(३८) बृहत्श्रुतस्कंधव्रतकथा.

या जंबूद्वीपांतील पूर्वविदेह क्षेत्रामध्यें पुष्कळावती नामक एक मोठा विस्तीर्ण देश आहे. त्यांत पुंडरीकिणी नांवाचे एक अत्यंत रमणीय पट्टण आहे. तेथे पूर्वी विजयंधर या नांवाचा एक मोठा शूर, सद्गुणी व न्यायवंत असा राजा राज्य करीत होता. त्याला विशालनेत्री नांवाची एक सुशील, गुणवती व उदार अशी श्री होती. त्याचा सोम- दत्त नांवाचा एक पुरोहित होता. त्याला लक्ष्मीमति नांवाची एक साध्वी, सद्गुणी, सदाचारी अशी धर्मपत्नि होती. त्यांना सोमदत्ता नामक एक सौंदर्यवती व लावण्यवती अशी कन्या होती. अशा रीतिनें तो विजयंधरराजा सुखानें काळक्रमण करीत असतां – एके दिवशीं सुगु- प्ताचार्य नांवाचे महाज्ञानी मुनीश्वर मासोपवासानंतर पारणे करितां नग- रांत चर्येनिमित्त येत असतांना त्यांना पाहून त्या सोमदत्ता पुरोहित कन्येनें त्या मुनीश्वरांच्या अंगावर ग्लानी करून धुंकिले. तेव्हां ते मुनीश्वर अंतराय समजून वनांत परत निघून गेले. आणि तेथें ते आमरण आहार निवृत्तिच्या योगधारण करून शुक्रुष्यानाने सर्व कर्माचा नाश करून मुक्तिला गेले.

इकडे त्या सोमदत्तेची वाचा मुनीश्वरांच्या अंगावर थुंकता क्षणीच एकदम बंद झाली. हे पाहून माता पित्यांना आश्वर्य वाटून त्यां विषयीं मोठी चिंता लागली. त्यांवर पुष्कळ औषधोपचार केला. पण त्याचा कांहीं उपयोग झाला नाहीं.

पुढें एके दिवशी यशोधर नामक नगराच्या उद्यानांत येऊन उतरले. ही महाअवधिज्ञानी महामुनि त्या शुभवार्ता त्या नगरांतील राजांस कळतांच तो आपल्या सर्व परिवारजन व पुरजन यांच्यासह त्या मुनी- श्वरांच्या दर्शनास गेला. तेथे गेल्यावर त्यांना तीन प्रदक्षिणा घालून • त्यांचे दर्शन, पूजन व स्तवनादि करून त्यांच्या समीप जाऊन बसला. मगकांही वेळ त्यांच्या मुखानें धर्मोपदेश ऐकल्यावर तो सोमदत्तराजपुरोहित विनयानें आपले दोन्ही हात जोडून त्या मुनीश्वरांना म्हणतो, हे दयासागर महामुने आमच्या या कन्येची वाचा एकदम बंद झाली आहे ! याचें कारण काय ? याला काय उपाय करावा ? हे कृपा करून मला सांगावे. हे त्याचें बिनयपूर्ण वचन ऐकून ते यशोधर महामुनि आपल्या अबधि- ज्ञानानें त्या कन्येची सर्व परिस्थिती जाणून म्हणाले, हे सुविचारी पुरोहिता ! या नगरामध्ये कांही दिवसापूर्वी सुगुप्ताचार्य नामक महा- ज्ञानी मुनिराज मासोपवासी आहारानिमित्त आले असतां – तुझ्या ह्या कन्येनें त्यांच्या अंगावर जुगुप्तेनें धुंकिळे होते. त्या पापामुळे तत्काळ हिची वाचा बंद झाली आहे. आतां तिनें बृहत् श्रुतस्कंधव्रतविधान यथाविधी पालन करावे, म्हणजे त्यायोगाने तिची वाचा फुटेल. असे म्हणून त्या व्रताचा सर्वविधि सांगितला. हे ऐकून सर्वाना आश्वर्यपूर्वक आनंद झाला. मग तो विजयंधर राजा, सोमदत्त व ती सोमवा पुरोहितकन्या यांनी हे व्रत त्या मुनीश्वरांस प्रार्थना करून घेतलें. मग सर्वजन त्या मुनीश्वरांना भक्तिनें नमस्कार करून आपल्या नगरों परत आडे. पुढें कालानुसार त्यांनी ते श्रुतस्कंधत्रत यथाविधी पाळून त्याचे उद्यापन केलें. त्या व्रतपूजनांस प्रारंभ होतांच त्या कन्येची वाचा पूर्ववत् फुटली. मग पुढे ती सोमदत्ता एका आर्थिकेजवळ जाऊन – ब्रम्हचर्य ‘व्रत घेती झाली. पुढे तिनें आर्थिकेची दीक्षा घेऊन अंतकाळीं समाधि मरण साधिले. त्यायोगें ती त्रिलिंग छेदून सोळाव्या अच्युत स्वर्गात इंद्र झाली. तेथें तो देवेंद्र दीर्घकाळ पुष्कळ सुख भोगू लागला.