्हानयामहे स्वाहा ।। हे अनावृत! अत्र आगच्छ आगच्छ संवौषट्। हे अनावृत! अत्र तिष्ठ तिष्ठ ठः ठः । हे अनावृत! अत्र मम सन्निहितो भव भव वषट् ।। अनावृताय स्वाहा। अनावृतपरिजनाय स्वाहा। अनावृतानुचराय स्वाहा। अनावृतमहत्तराय स्वाहा। अग्नये स्वाहा। अनिलाय स्वाहा। वरुणाय स्वाहा। प्रजापतये स्वाहा। ॐ स्वाहा। भूः स्वाहा। भुवः स्वाहा। स्वः स्वाहा। ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा स्वधा । पुष्पांजलिः। ॐ हीं अनावृतयक्षाय स्वगणपरिवृताय इदमघ्र्यं पाद्यं जलं गंधं अक्षतं पुष्पं चरुं दीपं धूपं फलं स्वस्तिकं यज्ञभागं च यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां स्वाहा । इत्यनावृतार्चनम्।। अथ ब्रह्मेन्द्रोपरि देवर्षिसत्कारः (अब ब्रह्मेन्द्र के ऊपर देवर्षि का सत्कार करना) जिनेंद्रवैराग्यविवर्धनोत्काश्चतुर्दशाभ्यर्हितपूर्वबोधाः। ये ब्रह्मलोकस्थितयो यजे तांल्लौकान्तिकान्ब्रह्मसुरेश्वराग्रे।।1।। ॐ हीं लौकांतिकदेवेभ्यः पुष्पांजलिं निर्वपामीति स्वाहा ।। इति ब्रह्मेंद्रोपरि देवर्षिपुष्पांजलिः ।। अथ अच्युतेन्द्रोपरि अहमिन्द्रसत्कारः (अब अच्युतेन्द्र के ऊपर अहमिन्द्रों का सत्कार करना) इंद्रोऽस्म्यहं नैव परोस्ति चेन्द्रो, मदित्थमुद्भूतविकत्थनाढ्यान्। यजेऽच्युतेंद्रोपरि सौख्यसांद्रा-॰िजनेंद्रभक्तानहमिंद्रदेवान्।।1।। ॐ हीं अहमिंद्रदेवेभ्यः पुष्पांजलिं निर्वपामीति स्वाहा। इत्यच्युतेंद्रोपरि अहमिन्द्रपुष्पांजलिः । अथ पृथ्वीमंडले मंगलाष्टकस्थापनम् (इसी यागमंडल में पृथ्वीमंडल के स्थान में आठ मंगल-द्रव्य स्थापित करना। आगे का पद्य पढ़कर पुनः एक-एक मंत्र बोलते हुये उन-उन मंगलद्रव्य को स्थापित करना है। श्वेतछत्र, दर्पण, ध्वजा, चंवर, तोरण, पंखा, स्वस्तिक और दीपक ये 8 मंगल द्रव्य हैं) श्वेतच्छत्राब्दौ ध्वजं चामरे द्वे । मंत्रैर्वेद्यां तोरणं तालवृंतम्। नंद्यावर्तं दीपमष्टासु दिक्षु । न्यस्याम्याप्तुं मंगलं मंगलानि।।1।। ॐ श्वेतच्छत्रश्रियै स्वाहा । ॐ अब्दश्रियै स्वाहा । ॐ ध्वजश्रियै स्वाहा । ॐ चामरश्रियै स्वाहा । ॐ तोरणश्रियै स्वाहा। ॐ तालवृंतश्रियै स्वाहा । ॐ नंद्यावर्तश्रियै स्वाहा । ॐ दीपश्रियै स्वाहा । इति मंगलाष्टकस्थापनम् ।। अथ तत्रैवायुधाष्टकस्थापनम् (अब वहीं पर आगे के पद्य व मंत्र बोल कर उन-उन आयुधों को स्थापित करते जाना) (चार दिशा और चार विदिशा में क्रम से इन्द्राणी, वैष्णवी, कौमारी, वाराहिका, ब्रह्माणी, लक्ष्मी, चामुण्डी और रुद्राणी देवियाँ आगे कहे हुये आयुध धारण कर यज्ञ में रक्षा करती हैं) उत्तुंगमत्तद्विरदेन्द्ररूढा , रूढोग्रवज्रायुधमुद्वहन्ती। ऐन्द्री वसत्विंन्द्रदिशीहवेद्यां, हेमप्रभा विघ्नविघातनाय।।1।। ॐ इन्द्राण्यै स्वाहा। (इस मंत्र से पूर्व दिशा में वज्र आयुध स्थापित करना) या वैष्णवी विष्णुरथांगयाना, जिष्णोर्जिनेशः सवने सुनीला। प्रत्यर्थिचक्रप्रतिघातचक्रं, धृत्वेयमास्तां दिशि सा यमस्य।।2।। ॐ वैष्णव्यै स्वाहा।। (इस मंत्र से दक्षिण दिशा में चक्र आयुध स्थापित करना) कौमारिका कोमलविद्रुमाभा, शिखंडियाना धृतमंडलाग्रा। प्रचंडमूर्तिर्वसतात्प्रतीच्यां, वेद्यां जिनेन्द्राध्वरविघ्नशान्त्यै।।3।। ॐ कौमार्यै स्वाहा।। (इस मंत्र से पश्चिम दिशा में तलवार स्थापित करना) वाराहिका वन्यवराहयाना, श्यामप्रभा भीकरसीरपाणिः। अत्रोत्तरस्यां दिशि वेदिकाया-मास्तां समस्ताध्वरविघ्नशान्त्यै।।4।। ॐ वाराहिकायै स्वाहा।। (इस मंत्र से उत्तर दिशा में हल आयुध स्थापित करना) पद्मप्रभांगा श्रितपद्मयाना, विद्वेषिसंत्रासकमुद्गरास्त्रा। ब्रह्माणिसंज्ञा जिनयज्ञवेद्यां, हुताशनाशां समलंकरोतु।।5।। ॐ ब्रह्माण्यै स्वाहा ।। ( इस मंत्र से आग्नेय दिशा में मुद्गर आयुध स्थापित करना) श्वेतच्छदाभोंदुरुवाहनस्था, लक्ष्मीर्गदालक्षितशस्तहस्ता। विघ्नापनोदाय दिशीह वेद्याः, प्रवर्ततां दक्षिणपश्चिमायाम्।।6।। ॐ लक्ष्म्यै स्वाहा ।। (इस मंत्र से नैऋत्य दिशा में गदा आयुध स्थापित करे) चामुंडिका प्रेतगता समध्य-मार्तंडदीप्तिर्धृतदंडशक्तिः। प्रत्यूहशान्त्यै दिशि वेदिकायाः, प्रवर्ततामुत्तरपश्चिमायाः।।7।। ॐ चामुंड्यै स्वाहा ।। (इस मंत्र से वायव्य दिशा में दण्ड आयुध स्थापित करना) उच्चंडशाक्वरगते धृतभिंडिमाले, रुद्राणि रुद्रामलचंद्रकान्ते। पूर्वोत्तरस्यां दिशि तिष्ठ वेद्या, विद्यानिधेरध्वरविघ्नशान्त्यै।।8।। ॐ रुद्राण्यै स्वाहा ।। (इस मंत्र से ईशान दिशा में भिंडिमाल आयुध स्थापित करना) इत्यायुधाष्टकस्थापनम्
==
अथ वेद्याः पूर्वादिदिक्षु पताकाष्टकस्थापनम्
== (वेदी के पूर्वादि आठों दिशाओं में क्रम से उन-उन पद्य और मंत्र को बोलते हुये उन-उन वर्ण की ध्वजा स्थापित करना है। इन मंत्रों में उन देवियों के नाम हैं जो उन-उन वर्ण वाली हैं और उन्हीं-उन्हीं वर्णों की ध्वजा धारण करती हैं।)
पीतप्रभाव्हया देवी, पीतवर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्यां, पूर्वस्यां दिशि तिष्ठतु।।1।। ॐ प्रभावत्यै स्वाहा।। (इस मंत्र से पूर्व दिशा में पीली ध्वजा स्थापित करना) पद्माख्यदेवी पद्माभा, पद्मवर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्या-माग्नेयां दिशि तिष्ठतु।।2।। ॐ पद्मायै स्वाहा ।। (इस मंत्र से आग्नेय दिशा में लाल ध्वजा स्थापित करना) सा मेघमालिनी कृष्णा, कृष्णवर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्या-मपाच्यां दिशि तिष्ठतु।।3।। ॐ मेघमालिन्यै स्वाहा ।। (इस मंत्र से दक्षिण दिशा में काली ध्वजा स्थापित करना) हरिन्मनोहरादेवी, हरिद्वर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्यां, नैऋत्यां दिशि तिष्ठतु।।4।। ॐ मनोहरायै स्वाहा ।। (इस मंत्र से नैऋत्य दिशा में हरित ध्वजा स्थापित करना) श्वेताभा चंद्रमालेयं, श्वेतवर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्यां, प्रतीच्यां दिशि तिष्ठतु।।5।। ॐ चंद्रमालायै स्वाहा ।। (इस मंत्र से पश्चिम दिशा में श्वेत ध्वजा स्थापित करना) नीलाभा सुप्रभा देवी, नीलवर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्यां, वायव्यां दिशि तिष्ठतु।।6।। ॐ सुप्रभायै स्वाहा ।। (इस मंत्र से वायव्य दिशा में नीली ध्वजा स्थापित करना) श्यामप्रभा जयादेवी, श्यामवर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्या-मुदीच्यां दिशि तिष्ठतु।।7।। ॐ जयायै स्वाहा।। (इस मंत्र से उत्तर दिशा में काली ध्वजा स्थापित करना) विजया पंचवर्णाभा, पंचवर्णमिदं ध्वजम्। धृत्वा जयाय श्रीवेद्या-मैशान्यां दिशि तिष्ठतु।।8।। ॐ विजयायै स्वाहा।। (इस मंत्र से ईशान दिशा में पंचवर्णी ध्वजा स्थापित करना) अथ वेद्याः पूर्वादिदिक्षु कलशाष्टकस्थापनम् (अब वेदी के आठों दिशाओं में आठ कलशों को स्थापित करना) तीर्थाम्बुपूर्णशरणोत्तममंगलार्थ-संकल्पनाष्टसमलंकृतशुभ्रकुंभान्। वेद्यष्टदिक्षु विनिवेश्य सपंचवर्ण-सूत्रेण तांस्त्रिगुणमेव वृणोमि सिद्ध्यै।।1।। ॐकलशाष्टकस्थापनम् इति।
==
अथ वेद्या दिक्षु बाणचतुष्टयस्थापनम्
==
बाणैश्चतुर्भिर्निशितैर्जयाय, सिद्धार्थपुंजैश्च निजेष्टसिध्यै। सन्तानवृध्यै च यवारकैः श्री-वेद्याश्च कोणान्परिभूषयामि।।1।। बाणचतुष्टयादिस्थापनाय वेदीकोणेषु पुष्पाक्षतं क्षिपेत्। अथ तीक्ष्णचतुर्बाणान्। भव्यानां जयलब्धये। आग्नेयादिषु कोणेषु, वेदिकाया विदध्महे ।।2।। (चारों दिशाओं में चार बाण स्थापित करना) अथ सिद्धार्थसत्पुंजान्यष्टुरिष्टार्थसिद्धये । आग्नेयादिषु कोणेषु, वेदिकाया विदध्महे।।3।। ॐ सिद्धार्थस्थापनं ।। (वेदी के चारों कोनों पर सरसों के पुंज रखना) यवारकाढ्यपात्राणि, यष्टुः संतानसिद्धये। आग्नेयादिषु कोणेषु, वेदिकाया विदध्महे।।4।। ॐ यवारकस्थापनम् ।। (धान्यांकुरों को स्थापित करना) अथ वेद्याः पुरो भागे शिलास्थापनम् (अब वेदी के सामने शिला स्थापित करना, जिस पर लोढा हो, सूत्र से वेष्टित हो, गुड़ और नमक उस पर रखना) शिलां विशालां लवणेन विद्धां । सूत्रेण बद्धां सगुडां सलोष्टाम्। भोगौघपुष्ट्यै दुरितौघपिष्ट्यै, वेद्याः पुरस्ताद्विनिवेशयामि।।1।। ॐ सर्वजनानंदकारिणि सौभाग्यवति ! अत्र तिष्ठ तिष्ठ स्वाहा।। (इस मंत्र से शिला स्थापित करना) मध्येवेदि सकर्णिकं दलचतुष्केणाष्टसंख्यैर्दलैः, युक्तं द्वित्रिचतुर्हताष्टदलवत्पद्मं बृहत्तद्बहिः। सद्वाःकोणकपंचमंडलवृतं, संलिख्य तत्रार्चितान् । मंत्रांगान्नवदेवतावृतिसुरा-नघ्र्येण संभावये।।2।। ॐ हीं यंत्रस्थापितसर्वदेवताभ्योऽघ्र्यं यजामहे प्रतिगृह्यतां प्रतिगृह्यतां यजमानप्रभृतीनां शांतिं कुरुत कुरुत स्वाहा।। (पूर्णाघ्र्य समर्पित करें) चतुर्दिक्षु पृथक्क्लृप्तत्रयावर्तैकशिरोनतिः। त्रिः परीत्यानतोस्मीह, यंत्रराजं महोदयम्।।3।। अथानंदस्तवः (आगे का आनंदस्तव (जयमाला) बोलते हुये मंडल की तीन प्रदक्षिणा देवे। चारों दिशाओं में तीन-तीन आवर्त और एक-एक शिरोनति करते जावें।) जय जय जय जिनराज ध्वस्तदुर्मोहराज । प्रहतमदनराज प्रह्नतद्देवराज । रुचिरतरविराज स्तुत्यशक्ताहिराज । प्रचुरसुगुणराजन्नच्युताधीशराज ।। 1।। जय जय जिनधीर प्राप्तजन्माब्धिपार । प्रथितविभवसार प्रौढतीर्थावतार। प्रहतहतकमार प्रोद्गतानंदपूर । प्रहसितशतसूर प्रप्रकृष्टांशुभार ।। 2 ।। जय जय जिनमित्र ध्वांतविध्वंसमित्र । स्वतिशयगुणगात्र ज्ञानविस्फूर्तिपात्र। परमपदपवित्र प्रोल्लसद्देवयात्र । प्रवरशरण चात्र प्राणिनामप्यमुत्र।। 3 ।। जय जय जिनजैत्र क्ष्मात्रयारामचैत्र । त्रिदशविधृतवेत्र श्वेतचित्रातपत्र। निरतिशयचरित्र श्रीमदर्थोक्तसूत्र । स्वदुरघतरुदात्र श्रायसश्रीकलत्र ।। 4 ।। जय जय जिनतात त्रातरत्यंतपूत । स्थिरतरसुखदात कर्मसंघातघात । कुमतजलदवात ज्ञेयजातप्रमात । प्रवचनरथसूत ख्यातदेवाभिनूत ।। 5 ।। जय जय जिनचंद्र छिन्नदुर्मोहतंद्र। प्रणतनरसुरेंद्र स्वात्मलक्ष्मीन्मुनींद्र।। स्वतिशयगुणरुंद्र प्रीणित प्राणिमंद्र। प्रवचनसरिदिन्द्र स्फीत भासांद्रचन्द्र।।6।। जय जय जिनसेव्य त्रातसुप्रीतभव्य । त्रिभुवनमहितव्य स्वाप्तिसंभावितव्य ।। वरद नमसितव्य प्रत्यहं कीर्तितव्य, । स्मृतिपथनिहितव्य श्रेयसे भावितव्य ।। 7 ।। जय जय जिननाथ ज्ञातसंपत्सनाथ । प्रतिहतरतिनाथ प्राप्तमोहापनाथ ।। नतसुरनरनाथ श्रीद लोकाधिनाथ । श्रुतिकजदिननाथ श्रीवधूप्राणनाथ ।। 8 ।। नमदनिमिषखंडं खंडितानंगकांडं । हसितलसिततुंडं ध्यानधीराग्निकुंडम् ।। सुगुणमणिकरंडं जन्मवाद्र्धौ तरंडं । विनमितचिदखंडं श्रायसानंदपिंडम् ।। 9 ।। इत्यानंदस्तवनेन वेद्यास्त्रिवारप्रदक्षिणं कृत्वा पंचांगप्रणामं कुर्यात् ।। (वेदी-मंडल के चारों तरफ आठ धूपघटों को स्थापित करें पुनः चार या आठ जनों को मंडल के चारों तरफ बिठाकर आगे के मंत्र से सफेद पुष्पों से जाप करावे) विभूष्य सद्धूपघटैः सुधूपै-र्विभूषणाढ्यांश्चतुरोष्ट वार्यान्।। वेद्यावृतान्मंत्रमनादिसिद्धं, शुभ्रैः प्रसूनैरथ जापयामि।। ॐ णमो अरिहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं, णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं। चत्तारि मंगलं-अरिहंत मंगलं, सिद्ध मंगलं, साहु मंगलं, केवलिपण्णत्तो धम्मो मंगलं । चत्तारि लोगुत्तमा-अरिहंत लोगुत्तमा, सिद्ध लोगुत्तमा, साहु लोगुत्तमा, केवलिपण्णत्तो धम्मो लोगुत्तमा । चत्तारि सरणं पव्वज्जामि-अरिहंत सरणं पव्वज्जामि, सिद्ध सरणं पव्वज्जामि, साहुसरणं पव्वज्जामि, केवलिपण्णत्तो धम्मो सरणं पव्वज्जामि। ॐ हीं शांतिं कुरु कुरु स्वाहा । अनादिसिद्धमंत्रः (यह अनादिसिद्ध मंत्र है)।। इति वेदीभूषणपुरःसरजप्तृविनियोजनम्।। इत्थं यस्तु समस्तशस्तदिविजस्तोमस्य तत्संवृत- त्रैलोक्यार्चितपादपद्मयुगलश्रीमज्जिनानामपि ।। भक्त्याराधनमातनोति विधिना, द्रव्यादिशुध्यन्वितः । सोयं धर्मरथस्य नेमिररहन्भूत्वैति सिद्धिश्रियम्।। इत्यर्हत्प्रतिष्ठासारसंग्रहे नेमिचंद्रदेवविरचिते प्रतिष्ठातिलकनाम्नि यागमंडलविधानीयो नाम सप्तमः परिच्छेदः ।