व्रतविधी- आषाढ, कार्तिक, फाल्गुन या मासामध्ये येणाऱ्या कोणत्याहि एका नंदीश्वर पर्वर्वोतील अष्टमी दिवशी या मतिकांनी प्रातः काळी प्रासुक उदकानें अभ्यंगस्नान करून अंगावर दृढ घौत बखें धारण करावीत. सर्व पूजासामग्री हाती घेऊन जिनालयास जावें. मंदिरास तीन प्रदक्षिणा देऊन ईर्यापथशुद्धि बगैरे क्रिया कराव्यात. जिनेंद्रास मक्तीनें साष्टांग नमस्कार करावा. पीठावर पार्श्वनाथ तीर्थकर प्रतिमा धरणेंद्र यक्ष व पद्मावती यक्षीसइ स्थापून तिचा पंचानुतांनी अभिषेक करावा. अष्टद्रव्यांनी त्यांची अर्चना करावी. श्रुत व गुरु यांची पूजा करून यक्ष, पक्षी, ब्रम्हदेव यांचे अर्चन करावें. पार्श्वनाथ, पद्मावती पुढे मीठ, तीळ, पावटे, तुरी व तांदूळ यांचे पांच पुंज घालावेत. ॐ हीं श्रीं क्लीं ऐं अई पार्श्वनाथतीर्थकराय धरणेंद्र यक्ष पद्मावतीयक्षीसहिताय नमः स्वाहा ॥ १०८ या मंत्राने १०८ पुष्पें घालावींत व्रतकथा वाचावी. महार्घ्य करून त्यानें ओवाळीत मंदिरास तीन प्रदक्षिणा घालून मंगळारती करावी.
गर्भिणी जियांनी एकमुक्ति करावी. बाळंतीण असल्यास एकाशन करावें. वंच्या स्त्रियांनीं उपवास करावा. या क्रमाने चार महिन्यांतून आठ
अष्टमी दिवशी पूजा व उपवासादि करावें. नंतर पुढे येणाऱ्या अष्टान्छि- कांतील अष्टमी दिवशी पार्श्वनाथ विधान करून याचें उद्यापन करावें. तेव्हां १२ बारा वेळत्राच्या करंड्या आणून त्यांत छडग्या सेवाया, थाळी- पिटें, करंजा, कडाकण्या, इक्षुखंड (उसाच्या कांड्या) पार्ने, फुलें, सुपाऱ्या, केळीं हे पदार्थ घालून त्याच्या वरती तेलाच्या पोळ्या झांका- व्यात. त्यांतून पार्श्वनाथा पुढे एक, पद्मावती, रोहिणीदेवी, श्रुतदेवी, गुरु यांच्यापुढें एकेक ठेवावें. कथा सांगणारा-पुरोहितास-एक द्यावें. नंतर सुत्रासिनी स्त्रियांस देऊन आपण घरी दोन घेऊन जावे. असा या व्रताचा पूर्ण विधी आहे.
– कथा –
या जंबू द्वीपांतील भरत क्षेत्रामध्ये मगध या नांवाचा एक विशाल देश आहे. त्यांत राजगृह नांवाचें एक सुंदर नगर आहे. तेथे पूर्वकाली श्रेणिक राजा आपल्या चलना राणीसह सुखाने कालक्रमण करीत होता.
एके दिवशी त्या नगराच्या उद्यानांत असलेल्या सहस्त्रकूट नामक जिनचैत्यालयाचे दर्शनार्थ यशोभद्र नांवाचे महाज्ञानी निर्ग्रथाचार्य आपल्या ५०० शें मुनिसंघासह येऊन उतरले. त्यावेळीं ‘रत्नमाला’ नामक एक भव्य श्राविका त्या चैत्यालयांत आपल्या अनंतभवकर्म- हराष्टमी व्रताचे विधान करण्यासाठीं गेली होती. ती आपलें विधान आटोपून बाहेर आली व तेथें मुनिसंघांस नमोस्तु ३ करून धर्मोपदेश ऐकत बसली. इतक्यांत त्या चैत्यालयाच्या शिखरावर बसलेला एक (गिडग) गिधाड पक्षी अकस्मात् त्याला कांहीं बाधा झाल्यामुळे मूर्छित होऊन जिनालयाच्या अंगणांत येऊन पडला. तेव्हां त्याला मरणाच्या वेदना विशेष होऊं लागल्यामुळे तो एक सारखा तडफडूं लागला. अशा रीतिनें तो अत्यंत कष्टी होऊन जेव्हां प्राण कंठगत झाला व स्वस्थ पडला तेव्हां ती रत्नमाला त्याच्या समीप तत्काळ धावत जाऊन मरणोन्मुख अवस्था जाणून त्याला म्हणाली, हे पश्चिन् ! आज मी
केलेल्या मताचे पुण्यफल तुला देते. घे. शांतवृत्तीनें प्राण सोड. तोच ते यशोभद्र आचार्य महाराजहि तेथे जवळ आले. त्यांनी व्रताचा संबोध करून मंगलमय असा पंचनमस्कार मंत्र सांगितला. त्या वेळी तो पक्षी मंत्र ऐकत समाधान चित्ताने प्राण सोडून पांड्य देशाच्या पांड्य नामक चक्रवर्ति राजाची पहराणी जी नंदादेवी तिच्या उदरी घटांतिकी नांवाची कन्या झाला. ती कुमारी अवस्थेत असतांना एके दिवशी हे यशोभद्र महामुनि विहार करीत करीत त्या पद्म नगरांत आले. तेथे ईर्यापथ व माध्यान्ड्रिक क्रिया संपवून ते चर्यामार्गानें येत असतां, ती नंदादेवी त्यांच्यापुढे जाऊन तीन प्रदक्षिणा घालून प्रतिग्रहण करून त्यांना घरी आणून नवधाभक्तीने आहार देती झाली. तेव्हां त्यांचा आहार निरंतराय झाल्यामुळे देवांनीं त्यांच्यावर स्वर्गत्नि पंचाश्वर्यवृष्टि केली. हे पाहून सौना मोठा आनंद झाला. त्यावेळीं त्या मुनीश्वरांस पाहतांच त्या घटांतिकी कुमारीका एकाएकी जातिस्मरण झालें. तेव्हां ती त्यांच्या समीप जाऊन त्यांचा चरणी भक्तीनें नमस्कार करून बसली. आपला सर्व भवप्रपंच तिर्ने जाणून मोठ्या आदरानें दोन्ही हात जोडून म्हटलें, हे पतितपावन स्वामिन् ! आपण व रत्नमाला यांनी पूर्वभवांत मला दिलेल्या व्रताचे फलानें मी येथे या राजवंशांत कन्या होऊन जन्मले आहे. याकरितां हे भवसिंधुतारक जगद्गुरो ! आतां आपण मला त्या व्रताचे विधान व काल सांगावा. म्हणजे मी तें व्रत आतां यथाविधी पालन करितें. हे तिचे नम्र वचन ऐकून ते मुनिराज तिजला म्हणाले, हे कन्ये ! त्या व्रताला ‘ अनंतभवकर्महराष्टमी’ असे म्हणतात. असें म्हणून त्यांनी त्याचा सर्व विधी व काल तिला सांगितला. मग ते मुनिराज आपल्या स्थानी निघून गेले. पुढें समयानुसार त्या घटांतकी राज- कुमारीनें हैं व्रत यथाविधी पाळून त्याचे उद्यापन केले.
पुढे त्या पांड्यचक्रवर्तीनें एकदां आपली कन्या उपवर झाली आहे
असे पाहून राजसमेत सर्व मंत्रीजनांस पाचारून आपल्या कन्येस कोठें द्यावें याविषयी आपला सर्व विचार त्यांच्यापुढें मांडिला. तेव्हां सर्व मंत्रीमंडळींनी अनेक प्रकारें चर्चा करून असा निर्णय दिला कीं, देवसेन महाराज हे आपले सहोदर जामात आहेत. ते धीर, बीर, धर्मज्ञ, सम्यग्दृष्टी असल्याने आपल्या धर्मशील कन्येस वरण्यास अत्यंत योग्य अहेत. नंतर सर्वानुमतें चक्रवर्तीनें आपली कन्या देवसेन राजास मोठ्या समारंभानें विवाह करून दिली. मग ते देवसेन राजे आपल्या प्रिय युवतीसह आपल्या राजधानीस परत गेले. तेथे गेल्यावर ते अनेक राज्यैश्वर्यात, सद्धर्ममार्गात आपले आयुष्य मोठ्या आनंदानें घालवू लागले.
त्यानंतर एके दिवशीं ते दोघे पतिपत्नी आपल्या मनोरम अशा विमानांत बसून सहस्रकूट चैत्यालयाची वंदना करण्यासाठीं गेले होते. त्या समयीं ते त्या चैत्यालयांतील जिनेश्वरांस भक्तीनें नमस्कार करून बाहेर आले आणि तेथे बसलेल्या एका निर्भथ महामुनीश्वरांस वंदना करून त्यांच्या सन्निध धर्मोपदेश ऐकण्यासाठीं बसले. त्याच्या मुखानें कांहीं काल उपदेश ऐकल्यावर आपल्या नगरी आनंदाने परत आले.
अशा प्रकारें आत्मीय आनंद सुखानें सज्योपभोग घेत पुढें ते परंपरेने धर्माच्या महात्म्याने स्वर्गसुख व क्रमानें मोक्षसुख अनुभवते झाले.