२४. अनंतभवकर्महराष्टमी व्रतकथा.

या जंबू द्वीपांतील भरत क्षेत्रामध्ये मगध या नांवाचा एक विशाल देश आहे. त्यांत राजगृह नांवाचें एक सुंदर नगर आहे. तेथे पूर्वकाली श्रेणिक राजा आपल्या चलना राणीसह सुखाने कालक्रमण करीत होता.

एके दिवशी त्या नगराच्या उद्यानांत असलेल्या सहस्त्रकूट नामक जिनचैत्यालयाचे दर्शनार्थ यशोभद्र नांवाचे महाज्ञानी निर्ग्रथाचार्य आपल्या ५०० शें मुनिसंघासह येऊन उतरले. त्यावेळीं ‘रत्नमाला’ नामक एक भव्य श्राविका त्या चैत्यालयांत आपल्या अनंतभवकर्म- हराष्टमी व्रताचे विधान करण्यासाठीं गेली होती. ती आपलें विधान आटोपून बाहेर आली व तेथें मुनिसंघांस नमोस्तु ३ करून धर्मोपदेश ऐकत बसली. इतक्यांत त्या चैत्यालयाच्या शिखरावर बसलेला एक (गिडग) गिधाड पक्षी अकस्मात् त्याला कांहीं बाधा झाल्यामुळे मूर्छित होऊन जिनालयाच्या अंगणांत येऊन पडला. तेव्हां त्याला मरणाच्या वेदना विशेष होऊं लागल्यामुळे तो एक सारखा तडफडूं लागला. अशा रीतिनें तो अत्यंत कष्टी होऊन जेव्हां प्राण कंठगत झाला व स्वस्थ पडला तेव्हां ती रत्नमाला त्याच्या समीप तत्काळ धावत जाऊन मरणोन्मुख अवस्था जाणून त्याला म्हणाली, हे पश्चिन् ! आज मी केलेल्या मताचे पुण्यफल तुला देते. घे. शांतवृत्तीनें प्राण सोड. तोच ते यशोभद्र आचार्य महाराजहि तेथे जवळ आले. त्यांनी व्रताचा संबोध करून मंगलमय असा पंचनमस्कार मंत्र सांगितला. त्या वेळी तो पक्षी मंत्र ऐकत समाधान चित्ताने प्राण सोडून पांड्य देशाच्या पांड्य नामक चक्रवर्ति राजाची पहराणी जी नंदादेवी तिच्या उदरी घटांतिकी नांवाची कन्या झाला. ती कुमारी अवस्थेत असतांना एके दिवशी हे यशोभद्र महामुनि विहार करीत करीत त्या पद्म नगरांत आले. तेथे ईर्यापथ व माध्यान्ड्रिक क्रिया संपवून ते चर्यामार्गानें येत असतां, ती नंदादेवी त्यांच्यापुढे जाऊन तीन प्रद‌क्षिणा घालून प्रतिग्रहण करून त्यांना घरी आणून नवधाभक्तीने आहार देती झाली. तेव्हां त्यांचा आहार निरंतराय झाल्यामुळे देवांनीं त्यांच्यावर स्वर्गत्नि पंचाश्वर्यवृष्टि केली. हे पाहून सौना मोठा आनंद झाला. त्यावेळीं त्या मुनीश्वरांस पाहतांच त्या घटांतिकी कुमारीका एकाएकी जातिस्मरण झालें. तेव्हां ती त्यांच्या समीप जाऊन त्यांचा चरणी भक्तीनें नमस्कार करून बसली. आपला सर्व भवप्रपंच तिर्ने जाणून मोठ्या आदरानें दोन्ही हात जोडून म्हटलें, हे पतितपावन स्वामिन् ! आपण व रत्नमाला यांनी पूर्वभवांत मला दिलेल्या व्रताचे फलानें मी येथे या राजवंशांत कन्या होऊन जन्मले आहे. याकरितां हे भवसिंधुतारक जगद्‌गुरो ! आतां आपण मला त्या व्रताचे विधान व काल सांगावा. म्हणजे मी तें व्रत आतां यथाविधी पालन करितें. हे तिचे नम्र वचन ऐकून ते मुनिराज तिजला म्हणाले, हे कन्ये ! त्या व्रताला ‘ अनंतभवकर्महराष्टमी’ असे म्हणतात. असें म्हणून त्यांनी त्याचा सर्व विधी व काल तिला सांगितला. मग ते मुनिराज आपल्या स्थानी निघून गेले. पुढें समयानुसार त्या घटांतकी राज- कुमारीनें हैं व्रत यथाविधी पाळून त्याचे उद्यापन केले.