नंदीश्वरव्रतकथा.
व्रतविधि – आषाढ, कार्तिक, फाल्गुन या तीन मासांतील शुक्ल- पक्षांत अष्टमी पासून पौर्णिमेपर्यंत पूजाविधि असत्तो. प्रथम सप्तमी दिवशी या व्रतधारकांनी अभ्यंगस्नान करून अंगावर दृढधीत वस्ने धारण करा- वींत पूजासाहित्य हातीं घेऊन मंदिरास जावें. जिनालयास तीन प्रदक्षिणा घालून ईर्यापथशुद्धि वैगैरे क्रिया करून जिनेद्रास भक्तीनें साष्टांग प्रणाम करावा. नंतर जिनेंद्रास क्षीराभिषेक करून अष्टद्रव्यांनीं त्यांची अर्चना करावी. गुरुजवळ हे व्रत घेऊन एकमुक्ति करावी. ब्रह्मचर्य राहून भूमीवर शयन करावे. पत्रशाकादि सचित वस्तूंच्या त्याग करावा. धर्मध्यानांत काल घालवावा.अष्टमी दिवशीं शुचिर्भूत होऊन जिनालयात जाऊन मंडपरचना करावी. मूलनायक जिनेंद्रासइ नंदीश्वरजिनविणास पंचामृतांनी अमि- बेक करावा. पंचमेरूंची स्थापना करून त्यावर अग्रभागीं नंदीश्वर- जिनबिंब स्थापून सर्व जिनप्रतिमा स्थापन कराव्यात. अष्ट- द्रव्यांनीं नित्यपूजाक्रम करून त्यानंतर नंदीश्वरपूजाविधान करावे. पायसादिक चरु अर्पण करावेत. मग ‘ॐ नहीं नंदीश्वरसंज्ञाय नमः स्वाहा ॥ या मंत्राने १०८ पुष्पें घालावीत. णमोकार मंत्राचा जप करावा. नंदीश्वरक्ति म्हणून ही व्रतकथा वाचावी. नंतर एक महार्थ करून त्यानें ओवाळीत मंदिरास तीन प्रदक्षिणा घालून मंगलारती करावी. यादिवशीं उपवास करावा. याने दहा लक्ष उपवासाचे फळ मिळते. नवमीचे दिवशीं पूर्वोक्त पूजाक्रम करून पारणें करावें. (एकमुक्ति) दहालक्ष उपवासाचे फळ या दिवशींच्या व्रतपूजेनें प्राप्त होते. ॐ न्हीं अष्टमहाविभूविसंज्ञाय नमः स्वाहा ॥ वा मंत्राने १०८ पुष्पे घालावीत.
दशमी दिवशीं पूर्वोक्त पूजाक्रम करून ॐ नहीं त्रिलोकसार- संज्ञाय नमः स्वाहा ।। या मंत्राने २०८ पुष्पे घालून फक्त पाण्या- तला भात खावा. ह्याला कांजिकाहार म्हणतात. या व्रताने ६० लक्ष उपवासांचे फळ मिळते.
एकादशी दिवशीं पूर्वोक्त विधिप्रमाणें पूजाक्रम करून ॐ ह्रीं चतुर्मुखसंज्ञाय नमः स्वाहा ॥ या मंत्राने १०८ पुष्पे घालावींत. अल्पाहार करावा. त्यास अवमोदर्य अथवा भुकेपेक्षां कमी खाणे म्हणतात. या ब्रताने पन्नास लक्ष उपवासांचे फलमाप्त होते.
द्वादशी दिवशीं पूर्वोक्तविधिप्रमाणे सर्व पूजाक्रभ करून ॐ ह्रीं पंचमहालक्षणसंज्ञाय नमः स्वाहा ॥ या मंत्राने १०८ पुष्पें घालून एक मुक्ति करावी, या बताने पन्नासलक्ष उपवासांचे फल मिळते.
त्रयोदशीं दिवशीं-पूर्वोक्त सर्व पूजाक्रम करून ॐह्रीं स्वर्गसोपानसंज्ञाय नमः स्वाहा ॥ या मंत्राने १०८ पुष्पे घालावींत. सिद्धचकयंत्राराधना करावी. चिंचेच्या पाण्याशी भात खावें. (यास बेबिलाहार म्हणतात) या बताने ४० चाळीसलक्ष उपवासांचे फळ मिळते,
चतुर्दशो दिवशीं-पूर्वोक्त सर्व पूजाक्रम करून ॐ पहीं सर्व- संपत्चिसंज्ञाय नमः स्वाहा ॥ या मंत्राने १०८ पुष्पे घालावीत. तीन शाका शुद्ध असतील त्या करून भाताबरोबर खाव्यात. या दिवशींच्या बताने १ एकलक्ष उपवासाचें फळ मिळते.
पौर्णिमे दिवशीं – पूर्वोक्त सर्व पूजाक्रम करून ॐ न्हीं इंद्रध्वज संज्ञाय नमः स्वाहा ॥ या मंत्राने १०८ पुष्पे घालून उपवास करावा. या बताने तीनकोटि पांचलक्ष उपवासांचे फलनाप्त होतें.
या प्रमाणे विधि प्रतिदिनीं झाल्यावर कृष्ण प्रतिपदे दिवशीं जिनेंद्र, शास्त्र गुरु यांची पूजा करून चतुःसंघास चतुर्विध दानें द्यावींत. नंतर पारणा करावी.
त्या व्रतास जो विधिपूर्वक तीन वर्षे पालन करील तो स्वर्गास जाईल. तेथील भोग भोगून शेवटीं निर्वाणपद मिळत्रील. जो पांच वर्षे बत पाळील तो सात जन्मांत मोक्ष प्राप्त करून घेईल. जो सात वर्षे ब्रतपालन करील तों द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव यांची योग्यता पावून त्याच जन्मीं मोक्षास जाईल. असा या व्रताचा प्रभाव आहे.
या प्रमाणें तीन, पांच, सात वर्षे हैं व्रत पालन करून अंतीं याचे उद्यापन करावें. त्यावेळीं नूतन चोवीस तीर्थंकर प्रतिमा अथवा नंदीश्वर जिनबिंब निर्माण करून जिनालयही तयार कर वें. पंचकल्याणविधिपूर्वक त्यांची प्रतिष्ठा करावी. व्रतोद्यापन विधान करावें. चतुःसंघास चारी- ‘प्रकारची दाने द्यावींत. जीर्णमंदिराचा जीर्णोद्धार करावा. मंदिरांत नावश्यक उपकरणे ८।८ ठेवावींत.
है व्रत पूर्वी अनंतवीर्य, अपराजित, यांनीं पाळीले म्हणून दोघे चक्रवर्ती झाले. आणि विजयकुमार सेनापति झाला. जरासंध प्रतिनारायण झाला. जयकुमार व सुलोचना हे अनुकमें गणधर व स्वर्गांत महर्द्धिक देव झाले. श्रीपाल राजाचा कुष्ठरोग गेला. असे या व्रताचे पुष्कळ दृष्टांत आहेत. पैकीं पुढे एक कथा सांगतों.
या जंबू द्वोपांतील भरत क्षेत्रांत आर्य खंडामध्ये अयोध्या नगरींत पूर्वी इक्ष्वाकु वंशीं हरिषेण नांवाचा चक्रवर्ती राजा न्यायपूर्वक राज्य करीत होता. तो मोठा सम्यग्दृष्टी होता. त्याला गंधर्वश्री प्रिय- मित्रा, श्रीमती अशा तीन प्रिय श्रेष्ठ होत्या याशिवाय त्याला शाण्णवहजार ९६ स्त्रियां सुंदर होत्या. अशा रीतीनें सुखाने राज्यो- पभोग करीत असतां – एके दिवशीं वसंत ऋतूच्या वेळीं वनक्रीडेस नगर जनांसह गेला होता. तेथे क्रीडा करीत असतां, – एका महा अशोक वृक्षाखालीं स्फटिक चंद्रकांत शिलेवर अत्यंत क्षीण शरीरी अरिंजय व अमितंजय या नांवाचे दोघे परम दिगंबर महान् तपस्वी चारणऋद्धिधारी अवधिज्ञानी पंथाविचार दोष दूर होण्यासाठीं प्राय- श्चित्त पाठ म्हणत बसले होते. त्यांचा ध्वनि ऐकून तो राजा मंत्रीस बोलावून म्हणाला, हे मंत्रिन् ! तूं पाहिलास कां ? हा ध्वनि कोठून ऐकू येतो ? तेव्हां मंत्र्याने शिपायांकडून शोध करवून राजास सांगितले कीं, हे सार्वभौम राजन् ! अनशनांदि कठिण तपांर्ने क्षीणशरीरी, उत्तम क्षमादि सम्यक्त्वगुणांनीं पुष्ट, असे दोघे मुनीधर आहेत. हैं ऐकून हर्षित होत्लाता राजा आपली पट्टराणी जी गंधर्वश्री तिजला बरोबर घेऊन त्यांच्या समीप जाऊन त्यांना तीन प्रदक्षिणा पूर्वक वंदनादि क.रून बसला. तेव्हां मुनीश्वरांनीं त्यांना सद्धर्मवृध्यादि आशीर्वाद दिला. नंतर थोरले अरिंजय ऋषि म्हणाले, हे राजन् ! फोनलवृक्षासारख्या या असार संसारांत सर्वज्ञ जिनांनी सांगितलेला श्रेष्ठ असा जो धर्म तोच शरणागतास आधार आहे. म्हणून त्यास शरण जा. राजा ! जेणे करून या जीवाच्या संसारांतील जन्ममरणाच्या पीडा दूर होतील आणि सर्व प्राणिमात्रांवरील रागद्वेष जाऊन समभाव होऊन सर्व जीवांस आपल्या
सारले समजून रक्षण होईल, कोणाचा निरोध न होईल असा एकच इभानय धर्म आहे. निश्चय व्यवहार सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्र ह्याचा तेजाने अस्थेत प्रकाशित शुद्ध निजामतत्व में आहे ते आराधना करण्यास योग्य आहे. तसेच पद्मासन किंवा कायोत्सर्गे करून विराजमान जिनेंद्र मगवं- तांची बीतराग, शांतमूर्ति जी आहे ती आराधना करण्यास उचित आहे, अंतर्बाह्य चोवीस प्रकारचे परिमद्ररहित निमैथ जिनरूप आराध- व्यास योग्य आहे व सिद्धचकादि यंत्राराधनादि इष्ट आहे.
जीवादिषट्‌दव्यांस त्रिकालवर्ति समस्त गुणपर्यायांनी अनादि- कालापासून आणणारा, क्षुषादि आठरा दोषांनी रहित व अनंतगुणांनी विराजमान असा बीतराग, सर्वज्ञ, हितोपदेशी देव आहे. सर्वज्ञ भगवं- तांनी सांगितलेली, फितीहि वादपतिवाद केल्याने जिचे वाक्य बदलत नाहीं, प्रत्यक्ष अनुमान, प्रमाण यांनी हरमकारे ज्या वाक्यास बाधा येत नाहीं, जिच्यांत सत्यार्थ वस्तूंचे स्वरूप सांगितले आहे, सर्व प्राण्यांचे हित व एकांत मार्गाचा नाश आणि पूर्वापार विरोध रहित आहे, स्याद्वाद, सप्तभंगीनय अनेकांवरूप अशी परमागमश्रुति म्हणजे शास्त्र आहे, जो पंचेद्रियांची विषयवांछारहित, बाह्याभ्यंतर परिग्रहरहित, शुद्धात्मस्वरूपरानुभवी तल्लीन असे परम वीतरागी दिगंबर गुरु आहे. हे धर्म मार्गासंबंधी दीक्षा, शिक्षा देणारे धर्मोपदेश दाते आहेत. माता- पितादि कर्म कार्याचे गुरु होत. कठोरपणा, वक्रस्वभाव, उद्धटपणा, रूप, मानकषाय हे सर्व पूज्यमान गुरुजनांचे पूजादिसेवेचे उल्लंघन करणारे आहेत. परवस्तूंची अभिलाषा, भविष्यकालीं विषय भोगाची इच्छा हे अनर्थाचे व पापासवाचे मूळ आहे. निर्दोष शीलव्रत पाळणे हेच नरनारीच्या शरीरांचे अलंकार आहेत. आरंभीं परहिताहित पाहून काम करणारा तो विज्ञानी महिमावान् होय. परनिंदा, यूत, मांसाहर, मद्यपान, गणिकासेवन, पारष, परद्रव्यहरण व परस्त्रीसंग ही सप्त व्यसने त्याज्य आहेत. जीं इद लोकी भाणि परकोफी दुःख देणारी,
मलेपणास व सम्यक्त्वास धक्का देणारी अशीं कामे करण्यास योग्य नाहींत. स्त्री, पुत्र, मित्र, धनसंपत्ति वगैरे क्षणभंगुर आहे. अमध्य- भक्षणाचा त्याग, निर्दोष पापकर्म रहित न्यायी व्यापार असावा. जै केल्याने या लोकीं यश वाढेल आणि परलोकीं उत्तमपद मिळेल ते कार्य करावें. त्रिकाल सामायिक, जिनपूजा, गुरुसेवा करणे, आणि प्रमत्तगुण- स्थानवर्ति अनगार महामुनि, पंचमगुणस्थानवर्ति देशव्रती श्रावक श्राविका, अथवा परममहत्तपत्रतधारी आर्थिका, चतुर्थगुणस्थानवर्ति अविरत सम्य- दृष्टी या तीन (उत्तम, मध्यम, जघन्य) सत्पात्रांस यथायोग्य यथा- शक्ति चतुर्विध दान देणें, परमागमाचे अध्ययन करणे, करविणे, ऐकणे, ऐकविणे; शक्त्यनुसार संयम पाळणे, हीं सहा कर्म नित्य श्रावकांनीं करात्रींत. इत्यादिक धर्मोपदेश मुनीनीं दिल्यावर राजा मोठ्या विनयानें आपले दोन्ही हात जोडून त्यांना म्हणाला, हे संसारसिंधुतारक गुरो ! मी पूर्वजन्मीं कोणते असे पुण्य केले होतें कीं; ज्या योगें आतां मी या लोकीं चक्रवर्ति राजा झालों आहे? तसेच तुम्हां दोघांवर मजला फार स्नेह कां झाला आहे ? हे ऐकून ते मुनिराज म्हणाले, राजन् ! तुझा आणि आमचा पूर्वजन्म संबंध वगैरे तुला सांगतो ते तूं लक्षपूर्वक ऐक. पूर्वी या अयोध्या नगरींत कुबेरमित्र नामक एक वैश्य होता. त्याला सुंदरी नांत्राची स्त्री होती. तिचे पोटीं तूं आणि आम्ही दोघे असे तीन पुत्र १ श्रीवर्मा २ जयकीर्ति ३ जयचंद झालों. यांत पहिला जो श्रीवर्मा तो तुझा जीव. त्याने एकदां श्रीधर नामें मुनीश्वरांस नमस्कार करून आठ दिवसाचे नंदोश्वरव्रत विधिपूर्वक ग्रहण करून केले. कित्येक वर्षे तो या व्रताचे पालन करून आयुष्यांतीं संन्यास विधीनें मरण पावून स्वगर्गात महर्द्धिक देव झाला. तेथे असंख्यातकाल दिव्य भोग भोगून आयुष्या- वसांनी तेथून व्यवून त्या व्रतमाहात्म्याने या अयोध्या नगरींत शूर, वीर, उदार, विवेकसंपन्न, सत्य, न्यायी असा चक्रबाहु राजा आणि त्याची महागुणवती साध्वी विमलादेवी बांचे उदरी तूं हरिषेण नामें पुत्र झाला आहेस. तसेच चौदा रत्ने, नऊनिधि, प्राप्त करून षट्लंडाधिपति झाला आहेस आणि तुझे ते बंधु जयकीर्ति व जयचंद त्यांनी श्रीधर्मधर गुरुपाशीं पंचाणुव्रते, तीन गुणवते, चार शिक्षाव्रतें घेऊन आठ दिव- सांचे है नंदीश्वरव्रत करून त्या पुण्यबलाने आयुष्यावसांनी या भरत क्षेत्रीं हस्तिनापुरांत षट्‌कर्मरत, क्षायिकसम्यक्त्वादि गुणांनीं युक्त, मोहमायादि अंधकार दूर करणारा धर्मसूर्य असा विमल नामें वैश्य आणि त्याची घर्मपत्नि रतीहून स्वरूपी, अईमद्भक्तिपवित्र, साध्वी गुणशालिनी अशी लक्ष्मीमति नाने असे. त्यांचे उदरी अरिंजय व अमितंजय नामक आम्हीं दोघे बंधु जन्मलों. आमच्या बापाने सातवें वर्षी जैनउपाध्यायासमीप आम्हां दोघांस अध्ययन करण्यासाठीं घालून अनुयोगादि शास्त्रे पढविलीं. नंतर तो आम्हां दोघांच्या विवाहाचा आरंभ करूं लागला. तेव्हां आम्हीं गृहस्थाश्रम ही कैद समजून लग्न करून घेतलें नाहीं. लहानपणीच संयमधारी गुरुपासून उपदेश मिळत अस- ल्यामुळे वाह्याभ्यंतर सर्व परिग्रहांचा त्याग करून आम्हीं निरावरणीं भगवती जिनदीक्षा घेतली. हे नंदीश्वरव्रत धारण करून चतुर्णिकाय देवांत आश्चर्यकारक असे कठिण तप आचरून चारणऋद्धि संपादून आम्ही दोघे चारणऋषि झालों. हे राजा ! असा तूं चक्रवर्ति राजा झाला आहेत. व पूर्व संबंधामुळे आम्हांस पाहून तुला स्नेह उत्पन्न झाला आहे. असे म्हणून त्यांनी त्याला नंदीश्वर द्वीपाचो माहिती सांगण्यास सुरवात केली- ती पुढोल प्रमाणें –
या मध्यलोकांत असंख्यात द्वीप आणि समुद्र आहेत. त्यांच्या मध्यभागीं हा जंबूद्वीप असून त्याच्या सभोंवतीं लवण समुद्र आहे. त्यासभोंवतीं धातकी खंड आहे. या क्रमाने ते द्वीप आणि समुद्र वर्तुलाकार एकमेकांस वेष्टिले आहेत. व ते दुप्पट दुप्पट विस्ताराचे आहेत. या सर्व द्वीपाच्या मध्यभागीं नामीप्रमाणे हा जंबूद्वीप आहे. १ जंबूद्वीप २ धातकी खंड ३ पुष्करवर ४ वारुणीवर ५ क्षीरवर ६ घृतवर ७ इक्षुबर ८ नंदीश्वर अशीं आठ द्वीपे आहेत. त्या नंदीश्वर द्वीपांत प्रत्येक दिशेत एक, अंजनगिरी, चार ४ दधिमुख आाठ ८ रति- कर असे तेरा पर्वत आहेत. चारी दिशेचे मिळून ५२ पर्वत होतात. त्या प्रत्येक पर्वतावर अनादिनिधन अकृत्रिम असे एकेक जिनचैत्यालय आहे. तेथील एकेक चैत्यालय शंभर शंभर योजनें औरस चौरस लांबीचे, पंचाहत्तर योजने उंचीचे, सभोंवती फोट, (तट) विहीरी, नाट्यशाला, दरवाजे, पंचवर्णी रत्नांनीं जडीत शोभायमान आहे. आंग- णाचा चौक सोन्याचा रत्नखचित आहे. मध्ये मंडपांत गंधकुटीमध्ये १०८ सिंहासनें रत्नांची आहेत. त्या प्रत्येक सिंहासनावर अष्टप्रातिहार्य अतिशय चिन्हांनीं युक्त सुशोभित, पांचरों धनुष्य उंच, तेजानें चंद्रसूर्यास जिंकणारी अशी वज्रनणिमयी अरहंत देवाचो एकेक प्रतिमा आहे. अशा १०८ एकशें आठ एकशें आठ प्रतिमा प्रत्येक चैत्यालयांत एकूण ५२ चैत्यालयांत ५६१६ सुंदर प्रतिमा आहेत. चारी दिशेस चार उपवने असून काख लाख योजनें चौरस लांबी रुंदीची आहेत. एक हजार योजन खोली अशा एकेक वनांत चार चार विहीरी आहेत. तेथे आषाढ, कार्तिक, फाल्गुन या माइन्यांत शु. ८ पासून १५ मे पर्यंत आठ दिवस (६४ प्रहर) इंद्रादिक देव पूजा करितात. त्यांत सौधर्म इंद्र मुख्य असतो. नाना प्रकारचीं वाद्ये वाजतात, नृत्यगायनादि करतात. अशा प्रकारें महोत्सव करून ते देव सर्व स्वस्थानास जातात. तेव्हां अशा ठिकाणीं मनुष्यांचे गमन होत नाहीं. या करितां भाविक स्त्रीपुरुष आपल्या येथील स्थानिक जिनमंदिरांतच नंदीश्वर-द्वीप-चैत्य-चैत्यालयां
या प्रमाणे त्या अरिंजय मुनीचे भाषण ऐकून राजा हरिषेण इत्यादि समस्त जनांस मोठा संतोष झाला. मग राजाने आपले दोन्ही हात जोडून विनयाने आणि भक्तीने त्यांना पुनः पुनः नमस्कार करून है व्रत अहण केले. नंतर त्यांनीं घरी येऊन कालानुसार है व्रत केले. वृद्धापकाळीं संसार-देह-भोगापासून विरक्त होऊन आपल्या पुत्रांस राज्यभार देऊन त्या अरिंजय मुनीश्वरासन्निध जिनदीक्षा घेता झाला. तपश्चर्येनें चार घाति- कर्माचा क्षय करून केवलज्ञान संपन्न झाला. शेवटीं चार अघातिकमौचा नाश करून तो मुक्तिपदास पावला. म्हणून जे हैं नंदीश्वरव्रत यथाविधि पाळतील ते हरिषेण चक्रवर्ती राजाप्रमाणें मोक्षास जातील.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ReplyForward |
