२५. अहिगहीव्रतकथा.

या जंबुद्वीपांतील भरत क्षेत्रांत मगध या नांवाचा एक मोठा सुंदर देश आहे. त्यांत द्वारावती ( द्वारका) या नांवाचे एक मोठें मनोहर नगर आहे. तेथे पूर्वी श्रीकृष्ण नारायण राजा अतिनीतीनें प्रजा पालन करीत असे. तो त्रिखंडाधिपति अर्थात् अर्धचक्रवर्तिराजा होता. त्याला सत्यभामा आणि रुक्मिणी नांवाच्या दोन पट्टराण्या होत्या. त्यांच्यासह तो मोठ्या आनंदानें राज्योपभोग करीत होता.

एके दिवशीं रुक्मीणीचा पुत्र प्रद्युम्न्न कामदेव हा नवयौवनांत आला आहे असे जेव्हां त्यांच्या दृष्टीं पडलें; तेव्हां त्यांचा विवाह करावा, असें त्यांच्या मनांत आले. त्यावेळीं कौंडण्यपुरीचा जो रुक्मण त्याची कन्या रतिदेवी ही स्वरूपानें अत्यंत सुंदर आहे ती आपल्या कामदेवाला करण्यात अत्यंत योग्य आहे, असे जेव्हां त्यांस कळलें तेव्हां त्यानें आपल्या एका अत्यंत चतुर अशा प्रधानास त्या कौंडण्यपुर नगरींच्या रुक्मण राजाकडे विचार विनिमय करण्यासाठीं पाठविलें. तो प्रधान त्या नगरीस जाऊन त्या राजाला विनयानें विचारूं लागला कीं; – हे राजेंद्रा ! आपण आपली कन्या रतिदेवी ही आमचे द्वारकाधिपति श्रीकृष्ण राजांच्या प्रद्युम्न कामदेवास पाणिग्रहण करून द्यावी, अशी आमची इच्छा आहे. त्या उद्देशानेंच मी येथे आलों आहे. मी त्या त्रिखंडाधिपती नारायणाचा एक प्रधान आहे. त्यांच्या आज्ञेनेंच आलो आहे. हे त्याचे वचन ऐकून तो रुक्मण राजा अंतःपुरांत जाऊन आपल्या सर्व परिवारजनांसह विचार करून आला आणि त्या प्रधानास म्हणाला, – हे मंत्रिन् ! ” आमची ही कन्या एकाद्या कुलहीन चांडालास देऊं पण त्या कामदेवास देणार नाहीं. ” हे त्याचें दुर्वचन ऐकून तो मंत्री अत्यंत क्रोधानें संतप्त होऊन आपल्या नगरी परत आला. नंतर घडलेला सर्व वृत्तांत त्यानें आपल्या राजास सांगितला. तेव्हां ही वार्ता कामदेवास कळतांच तो अत्यंत क्रोधावेशानें संतप्त होऊन आतो ” आपल्या विद्याबळानें त्या सर्वांचा अपमान करून सूट व्यावा.” या हेतूनें आपल्या मायामयी विद्येच्या सामर्थ्यानें अति- हाथ मनोरम व अप्रमित रूप धारण करून अंगावर नानाविध बत्रालं- कार घाइन गुप्तरीतीने ती रतिदेवी ज्या ठिकाणी वास करीत होती तेथे गेला आणि अकस्मात् तिच्या समोर जाऊन उभा राहिला. तेव्हां ती आश्वर्याने पाहते तोच तो तिला म्हणाला, हे प्रिययुवते ! रति- देवी ! पहा ! ” त्या द्वारावती ( द्वारका) नगरींचा अधिपति जो श्रीकृष्ण त्याचा पुत्र मी कामदेव नामें आहे. तुला प्रत्यक्ष पाहून जावे, या अभिलाषेने येथे आलो आहे. ” हे त्याचें मधुर भाषण ऐकतांच आणि त्याचे ते मनोहर इंद्रासमान दिव्यरूप पाहतांच तिच्या अंतःकर- णांत अतिशय मोह उत्पन्न झाला. मग ती लज्जेनें खाली मान घाढून- (कारण तिला आपल्या सुंदरस्वरूपाविषयीं अति अभिमान वाटत असे.) मोठ्या दीनमुद्रेनें व आतुरतेनें त्या युवराजास म्हणाली, – ” भो युवराज ! आपलें स्वरूप इतकें मनोरम व अनुपम आहे हें मला माहीत नाहीं. आमच्या स्वजनांनीं आपला धिक्कार केला. परंतु तें चुकीचे आहे. मी आपले हैं दिव्यरूप पाहतांच अगदीं मोहित झाले आहे. मी आपणास करून घेण्यास उद्यत आहे. यास्तव आतां आपण मला गुत्तरीतीनें येथून त्वरित घेऊन चला. ” हैं तिचें विनयपूर्ण भाषण ऐकून त्यालाहि मोठा आनंद झाला. तेव्हां कामदेवानें तिला गुप्तरीतीनें आपल्या नगरी आणिलें. मग तिला न कळत त्यानें आपलें स्वरूप पालटून एका हीन दीन मातंगाचें रूप धारण करून तिच्यापुढे उभे राहून म्हटलें कीं, ‘ हे कांते रतिदेवी ! मी तो कामदेव नसून एक मायाचारी या नगरांतील चांडाळ आहे; तुला कोणत्याही युक्तीनें फसवून येथे आणिलें आहे; तरी आतां तूं माझ्या घरीं चल आणि माझ्याशीं विवाह करून स्वस्थ रहा.’ असे त्याचे उद्‌गार ऐकतांच तिच्या हृदयांत एकदम धक्का बसल्यामुळे ती मूच्छित होऊन भूमीवर पडली. मग कांहीं वेळानें ती सावध होऊन उठून दुःखानें आतिशोक करूं लागली.