(शिष्यसधर्माणः पाक्षिकादिप्रतिक्रमे लघ्वीभिः सिद्धश्रुताचार्यभक्तिभिराचार्यं वन्देरन् ।
१नमोऽस्तु आचार्यवन्दनायां प्रतिष्ठापनसिद्धभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहम्-
(जाप्य ९)
सम्मत्त-णाण-दंसण-वीरिय-सुहुमं तहेव अवगहणं।
अगुरुलहु-मव्वावाहं, अट्ठगुणा होंति सिद्धाणं।।१।।
तवसिद्धे णयसिद्धे, संजमसिद्धे चरित्तसिद्धे य।
णाणम्मि दंसणम्मि य, सिद्धे सिरसा णमंसामि।।२।।
नमोऽस्तु आचार्यवन्दनायां प्रतिष्ठापनश्रुतभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहम्-
(जाप्य ९)
कोटीशतं द्वादश चैव कोट्यो, लक्षाण्य-शीतिस्त्र्यधिकानि चैव।
पंचाश-दष्टौ च सहस्र-संख्य-मेतच्छ्रुतं पंचपदं नमामि।।१।।
अरहंत – भासियत्थं, गणहर – देवेहिं गंथियं सम्मं।
पणमामि भत्तिजुत्तो, सुदणाण – महोवहिं सिरसा।।२।।
नमोऽस्तु आचार्यवन्दनायां प्रतिष्ठापनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहम्-
(जाप्य ९)
श्रुतजलधि-पारगेभ्यः, स्वपर-मतविभावना-पटुमतिभ्यः।
सुचरित-तपोनिधिभ्यो, नमो गुरुभ्यो गुणगुरुभ्यः।।१।।
छत्तीस-गुणसमग्गे, पंचविहाचार-करणसंदरिसे।
सिस्सा-णुग्गह-कुसले, धम्माइरिए सदा वंदे।।२।।
गुरुभत्ति-संजमेण य, तरंति संसार-सायरं घोरं।
छिण्णंति अट्ठकम्मं, जम्मण-मरणं ण पावेंति।।३।।
ये नित्यं व्रतमंत्र-होम-निरता ध्यानाग्नि-होत्रा-कुलाः
षट्कर्माभि-रता-स्तपोधनधनाः, साधुक्रियाः साधवः।
शील-प्रावरणा गुणप्रहरणा-श्चन्द्रार्क-तेजोऽधिका
मोक्षद्वार-कपाटपाटन-भटाः, प्रीणंतु मां साधवः।।४।।
गुरवः पान्तु नो नित्यं, ज्ञानदर्शन – नायकाः।
चारित्रार्णवगंभीरा, मोक्षमार्गो – पदेशकाः।।५।।
(ततः इष्टदेवतानमस्कारपूर्वकं ‘‘समता सर्वभूतेषु’’ इत्यादि पठित्वा गणी शिष्यसधर्मगणयुक्तः ‘‘सिद्धानुद्धूतकर्म’’ इत्यादिकां गुर्वीं सिद्धभक्ति सांचलिकां, ‘‘येनेन्द्रान्’’ इत्यादिकां च चारित्रभक्तिं वृहदालोचनासहितां, अर्हद्भट्टारकस्याग्रे कुर्यात् । सैषा सूरेः शिष्यसधर्मणां च साधारणी क्रिया।)
नमः श्रीवर्धमानाय, निर्धूत-कलिलात्मने।
सालोकानां त्रिलोकानां, यद्विद्या दर्पणायते।।१।।
समता सर्वभूतेषु संयमः शुभभावना।
आर्तरौद्र-परित्यागस्तद्धि सामायिकं मतम्।।२।।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं पाक्षिकप्रतिक्रमणायां१ पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकलकर्मक्षयार्थं भावपूजावन्दनास्तवसमेतं सिद्धभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं।
(णमो अरिहंताणं इत्यादि दंडकं पठित्वा कायोत्सर्गं कृत्वा थोस्सामि इत्यादिकं विधाय सिद्धानुद्धूतकर्म इत्यादिसिद्धभक्तिं सांचलिकां पठेत्।)
सिद्धानुद्धूत-कर्मप्रकृति-समुदयान् साधितात्मस्वभावान्-
वन्दे सिद्धि-प्रसिद्ध्यै, तदनुपम-गुण-प्रग्रहा-कृष्टितुष्टः।
सिद्धिः स्वात्मोपलब्धिः, प्रगुणगुणगणोच्छादिदोषापहाराद्
योग्यो-पादान-युक्त्या, दृषद इह यथा हेम-भावोपलब्धिः।।१।।
नाभावः सिद्धिरिष्टा, न निज-गुणहतिस्तत्तपोभिर्न युक्ते-
रस्त्यात्मानादिबद्धः, स्वकृतज-फलभुक्तत्क्षयान्मोक्षभागी।
ज्ञाता द्रष्टा स्वदेह – प्रमिति – रुपसमाहार – विस्तारधर्मा
ध्रौव्योत्पत्ति-व्ययात्मा, स्व-गुणयुत इतो नान्यथा साध्यसिद्धिः।।२।।
स त्वन्तर्बाह्य-हेतु-प्रभवविमल-सद्दर्शन-ज्ञान-चर्या-
संपद्धेति-प्रघात-क्षत-दुरिततया व्यञ्जिता-चिन्त्य-सारैः।
वैâवल्य-ज्ञान-दृष्टि-प्रवर-सुख-महावीर्य-सम्यक्त्व-लब्धि-
ज्योति-र्वातायनादि-स्थिर-परमगुणै-रद्भुतैर्भासमानः।।३।।
जानन् पश्यन् समस्तं, सममनुपरतं सम्प्रतृप्यन्वितन्वन्
धुन्वन् ध्वान्तं नितांतं निचितमनुसभं प्रीणय-न्नीशभावम्।
कुर्वन् सर्वप्रजाना-मपर-मभिभवन् ज्योति-रात्मान-मात्मा
आत्मन्ये-वात्मनासौ क्षण-मुपजनयन्-सत्स्वयम्भूः प्रवृत्तः।।४।।
छिंदन् शेषानशेषान्निगलबलकलींस्तैरनंतस्वभावैः
सूक्ष्मत्वाग्र्यावगाहा-गुरुलघुकगुणैः क्षायिवैâः शोभमानः।
अन्यै-श्चान्यव्यपोह-प्रवणविषय-संप्राप्ति-लब्धिप्रभावैः
ऊर्ध्वं व्रज्यास्वभावात्समय-मुपगतो धाम्नि संतिष्ठतेऽग्र्ये।।५।।
अन्या-काराप्तिहेतु-र्न च भवति परो येन तेनाल्पहीनः।
प्रागात्मोपात्तदेह – प्रतिकृतिरुचिराकार एव ह्यमूर्तः।
क्षुत्तृष्णा-श्वास-कासज्वर-मरणजरानिष्ट-योग-प्रमोह-
व्यापत्या-द्युग्र-दुःख-प्रभवभवहतेः कोस्य सौख्यस्य माता।।६।।
आत्मोपादानसिद्धं स्वय-मतिशयवद्-वीतबाधं विशालं
वृद्धि-ह्रास-व्यपेतं विषय-विरहितं निष्प्रति-द्वन्द्वभावम्।
अन्यद्रव्या – नपेक्षं निरुपम – ममितं शाश्वतं सर्वकालं
उत्कृष्टा-नन्तसारं परमसुख-मतस्तस्य सिद्धस्य जातम्।।७।।
नार्थः क्षुत्तृड्विनाशाद्विविधरसयुतै-रन्नपानै-रशुच्या-
नास्पृष्टे-र्गन्धमाल्यैर्न हि मृदुशयनै-र्ग्लानिनिद्राद्यभावात्।
आतज्रर्ते – रभावे तदुपशमन – सद्भेषजानर्थतावद्
दीपा-नर्थक्यवद्वा व्यपगत – तिमिरे दृश्यमाने समस्ते।।८।।
तादृक्-सम्पत्समेता विविधनय-तपः संयम-ज्ञानदृष्टि-
चर्यासिद्धाः समन्तात्प्रवितत-यशसो विश्वदेवाधिदेवाः।
भूता भव्या भवंतः सकलजगति ये स्तूयमाना विशिष्टैः
तान्सर्वान्नौम्य-नंतान्निजिगमिषु-ररं तत्स्वरूपं त्रिसन्ध्यम्।।९।।
क्षेपक श्लोक-आर्या-
कृत्वा कायोत्सर्गं, चतुरष्टदोषविरहितं सुपरिशुद्धम् ।
अतिभक्ति-संप्रयुक्तो, यो वंदते स लघु लभते परमसुखम्।।
अंचलिका-इच्छामि भंते! सिद्धभक्ति-काउस्सग्गो कओ तस्सालोचेउं सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचारित्तजुत्ताणं, अट्ठविह-कम्म-विप्प-मुक्काणं, अट्ठ-गुणसंपण्णाणं, उड्ढलोय-मत्थयम्मि पइट्ठियाणं, तवसिद्धाणं णयसिद्धाणं, संजमसिद्धाणं,चरित्त-सिद्धाणं अतीता-णागद-वट्टमाण-कालत्तय-सिद्धाणं, सव्वसिद्धाणं सया णिच्चकालं अंचेमि, पूजेमि,वंदामि, णमंसामि दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ती होउ मज्झं।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं आलोचनाचारित्रभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं।
(इत्युच्चार्य ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि दंडकं पठित्वा कायमुत्सृज्य ‘‘थोस्स्सामि’’ इत्यादि दण्डकमधीत्य ‘‘येनेन्द्रान् ’’ इत्यादि चारित्रभक्ति सालोचनां पठेत्।)
येनेन्द्रान् भुवनत्रयस्य विलसत्केयूर-हारांगदान् ।
भास्वन्-मौलि-मणि-प्रभा-प्रविसरोत्तुंगो-त्तमाङ्गान्नतान्।।
स्वेषां पादपयोरुहेषु मुनयश्चक्रुः प्रकामं सदा।
वंदे पंचतयं तमद्य निगदन्-नाचार-मभ्यर्चितम्।।१।।
अर्थ-व्यंजन-तद्द्वया-विकलता-कालोपधा-प्रश्रयाः।
स्वाचार्या-द्यनपन्हवो बहुमति-श्चेत्यष्टधा व्याहृतम्।।
श्रीमज्ज्ञाति-कुलेन्दुना भगवता तीर्थस्य कर्त्राऽञ्जसा।
ज्ञानाचारमहं त्रिधा प्रणिपता-म्युद्धूतये कर्मणाम्।।२।।
शंकादृष्टि-विमोह-कांक्षण-विधि-व्यावृत्ति-सन्नद्धतां।
वात्सल्यं विचिकित्सना-दुपरतिं धर्मोपबृंह-क्रियाम्।।
शक्त्या शासनदीपनं हितपथाद्-भ्रष्टस्य संस्थापनम्।
वंदे दर्शनगोचरं सुचरितं मूर्ध्ना नमन्नादरात् ।।३।।
एकान्ते शयनोपवेशन कृतिः संतापनं तानवम् ।
संख्यावृत्ति-निबन्धना-मनशनं विष्वाण-मर्द्धोदरम्।।
त्यागं चेन्द्रिय-दन्तिनो मदयतः स्वादो रसस्यानिशम्।
षोढा बाह्यमहं स्तुवे शिवगति-प्राप्त्यभ्युपायं तपः।।४।।
स्वाध्यायः शुभकर्मणश्च्युतवतः संप्रत्यवस्थापनम्।
ध्यानं व्यापृति-रामयाविनि गुरौ वृद्धे च बाले यतौ।।
कायोत्सर्जन-सत्क्रिया विनय इत्येवं तपः षड्विधं।
वंदेऽभ्यंतर-मन्तरंगबलवद्-विद्वेषि-विध्वंसनम्।।५।।
सम्यग्ज्ञान-विलोचनस्य दधतः श्रद्धान-मर्हन्मते।
वीर्यस्या-विनिगूहनेन तपसि स्वस्य प्रयत्नाद्यतेः।।
या वृत्ति-स्तरणीव नौ-रविवरा लघ्वी भवोदन्वतो।
वीर्याचारमहं तमूर्जित-गुणं वंदे सतामर्चितम्।।६।।
तिस्रः सत्तम-गुप्तयस्तनुमनोभाषा-निमित्तोदयाः।
पंचेर्यादि-समाश्रयाःसमितयः पंचव्रतानीत्यपि।।
चारित्रो-पहितं त्रयोदशतयं पूर्वं न दृष्टं परैः।
आचारं परमेष्ठिनो जिनपतेर्वीरं नमामो वयम्।।७।।
आचारं सहपंचभेद – मुदितं तीर्थं परं मंगलं।
निर्ग्रन्थानपि सच्चरित्र महतो वंदे समग्रान् यतीन्।।
आत्माधीन-सुखोदया-मनुपमां लक्ष्मी-मविध्वंसिनीं।
इच्छन्केवलदर्शनावगमन-प्राज्य-प्रकाशोज्वलाम्।।८।।
अज्ञानाद्यदवीवृतं नियमिनो-ऽवर्तिष्यहं चान्यथा।
तस्मिन्नर्जित-मस्यति प्रतिनवं चैनो निराकुर्वति।।
वृत्ते सप्ततयीं निधिं सुतपसा-मृद्धिं नयत्यद्भुतं।
तन्मिथ्या गुरु दुष्कृतं भवतु मे स्वं निंदतो निंदितम्।।९।।
संसार-व्यसना-हति-प्रचलिता नित्योदय-प्रार्थिनः।
प्रत्यासन्न-विमुक्तयः सुमतयः शांतैनसः प्राणिनः।।
मोक्षस्यैव कृतं विशाल-मतुलं सोपान-मुच्चैस्तराम्।
आरोहन्तु चरित्र-मुत्तम-मिदं जैनेन्द्र-मोजस्विनः।।१०।।
चारित्रालोचना-इच्छामि भन्ते! अट्ठमियम्मि आलोचेउं, अट्ठण्हं दिवसाणं अट्ठण्हं राईणं अब्भंतरादो पंचविहो आयारो णाणायारो दंसणायारो तवायारो वीरियायारो चरित्तायारो चेदि।
इच्छामि१ भन्ते! पक्खियम्मि आलोचेउं, पण्णरसण्हं दिवसाणं पण्ण-रसण्हं राईणं अब्भंतराओ पंचविहो आयारो णाणायारो दंसणायारो तवायारो वीरियायारो चरित्तायारो चेदि।इच्छामि१ भंते! चाउमासियम्मि आलोचेउं, चउण्हं मासाणं अट्ठण्हं पक्खाणं वीसुत्तर-सय-दिवसाणं वीसुत्तर-सयराईणं अब्भंतराओ पंचविहो आयारो णाणायारो दंसणायारो तवायारो वीरियायारो चरित्तायारो चेदि।इच्छामि भंते! संवच्छरियम्मि२ आलोचेउं, वारसण्हं मासाणं, चउवीसण्हं पक्खाणं, तिण्हं छावट्ठि-सय-दिवसाणं, तिण्हं छावट्ठि-सयराइणं अब्भंतराओ पंचविहो आयारो णाणायारो दंसणायारो तवायारो वीरियायारो चरित्तायारो चेदि।तत्थ णाणायारो, काले, विणए, उवहाणे, बहुमाणे, तहेव अणिण्हवणे, विंजण-अत्थ-तदुभये चेदि णाणायारो अट्ठविहो परिहाविदो, से अक्खरहीणं वा, सरहीणं वा, पदहीणं वा, विंजणहीणं वा, अत्थहीणं वा, गंथहीणं वा, थएसु वा, थुईसु वा, अत्थक्खाणेसु वा, अणियोगेसु वा, अणियोगद्दारेसु वा, अकाले सज्झाओ कओ वा, कारिदो वा, कीरंतो वा समणुमण्णिदो, काले वा परिहाविदो, अच्छाकारिदं, मिच्छा मेलिदं, आमेलिदं, वामेलिदं अण्णहादिण्णं, अण्णहा पडिच्छिदं, आवासएसु परिहीणदाए, तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।१।।
दंसणायारो अट्ठविहो, णिस्संकिय णिक्कंखिय णिव्विदिगिंछा१ अमूढदिट्ठी य, उवगूहण ठिदिकरणं वच्छल्ल२ पहावणा चेदि। अट्ठविहो परिहाविदो, संकाए कंखाए विदिगिंछाए अण्णदिट्ठीपसंसणदाए परपाखण्ड३पसंसणदाए अणायदणसेवणदाए अवच्छल्लदाए अप्पहावणदाए, तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।२।।
तवायारो वारसविहो, अब्भंतरो छव्विहो बाहिरो छव्विहो चेदि तत्थ बाहिरो अणसणं आमोदरियं४ वित्तिपरिसंखा रसपरिच्चाओ सरीरपरिच्चाओ विवित्तसयणासणं चेदि। तत्थ अब्भंतरो पायच्छित्तं विणओ वेज्जावच्चं सज्झाओ झाणं विउस्सग्गो चेदि। अब्भंतरं बाहिरं बारसविहं तवोकम्मं ण कदं णिसण्णेण, पडिक्कंतं, तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।३।।
वीरियायारो पंचविहो परिहाविदो वरवीरियपरिक्कमेण जहुत्तमाणेण बलेण वीरिएण परिक्कमेण१ णिगूहियं तवोकम्मं ण कदं णिसण्णेण पडिक्कंतं तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।४।।
चरित्तायारो तेरसविहो परिहाविदो, पंचमहव्वयाणि, पंच समिदीओ, तिगुत्तीओ चेदि। तत्थ पढमं महव्वदं पाणादिवादादो वेरमणं। से पुढविकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, आउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, तेउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, वाउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, वणप्फदिकाइया जीवा अणंताणंता, हरिया बीया अंकुरा छिण्णा भिण्णा, तस्स उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
बेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, कुक्खिकिमि-शंख-खुल्लय-वराडय-अक्ख१-रिट्ठ-गंडवाल-संबुक्क२-सिप्पि-पुलविकाइया३ (पुलविआइया) तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।तेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, कुंथु-द्देहिय-विंछिय-गोभिंद-गोजुव-मक्कुण-पिपीलियाइया, तेसिं उद्दावणं, परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।चउरिंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, दंसमंसय (मसय)-मक्खिय-पयंग-कीड-भमर-महुयरि-गोमक्खियाइया, तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो व कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।पंचिंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, अंडाइया पोदाइया जराइया रसाइया संसेदिमा सम्मुच्छिमा उब्भेदिमा उव्वादिमा अवि चउरासीदिजोणि-पमुह-सदसहस्सेसु, एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।१।।
अहावरे१ दुव्वे२ महव्वदे मुसावादादो वेरमणं, से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा राएण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा (पदोसेण वा) पमादेण वा पेम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण वा केणवि कारणेण जादेण वा सव्वो मुसावादो भासिओ भासाविओ भासिज्जंतो वि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।२।।
अहावरे तव्वे३ महव्वदे अदिण्णादाणादो वेरमणं, से गामे वा णयरे वा खेडे वा कव्वडे वा मडंबे वा मंडले वा पट्टणे वा दोणमुहे वा घोसे वा आसमे वा सहाए वा संवाहे वा सण्णिवेसे वा तिणं४ वा कट्ठं वा वियडिं वा मणिं वा एवमाइयं अदत्तं गिण्हियं५ गेण्हावियं गेण्हिज्जंतं समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।३।।
अहावरे चउत्थे महव्वदे मेहुणादो वेरमणं, से दिेविएसु वा माणुसिएसु वा तेरिच्छिएसु१ वा अचेयणिएसु वा मणुणामणुणेसु२ रूवेसु मणुणामणुणेसु सद्देसु मणुणामणुणेसु गंधेसु मणुणामणुणेसु रसेसु मणुणामणुणेसु फासेसु चक्ंिखदियपरिणामे सोदिंदियपरिणामे घाणिंदियपरिणामे जिब्भिंदिय-परिणामे फासिंदियपरिणामे णोइंदियपरिणामे अगुत्तेण अगुत्तिंदिएण णवविहं बंभचरियं ण रक्खियं ण रक्खावियं ण रक्खिज्जंतो वि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।४।।
अहावरे पंचमे महव्वदे परिग्गहादो वेरमणं, सो वि परिग्गहो दुविहो, अब्भंतरो बाहिरो चेदि तत्थ अब्भंतरो परिग्गहो णाणावरणीयं दंसणावरणीयं वेयणीयं मोहणीयं आउग्गं णामं गोदं अंतरायं चेदि अट्ठविहो, तत्थ बाहिरो परिग्गहो उवयरण-भंड-फलह-पीढ-कमंडलु-संथार-सेज्जउवसेज्ज-भत्त-पाणादिभेएण अणेयविहो, एदेण परिग्गहेण अट्ठविहं कम्मरयं बद्धं बद्धावियं बद्धज्जंतं पि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।५।।
अहावरे छट्ठे अणुव्वदे राइभोयणादो वेरमणं, से असणं पाणं खाइयं साइयं चेदि चउव्विहो आहारो, से तित्तो वा कडुओ वा कसाइलो वा अमिलो१ वा महुरो वा लवणो वा दुच्ंिचतिओ दुब्भासिओ दुप्परिणामिओ दुस्सिमिणिओ रत्तीए भुत्तो भुंजवियो भुज्जिजंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।छ।।
पंचसमिदीओ ईरियासमिदी भासासमिदी एसणासमिदी आदाण-णिक्खेवणसमिदी उच्चार-पस्सवण-खेल-सिंहाणय-वियडि-पइट्ठावणासमिदी चेदि। तत्थ ईरिया-समिदी पुव्वुत्तर-दक्खिण-पच्छिम-चउदिसि-विदिसासु विहर-माणेण जुगंतर-दिट्ठिणा भव्वेण दट्ठव्वा डवडव-चरियाए पमाददोसेण पाण-भूद-जीव-सत्ताणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।६।।
तत्थ भासासमिदी कक्कसा कडुया (कडुआ) परुसा णिट्ठुरा परकोहिणी१ मज्झंकिसा२ अइमाणिणी अणयंकरा छेयंकरा३ भूयाण वहंकरा४ चेदि दसविहा भासा-भासिया भासाविया भासिज्जंतो पि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।७।।
तत्थ एसणासमिदी आहाकम्मेण वा पच्छाकम्मेण वा पुराकम्मेण वा उद्दिट्ठयडेण वा ण्द्दििट्ठयडेण वा कीडयडेण वा साइया रसाइया सइंगाला सधूमिया अइगिद्धीए अग्गिव छण्हं जीवणिकायाणं विराहणं काऊण अपरिसुद्धं५ भिक्खं अण्णं पाणं आहारादियं आहारियं आहारावियं आहारिज्जंतं पि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।८।।
तत्थ आदाणणिक्खेवणसमिदी चक्कलं वा फलहं वा पोथयं वा कमंडलुं वा वियडिं वा मणिं वा एवमाइयं उवयरणं अप्पडिलेहिऊण गेण्हंतेण वा ठवंतेण वा पाणभूद-जीव-सत्ताणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।९।।
तत्थ उच्चार-पस्सवण-खेल-सिंहाणय-वियडि-पइट्ठावणिया समिदी रत्तीए वा वियाले वा अचक्खुविसए अवत्थंडिले अब्भोवयासे१ सणिद्धे सबीए सहरिए एवमाइऐसु अप्पासुगट्ठाणेसु पइट्ठावंतेण पाण-भूद-जीव-सत्ताणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।१०।।
तिण्णि गुत्तीओ, मणगुत्तीओ वचिगुत्तीओ कायगुत्तीओ२ चेदि, तत्थ मणगुत्ती अट्टे झाणे रुद्दे झाणे इहलोयसण्णाए परलोयसण्णाए आहारसण्णाए भयसण्णाए मेहुणसण्णाए परिग्गहसण्णाए एवमाइयासु जा मणगुत्ती ण रक्खिया ण रक्खाविया ण रक्खिज्जंतं पि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।११।।
तत्थ वचिगुत्ती इत्थिकहाए अत्थकहाए भत्तकहाए रायकहाए चोरकहाए वेरकहाए परपासंडकहाए एवमाइयासु जा वचिगुत्ती ण रक्खिया ण रक्खाविया ण रक्खिज्जंतं पि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।१२।।
तत्थ कायगुत्ती चित्तकम्मेसु वा पोत्तकम्मेसु वा कट्ठकम्मेसु वा लेप्पकम्मेसु वा एवमाइयासु जा कायगुत्ती ण रक्खिया ण रक्खाविया ण रक्खिज्जंतं पि समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।१३।।
ण्ावसु बंभचेरगुत्तीसु, चउसु सण्णासु, चउसु पच्चएसु, दोसु अट्टरुद्द-संकिलेस-परिणामेसु,तीसु अप्पसत्त्थ-संकिलेस-परिणामेसु, मिच्छाणाण१-मिच्छादंसण-मिच्छाचरित्तेसु, चउसु उवसग्गेसु, पंचसु चरित्तेसु, छसु जीवणिकाएसु, छसु आवासएसु, सत्तसु भएसु, अट्ठसु सुद्धीसु, णवसु बंभचेरगुत्तीसु, दससु समणधम्मेसु, दससु धम्मज्झाणेसु, दससु मुंडेसु, बारसेसु संजमेसु, बावीसाए परीसहेसु, पणवीसाए भावणासु, पणवीसाए किरियासु, अट्ठारस-सीलसहस्सेसु, चउरासीदिगुण-सयसहस्सेसु, मूलगुणेसु, उत्तरगुणेसु, अट्ठमियम्मि१ पक्खियम्मि२ चउमासियम्मि३ संवच्छरियम्मि४ अइक्कमो वदिकम्मो अइचारो अणाचारो आभोगो अणाभोगो जो तं पडिक्कमामि मए पडिक्कंतं, तस्स मे सम्मत्तमरणं समाहिमरणं पंडियमरणं वीरियमरणं दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसम्पत्ती होउ मज्झं।(केवलमाचार्या ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि पंचपदान्युच्चार्य कायोत्सर्गं कृत्वा ‘‘थोस्सामि’’ इत्यादि भणित्वा ‘‘तवसिद्धे’’ इत्यादि गाथां सांचलिकां पठित्वा, पुनः प्रागुक्तविधिं कृत्वा ‘‘प्रावृट्काले सविद्युत्’’ इत्यादिकां योगिभक्तिं सांचलिकां पठित्वा ‘‘इच्छामि भंते! चरित्तायारो तेरसविहो’’ इत्यादि दण्डक पंचकमधीत्य तथा ‘‘वदसमििंददिय’’ इत्यादिकं ‘‘छेदोवट्ठावणं होउ मज्झं’’ इत्यन्तं त्रिःपठित्वा स्वदोषान् देवस्याग्रे आलोचयेत्। दोषानुसारेण प्रायश्चित्तं च गृहीत्वा ‘‘पंचमहाव्रत’’ इत्यादि पाठं त्रिर्भणित्वा योग्यशिष्यादेः प्रायश्चित निवेद्य देवाय गुरुभक्तिं दद्यात्। सूरेः-स्वीकृतप्रायश्चित्तस्याचार्य अग्रे लघुसिद्धभत्त्âयादिकं तु साधूनामप्याचार्येण समानं बोध्यं।)
नमोऽस्तु सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं सिद्धभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि पंचपदान्युच्चार्य कायोत्सर्गं कृत्वा थोस्सामीत्यादि भणित्वा-)
सम्मत्त-णाण-दंसण-वीरिय-सुहुमं तहेव अवगहणं।
अगुरुलहु-मव्वावाहं अट्ठगुणा होंति सिद्धाणं।।१।।
तवसिद्धे णयसिद्धे संजमसिद्धे चरित्तसिद्धे य।
णाणम्मि दंसणम्मि य सिद्धे सिरसा णमंसामि।।२।।
इच्छामि भंते! सिद्धभक्तिकाउस्सग्गो कओ तस्सालोचेउं सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचारित्तजुत्ताणं अट्ठविहकम्मविप्प-मुक्काणं अट्ठगुण-संपण्णाणं उड्ढलोय-मत्थयम्मि पइट्ठियाणं तवसिद्धाणं णयसिद्धाणं संजम-सिद्धाणं चरित्तसिद्धाणं अतीताणागद-वट्टमाण-कालत्तय-सिद्धाणं सव्वसिद्धाणं सया णिच्चकालं अंचेमि पूजेमि वंदामि णमंसामि दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ति होउ मज्झं।
नमोऽस्तु सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थमालोचनायोगिभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि पंचपदान्युच्चार्य कायोत्सर्गं कृत्वा थोस्सामीति पठित्वा-)
लघु योगिभक्ति
प्रावृट्काले सविद्युत्-प्रपतित-सलिले वृक्षमूलाधिवासाः
हेमन्ते रात्रिमध्ये प्रतिविगतभयाः काष्ठवत्त्यक्तदेहाः।
ग्रीष्मे सूर्यांशुतप्ता गिरिशिखर-गताः स्थानकूटान्तरस्थाः
ते मे धर्मं प्रदद्यु-र्मुनिगणवृषभा मोक्षनिःश्रेणिभूताः।।१।।
गिम्हे गिरि-सिहरत्था वरिसायाले रुक्खमूल-रयणीसु।
सिसिरे वाहिर-सयणा ते साहू वंदिमो णिच्चं।।२।।
गिरिकन्दर – दुर्गेषु ये वसन्ति दिगम्बराः।
पाणिपात्र-पुटाहारास्ते यांति परमां गतिम्।।३।।
इच्छामि भंते! योगिभत्तिकाउसग्गो कओ तस्सालोचेउं, अड्ढाइज्ज-दीव-दोसमुद्देसु पण्णारस-कम्मभूमिसु आदावण-रुक्ख-मूलअब्भोवास-ठाण-मोण-वीरासणेक्क-पास-कुक्कुडासण-चउ-छ-पक्ख-खवणादिजोगजुत्ताणं सव्वसाहूणं णिच्चकालं अंचेमि पूजेमि वंदामि णमंसामि दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ति होउ मज्झं।
आलोचना-इच्छामि भंते! चरित्तायारो तेरसविहो परिहाविदो, पंचमहव्व-दाणि पंचसमिदीओ तिगुत्तीओ चेदि। तत्थ पढमे महव्वदे पाणादिवादादो वेरमणं से पुढवीकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, आउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, तेउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, वाउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, वणफ्फदिकाइया जीवा अणंताणंता हरिया वीया अंकुरा छिण्णा भिण्णा, एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।१।।
वेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा कुक्खिकिम्मिसंख-खुल्लय वराडय-अक्ख-रिट्ठ-गंडवाल-संबुक्क-सिप्पिपुलविकाइया (पुलविआइया) एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।२।।
तेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा कुंथु-द्देहिय-विंछिय-गोभिंद-गोजुव-मक्कुण-पिपीलियाइया, एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।३।।
चउिंरदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा दंस-मसय-मक्खिय-पयंग-कीड-भमर-महुयर-गोमक्खियाइया, एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।४।।
पंचिंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा अंडाइया पोदाइया जराइया रसाइया संसेदिमा सम्मुच्छिमा उब्भेदिमा उववादिमा अवि चउरासीदि-जोणिपमुह-सदसहस्सेसु, एदेसिं उद्दावणं, परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।।५।।
वदसमििंद-दियरोधो लोचो आवासय-मचेल-मण्हाणं।
खिदिसयण-मदंतवणं ठिदिभोयण-मेयभत्तं च।।१।।
एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता।
एत्थ पमादकदादो अइचारादो णियत्तो हंं।।२।।
छेदोवट्ठावणं होउ मज्झं।।३।।
(गवासन से बैठकर पिच्छिका सहित अंजलि जोड़कर-
हे स्वामिन् ! अस्मिन् पक्षे (चातुर्मासे या संवत्सरे) अष्टाविंशतिमूलगुणेषु (एकादशप्रतिमासु या सप्तमप्रतिमासु) दिवसे वा रात्रौ वा आहारे विहारे निहारे च, जागरणे स्वप्ने च, मनसा वचसा कायेन कृतकारितानुमोदनैः, क्रोधेन मानेन मायया लोभेन रागेण द्वेषेण मोहेन भयेन लज्जया प्रमादेन ज्ञाताज्ञातभावेन च मया अतिक्रमव्यतिक्रम-अतिचार-अनाचारादयो ये केचित् दोषाः संजाताः तेषां शुद्ध्यर्थं भवद्भिः मे प्रायश्चित्तं प्रदीयताम् ।)
प्रायश्चित्तशोधनरसपरित्यागः क्रियते।
पंचमहाव्रत-पंचसमिति-पंचेन्द्रियरोध लोच-षडावश्यक-क्रियादयोऽष्टा-विंशतिमूलगुणाः, उत्तमक्षमामार्दवार्जवसत्यशौचसंयमतपस्त्यागाकिञ्चन्य-ब्रह्मचर्याणि दशलाक्षणिको धर्मः, अष्टादशशीलसहस्राणि, चतुरशीतिलक्षगुणाः, त्रयोदशविधं चारित्रं, द्वादशविधं तपश्चेति सकलं सम्पूर्णं अर्हत्सिद्धाचार्योपा-ध्यायसर्वसाधुसाक्षिकं सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३।।
नमोऽस्तु निष्ठापनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
श्रुतजलधि-पारगेभ्यः, स्वपर-मतविभावना-पटुमतिभ्यः।
सुचरित-तपोनिधिभ्यो, नमो गुरुभ्यो गुणगुरुभ्यः।।१।।
छत्तीस-गुणसमग्गे, पंचविहा-चारकरण-संदरिसे।
सिस्सा-णुग्गह-कुसले, धम्माइरिए सदा वंदे।।२।।
गुरुभत्ति-संजमेण य, तरंति संसार-सायरं घोरं।
छिण्णंति अट्ठकम्मं, जम्मण-मरणं ण पावेंति।।३।।
ये नित्यं व्रतमंत्र-होम-निरता ध्यानाग्नि-होत्रा-कुलाः
षट्कर्माभि-रतास्तपोधनधनाः, साधुक्रियाः साधवः।
शील-प्रावरणा गुणप्रहरणाश्चन्द्रार्कतेजोऽधिका
मोक्षद्वार-कपाटपाटन-भटाः, प्रीणंतु मां साधवः।।४।।
गुरवः पान्तु नो नित्यं, ज्ञान – दर्शन – नायकाः।
चारित्रार्णव – गंभीरा, मोक्ष – मार्गोपदेशकाः।।५।।
इच्छामि भंते! पक्खियम्मि (चउमासियम्मि) (संवच्छरियम्मि) आलोचेउं पंचमहव्वयाणि तत्थ पढमं महव्वदं पाणादिवादादो वेरमणं, विदियं महव्वदं मुसावादादो वेरमणं, तिदियं महव्वदं अदिण्णदाणादो वेरमणं, चउत्थं महव्वदं मेहुणादो वेरमणं, पंचमं महव्वदं परिग्गहादो वेरमणं, छट्ठं अणुव्वदं राईभोयणादो वेरमणं, तिसु गुत्तीसु णाणेसु दंसणेसु चरित्तेसु बावीसाए परीसहेसु पणवीसाए भावणासु पणवीसाए किरियासु अट्ठारस-सील-सहस्सेसु चउरासीदि-गुण-सय-सहस्सेसु बारसण्हं संजमाणं बारसण्हं तवाणं बारसण्हं अंगाणं तेरसण्हं चरित्ताणं चउदसण्हं पुव्वाणं एयारसण्हं पडिमाणं दसविह-मुंडाणं दसविह-समणधम्माणं दसविह-धम्मज्झाणाणं णवण्हं बंभचेरगुत्तीणं णवण्हं णोकसायाणं सोलसण्हं कसायाणं अट्ठण्हं कम्माणं अट्ठण्हं पउयणमाउयाणं सत्तण्हं भयाणं सत्तविह-संसाराणं छण्हं जीवणिकायाणं छण्हं आवासयाणं पंचण्हं इंदियाणं पंचण्हं महव्वयाणं पंचण्हं समिदीणं पंचण्हं चरित्ताणं चउण्हं सण्णाणं चउण्हं पच्चयाणं चउण्हं उवसग्गाणं मूलगुणाणं उत्तरगुणाणं अट्ठण्हं सुद्धीणं दिट्ठियाए पुट्ठियाए पदोसियाए परिदावणियाए से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पिम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा एदेसिं अच्चासणदाए तिण्हं दंडाणं तिण्हं लेस्साणं तिण्हं गारवाणं तिण्हं अप्पसत्त्थ-संकिलेस-परिणामाणं दोण्हं अट्टरुद्द-संकिलेस-परिणामाणं मिच्छणाण-मिच्छदंसण-मिच्छचरित्ताणं मिच्छत्तपाउग्गं असंजमपाउग्गं कसायपाउग्गं जोगपाउग्गं अपाउग्ग१-सेवणदाए पाउग्ग-गरहणदाए इत्थ मे जो कोई वि पक्खियम्मि (चउमासियम्मि) (संवच्छरि-यम्मि) अदिक्कमो वदिक्कमो अइचारो अणाचारो आभोगो अणाभोगो तस्स भन्ते! पडिक्कमामि पडिक्कमंतस्स मे सम्मत्तमरणं समाहिमरणं पंडियमरणं वीरियमरणं दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसम्पत्ति होउ मज्झं।
वद-समिदिंदिय-रोधो लोचो आवासय-मचेल-मण्हाणं।
खिदिसयण-मदंतवणं ठिदिभोयण-मेयभत्तं च।।१।।
एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता।
एत्थ पमादकदादो अइचारादो णियत्तो हं।।२।।
छेदोवट्ठावणं होदु मज्झं।।३।।
पञ्चमहाव्रत-पञ्चसमिति-पञ्चेन्द्रियरोध-लोचषडावश्यकक्रियादयोऽष्टाविंशति-मूलगुणाः, उत्तमक्षमामार्दवार्जव-सत्य-शौच-संयम-तपस्त्यागा-किञ्चन्यब्रह्मचर्याणि दशलाक्षणिको धर्मः, अष्टादश-शीलसहस्राणि, चतुरशीतिलक्षगुणाः, त्रयोदशविधं चारित्रं, द्वादशविधं तपश्चेति सकलं सम्पूर्णं अर्हत्सिद्धाचार्योपाध्यायसर्वसाधु- साक्षिकं सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।
३।।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं १पाक्षिकप्रतिक्रमणायां पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकलकर्मक्षयार्थं भावपूजावंदनास्तवसमेतं प्रतिक्रमणभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहम्-
(इच्युच्चार्य ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि दण्डकं पठित्वा कायोत्सर्गं ससूरयः साधवः विदध्युः)
णमो अरहंताणं णमो सिद्धाणं णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं णमो लोए सव्वसाहूणं।।१।।
चत्तारि मंगलं-अरहंत मंगलं, सिद्ध मंगलं, साहु मंगलं, केवलिपण्णत्तो धम्मो मंगलं। चत्तारि लोगुत्तमा-अरहंत लोगुत्तमा, सिद्ध लोगुत्तमा, साहु लोगुत्तमा, केवलिपण्णत्तो धम्मो लोगुत्तमा। चत्तारि सरणं पव्वज्जामि-अरहंत सरणं पव्वज्जामि, सिद्ध सरणं पव्वज्जामि, साहु सरणं पव्वज्जामि, केवलिपण्णत्तो धम्मो सरणं पव्वज्जामि।
अड्ढाइज्ज-दीव-दो-समुद्देसु पण्णारस-कम्मभूमिसु जाव अरहंताणं भयवंताणं आदि-यराणं तित्थ-यराणं जिणाणं जिणो-त्तमाणं केवलियाणं, सिद्धाणं बुद्धाणं परिणिव्वुदाणं अंतयडाणं पारयडाणं, धम्माइरियाणं, धम्मदेसगाणं, धम्मणायगाणं, धम्मवर-चाउरंग-चक्कवट्टीणं देवाहिदेवाणं णाणाणं दंसणाणं चरित्ताणं सदा करेमि किरियम्मं।
करेमि भंते! सामायियं सव्व-सावज्ज-जोगं पच्चक्खामि जावज्जीवं तिविहेण मणसा वचसा काएण ण करेमि ण कारेमि कीरंतं पि ण समणुमणामि, तस्स भंते! अइचारं पच्चक्खामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं जाव अरहंताणं भयवंताणं पज्जुवासं करेमि तावकालं पावकम्मं दुच्चरियं वोस्सरामि।
(सप्तविंशत्युच्छ्वासेषु ९ जाप्यं)
(यथोक्तपरिकर्मानन्तरं आचार्यः ‘‘थोस्सामि’’ इत्यादि दण्डकं गणधरवलयं च पठित्वा प्रतिक्रमणदंडकान् पठेत् । शिष्यधर्माणस्तु तावत्कालं कायोत्सर्गेण तिष्ठन्तः प्रतिक्रमणदंडकान् शृणुयुः।)
(यहाँ से लेकर वीरभक्ति की प्रतिज्ञा के पहले तक का प्रकरण केवल आचार्य ही पढ़ें। तब तक सभी शिष्यवर्ग बैठे-बैठे सुनते रहें ऐसा विधान है।)
थोस्सामि हं जिणवरे, तित्थयरे केवली अणंतजिणे।
णरपवरलोय-महिए, विहुयरयमले महप्पण्णे।।१।।
लोयस्सुज्जोययरे, धम्मं तित्थंकरे जिणे वंदे।
अरहंते कित्तिस्से, चउवीसं चेव केवलिणो।।२।।
उसहमजियं च वंदे, संभवमभिणंदणं च सुमइं च।
पउमप्पहं सुपासं जिणं च चंदप्पहं वंदे।।३।।
सुविहिं च पुप्फयंतं, सीयल-सेयं च वासुपुज्जं च।
विमल-मणंतं भयवं, धम्मं संतिं च वंदामि।।४।।
कुंथुं च जिणविंरदं, अरं च मल्लिं च सुव्वयं च णमिं।
वंदामि रिट्ठणेमिं, तह पासं वड्ढमाणं च ।।५।।
एवं मए अभित्थुआ, विहुयरयमला पहीणजरमरणा।
चउवीसं पि जिणवरा, तित्थयरा मे पसीयंतु।।६।।
कित्तिय वंदिय महिया, एदे लोगोत्तमा जिणा सिद्धा।
आरोग्गणाणलाहंदिंतु समाहिं च मे बोहिं।।७।।
चंदेहिं णिम्मलयरा आइच्चेहिं अहियपहासंत्ता।
सायरमिव गम्भीरा, सिद्धा सिद्धिं मम दिसंतु।।
प्रतिक्रमणदण्डकः
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।१।।
(गणधरवलयमंत्राः)
णमो जिणाणं, णमो ओहिजिणाणं, णमो परमोहिजिणाणं, णमो सव्वोहिजिणाणं, णमो अणंतोहिजिणाणं, णमो कोट्ठ-बुद्धीणं, णमो बीजबुद्धीणं, णमो पादाणुसारीणं, णमो संभिण्णसोदाराणं, णमो सयंबुद्धाणं, णमो पत्तेयबुद्धाणं, णमो बोहियबुद्धाणं, णमो उजुमदीणं, णमो विउलमदीणं, णमो दसपुव्वीणं, णमो चउदसपुव्वीणं, णमो अट्ठंग-महा-णिमित्त-कुसलाणं, णमो विउव्व१-इड्ढि-पत्ताणं, णमो विज्जाहराणं, णमो चारणाणं, णमो पण्णसमणाणं२, णमो आगास-गामीणं, णमो आसीविसाणं, णमो दिट्ठिविसाणं, णमो उग्गतवाणं, णमो दित्ततवाणं, णमो तत्ततवाणं, णमो महातवाणं, णमो घोरतवाणं, णमो घोरगुणाणं, णमो घोर-परक्कमाणं, णमो घोरगुण-बंभयारीणं३, णमो आमोसहि-पत्ताणं, णमो खेल्लोसहिपत्ताणं, णमो जल्लोसहिपत्ताणं, णमो विप्पोसहिपत्ताणं, णमो सव्वोसहिपत्ताणं, णमो मणबलीणं, णमो वचिबलीणं, णमो कायबलीणं, णमो खीरसवीणं, णमो सप्पिसवीणं, णमो महुरसवीणं, णमो अमियसवीणं१, णमो अक्खीण-महाणसाणं, णमो वड्ढमाणाणं, णमो सिद्धायदणाणं, णमो भयवदो महदि महावीर-वड्ढमाण-बुद्धरिसीणो२ चेदि।
जस्संतियं धम्मपहं णियच्छे३ तस्संतियं वेणइयं पउंजे।
काएण वाचा मणसावि णिच्चं, सक्कारए तं सिर-पंचमेण।।१।।
सुदं१ मे आउस्संतो! इह खलु समणेण भयवदा२ महदि-महावीरेण३ महा-कस्सवेण सव्वण्हुणा सव्वलोगदरिसिणा सदेवासुर-माणुसस्स लोयस्स आगदि-गदि-चवणो-ववादं बंधं मोक्खं इिंड्ढ ठिदिं जुदिं अणुभागं तक्कं कलं मणो-माणसियं भूतं४ कयं पडिसेवियं आदिकम्मं अरुह-कम्मं५ सव्वलोए सव्वजीवे सव्वभावे सव्वं समं जाणंता पस्संता विहरमाणेण समणाणं पंचमहव्वदाणि राइभोयणवेरमण-छट्ठाणि सभावणाणि समाउग-पदाणि सउत्तर-पदाणि सम्मं धम्मं उवदेसिदाणि। तं जहा-
पढमे महव्वदे पाणादिवादादो वेरमणं, विदिए महव्वदे मुसावादादो वेरमणं, तिदिए महव्वदे अदिण्णदाणादो वेरमणं, चउत्थे महव्वदे मेहुणादो वेरमणं, पंचमे महव्वदे परिग्गहादो वेरमणं, छट्ठे अणुव्वदे राइभोयणादो वेरमणं चेदि।
तत्थ पढमे महव्वदे सव्वं भंते! पाणादिवादं पच्चक्खामि जावज्जीवं तिविहेण मणसा वचिया (वचसा) काएण, से एइंदिया१ वा, बेइंदिया वा, तेइंदिया वा, चउिंरदिया वा, पंचिंदिया वा, पुढविकाइए वा, आउकाइए वा, तेउकाइए वा, वाउकाइए वा, वणप्फदिकाइए वा, तसकाइए वा, अंडाइए वा, पोदाइए वा, जराइए वा, रसाइए वा, संसेदिमे वा, सम्मुच्छिमे वा, उब्भेदिमे वा, उववादिमे वा, तसे वा, थावरे वा, वादरे वा, सुहुमे वा, पाणे वा, भूदे वा, जीवे वा, सत्ते वा, पज्जत्ते वा, अपज्जत्ते वा, अवि चउरासीदि-जोणि-पमुह-सद-सहस्सेसु, णेव सयं पाणादिवादिज्ज णो अण्णेहिं पाणे अदिवादावेज्ज अण्णेहिं पाणे अदिवादिज्जंतो२ वि ण समणुमणेज्ज तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं, वोस्सरामि पुव्विंचणं भंते! जं पि मए रागस्स वा दोसस्स वा मोहस्स वा वसंगदेण सयं पाणे अदिवादिदे अण्णेहिं पाणे अदिवादाविदे अण्णेहिं पाणे अदिवादिज्जंते वि समणुमण्णिदे तं पि इमस्स णिग्गंथस्स पावयणस्स अणुत्तरस्स केवलियस्स केवलिपण्णत्तस्स धम्मस्स अिंहसा-लक्खणस्स, सच्चाहिट्ठियस्स विणयमूलस्स खमाबलस्स अट्ठारससीलसहस्सपरिमंडियस्स चउरासीदिगुणसयसहस्स-विहूसियस्स णव-बंभचेरगुत्तस्स णियदिलक्खणस्स परिचागफलस्स१ उवसम-पहाणस्स खंतिमग्गदेसयस्स मुत्तिमग्गपयासयस्स सिद्धि-मग्ग-पज्जव साणस्स२ से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा अण्णाणेण वा अदंसणेण वा अविरिएण वा असंयमेण वा असमणेण३ वा अणहिगमणेण वा अमिमंसिदाएण४ वा अबोहिदाएण५ वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पेम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण वा केण वि कारणेण जादेण वा आलसदाए६ (बालिसदाए)७ कम्मभारिगदाए कम्मगुरुगदाए कम्मदुच्चरिदाए८ कम्मपुरुक्कडदाए तिगारव-गुरुगदाए अबहुसुद-दाए९ अविदिद-परमट्ठदाए तं सव्वं पुव्वं दुच्चरियं गरिहामि आगमेसिं च, अपच्चक्खियं पच्चक्खामि, अणालोचियं आलोचेमि, अणिंदियं णिंदामि, अगरहियं गरहामि, अपडिक्कंतं पडिक्कमामि, विराहणं वोस्सरामि१ आराहणं अब्भुट्ठेमि, अण्णाणं वोस्सरामि सण्णाणं अब्भुट्ठेमि, कुदंसणं वोस्सरामि सम्मदंसणं अब्भुट्ठेमि, कुचरियं वोस्सरामि सुचरियं अब्भुट्ठेमि, कुतवं वोस्सरामि सुतवं अब्भुट्ठेमि, अकरणिज्जं वोस्सरामि करणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अकिरियं वोस्सरामि किरियं अब्भुट्ठेमि, पाणादिवादं वोस्सरामि अभयदाणं अब्भुट्ठेमि, मोसं वोस्सरामि सच्चं अब्भुट्ठेमि, अदत्तादाणं वोस्सरामि दिण्णं कप्पणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अबंभं वोस्सरामि बंभचरियं अब्भुट्ठेमि, परिग्गहं वोस्सरामि अपरिग्गहं अब्भुट्ठेमि, राईभोयणं (राई भोजणं)२, वोस्सरामि दिवाभोयणमेगभत्तं पच्चुप्पण्णं फासुगं अब्भुट्ठेमि, अट्टरुद्दज्झाणं वोस्सरामि धम्मसुक्कज्झाणं अब्भुट्ठेमि किण्हणीलकाउलेस्सं१ वोस्सरामि तेउपम्मसुक्कलेस्सं अब्भुट्ठेमि, आरंभं वोस्सरामि अणारंभं अब्भुट्ठेमि, असंजमं वोस्सरामि संजमं अब्भुट्ठेमि, सग्गंथं वोस्सरामि णिग्गंथं अब्भुट्ठेमि, सचेलं वोस्सरामि अचेलं अब्भुट्ठेमि, अलोचं वोस्सरामि लोचं अब्भुट्ठेमि, ण्हाणं वोस्सरामि अण्हाणं अब्भुट्ठेमि, अखिदिसयणं वोस्सरामि खिदिसयणं अब्भुट्ठेमि, दंतवणं वोस्सरामि अदंतवणं अब्भुट्ठेमि, अट्ठिदिभोयणं वोस्सरामि ठिदिभोयणमेगभत्तं अब्भुट्ठेमि, अपाणिपत्तं वोस्सरामि पाणिपत्तं अब्भुट्ठेमि, कोहं वोस्सरामि खंतिं अब्भुट्ठेमि, माणं वोस्सरामि मद्दवं अब्भुट्ठेमि, मायं वोस्सरामि अज्जवं अब्भुट्ठेमि, लोहं वोस्सरामि संतोसं अब्भुट्ठेमि, अतवं वोस्सरामि दुवादसविहतवोकम्मं अब्भुट्ठेमि, मिच्छत्तं परिवज्जामि सम्मत्तं उवसंपज्जामि, असीलं परिवज्जामि सुसीलं उवसंपज्जामि, ससल्लं परिवज्जामि, णिसल्लं उवसंपज्जामि, अविणयं परिवज्जामि विणयं उवसंपज्जामि, अणाचारं परिवज्जामि, आचारं उवसंपज्जामि, उम्मग्गं परिवज्जामि जिणमग्गं उवसंपज्जामि, अखंतिं परिवज्जामि खंतिं उवसंपज्जामि, अगुत्तिं परिवज्जामि, गुत्तिं उवसंपज्जामि, अमुत्तिं परिवज्जामि सुमुत्तिं उवसंपज्जामि, असमाहिं परिवज्जामि सुसमाहिं उवसंपज्जामि, ममत्तिं परिवज्जामि णिममत्तिं उवसंपज्जामि, अभावियं भावेमि भावियं ण भावेमि, इमं णिग्गंथं पव्वयणं अणुत्तरं केवलियं पडिपुण्णं णेगाइयं सामाइयं, संसुद्धं सल्लघट्टाणं सल्लघत्ताणं सिद्धिमग्गं सेढिमग्गं खंतिमग्गं मुत्तिमग्गं पमुत्तिमग्गं मोक्खमग्गं पमोक्खमग्गं णिज्जाणमग्गं णिव्वाणमग्गं सव्वदुक्खपरिहाणिमग्गं सुचरियपरिणिव्वाणमग्गं जत्थ ठिया जीवा सिज्झंति बुज्झंति मुंचंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाणमंतं करेंति तं सद्दहामि तं पत्तियामि तं रोचेमि तं फासेमि, इदो उत्तरं अण्णं णत्थि ण भूदं ण भवं (भव्वं)१ ण भविस्सदि, कयाचि वा कुदोचि वा२ णाणेण वा दंसणेण वा चरित्तेण वा सुत्तेण वा सीलेण वा गुणेण वा तवेण वा णियमेण वा वदेण वा विहारेण वा आलएण वा अज्जवेण वा लाहवेण वा अण्णेण वा वीरिएण वा समणोमि संजदोमि उवरदोमि उवसंतोमि उवधिणियडि-माण-माया-मोस-मिच्छाणाण-मिच्छा-दंसणमिच्छाचरित्तं च पडिविरदोमि, सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचरित्तं च रोचेमि, जं जिणवरेहिं पण्णत्तो इत्थ जो मए देवसिय राइय-पक्खिय (चउमासिय)३ (संवच्छरिय)४ इरियावहिकेसलोचाइचारस्स संथारा-दिचारस्स पंथादिचारस्स सव्वादिचारस्स उत्तमट्ठस्स स्ाम्मचरित्तं च रोचेमि। पढमे महव्वदे पाणादिवादादो वेरमणं उवट्ठावणमंडले महत्थे महागुणे महाणुभावे महाजसे महापुरिसाणु-चिण्णे अरहंतसक्खियं सिद्धसक्खियं साहुसक्खियं अप्पसक्खियं परसक्खियं देवतासक्खियं उत्तमट्ठम्हि इदं मे महव्वदं सुव्वदं दिढव्वदं१ होदु, णित्थारयं पारयं तारयं आराहियं२ चावि ते मे भवतु।
प्रथमं महाव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३।।
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।३ बार।।
अहावरे३ विदिए४ महव्वदे सव्वं भंते! मुसावादं पच्चक्खामि जावज्जीवं तिविहेण मणसा वचिया (वयसा) काएण, से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पिम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण१ वा केणवि कारणेण जादेण वा णेव सयं मोसं भासेज्ज ण अण्णेहिं मोसं भासाविज्ज अण्णेहिं मोसं भासिज्जंतं पि ण समणुमणिज्ज तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं, वोस्सरामि पुव्विंचणं भंते! जं पि मए रागस्स वा दोसस्स वा मोहस्स वा वसंगदेण सयं मोसं भासियं अण्णेहिं मोसं भासावियं अण्णेहिं मोसं भासिज्जंतं पि समणुमण्णिदं तं पि इमस्स णिग्गंथस्स पवयणस्स अणुत्तरस्स केवलियस्स केवलिपण्णत्तस्स धम्मस्स अिंहसालक्खणस्स सच्चाहिट्ठियस्स विणयमूलस्स खमाबलस्स अट्ठारससील-सहस्सपरिमंडि-यस्स चउरासीदिगुणसयसहस्स-विहूसियस्स णव बंभचेरगुत्तस्स णियदि-लक्खणस्स परिचागफलस्स उवसमपहाणस्स खंतिमग्गदेसगस्स मुत्तिमग्गपया-सयस्स सिद्धिमग्गपज्जव-साणस्स२ से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा अण्णाणेण वा अदंसणेण वा अविरिएण वा असंयमेण वा असमणेण वा अणहि-गमणेण वा अमिमंसिदाएण वा अबोहिदाएण वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पेम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण वा केण वि कारणेण जादेण वा आलसदाए (बालिसदाए) कम्मभारिगदाए कम्मगुरुगदाए कम्मदुच्चरिदाए कम्म-पुरुक्कडदाए तिगारवगुरुग-दाए अबहुसुददाए अविदिदपरमट्ठदाए तं सव्वं पुव्वं दुच्चरियं गरिहामि आगमेसिं च, अपच्चक्खियं पच्चक्खामि, अणालोचियं आलोचेमि, अणिंदियं णिंदामि, अगरहियं गरहामि, अपडिक्कंतं पडिक्कमामि, विराहणं वोस्सरामि आराहणं अब्भुट्ठेमि, अण्णाणं वोस्सरामि सण्णाणं अब्भुट्ठेमि, कुदंसणं वोस्सरामि सम्मदंसणं अब्भुट्ठेमि, कुचरियं वोस्सरामि सुचरियं अब्भुट्ठेमि, कुतवं वोस्सरामि सुतवं अब्भुट्ठेमि, अकरणिज्जं वोस्सरामि करणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अकिरियं वोस्सरामि किरियं अब्भुट्ठेमि, पाणादिवादं वोस्सरामि अभयदाणं अब्भुट्ठेमि, मोसं वोस्सरामि सच्चं अब्भुट्ठेमि, अदत्तादाणं वोस्सरामि दिण्णं कप्पणिज्जं अब्भुट्ठूेमि, अबंभं वोस्सरामि बंभचरियं अब्भुट्ठेमि, परिग्गहं वोस्सरामि अपरिग्गहं अभुट्ठेमि, राईभोयणं (राइभोजणं) वोस्सरामि दिवाभोयणमेगभत्तं पच्चुप्पण्णं फासुगं अब्भुट्ठेमि, अट्टरुद्दज्झाणं वोस्सरामि धम्मसुक्कज्झाणं अब्भुट्ठेमि, किण्हणीलकाउलेस्सं वोस्सरामि तेउपम्मसुक्कलेस्सं अब्भुट्ठेमि, आरंभं वोस्सरामि अणारंभं अब्भुट्ठेमि, असंजमं वोस्सरामि संजमं अब्भुट्ठेमि, सग्गंथं वोस्सरामि णिग्गंथं अब्भुट्ठेमि, सचेलं वोस्सरामि अचेलं अब्भुट्ठेमि, अलोचं वोस्सरामि लोचं अब्भुट्ठेमि, ण्हाणं वोस्सरामि अण्हाणं अब्भुट्ठेमि, अखिदिसयणं वोस्सरामि खिदिसयणं अब्भुट्ठेमि, दंतवणं वोस्सरामि अदंतवणं अब्भुट्ठेमि, अट्ठिदिभोयणं वोस्सरामि ठिदिभोयण-मेगभत्तं अब्भुट्ठेमि, अपाणिपत्तं वोस्सरामि पाणिपत्तं अब्भुट्ठेमि, कोहं वोस्सरामि खंतिं अब्भुट्ठेमि, माणं वोस्सरामि मद्दवं अब्भुट्ठेमि, मायं वोस्सरामि अज्जवं अब्भुट्ठेमि, लोहं वोस्सरामि संतोसं अब्बुट्ठेमि, अतवं वोस्सरामि दुवादसविह-तवोकम्मं अब्भुट्ठेमि, मिच्छत्तं परिवज्जामि सम्मत्तं उवसंपज्जामि, असीलं परिवज्जामि सुसीलं उवसंपज्जामि, ससल्लं परिवज्जामि णिसल्लं उवसंपज्जामि, अविणयं परिवज्जामि विणयं उवसंपज्जामि, अणाचारं परिवज्जामि आचारं उवसंपज्जामि, उमग्गं परिवज्जामि जिणमग्गं उवसंपज्जामि, अखंतिं परिवज्जामि खंतिं उवसंपज्जामि, अगुत्तिं परिवज्जामि गुत्तिं उवसंपज्जामि, अमुत्तिं परिवज्जामि सुमुत्तिं उवसंपज्जामि, असमाहिं परिवज्जामि सुसमाहिं उवसंपज्जामि, ममत्तिं परिवज्जामि णिममत्तिं उवसंपज्जामि, अभावियं भावेमि भावियं ण भावेमि, इमं णिग्गंथं पव्वयणं अणुुत्तरं केवलियं पडिपुण्णं णेगाइयं सामाइयं संसुद्धं सल्लघट्टाणं सल्लघत्ताणं सिद्धिमग्गं सेढिमग्गं खंतिमग्गं मुत्तिमग्गं पमुत्तिमग्गं मोक्खमग्गं पमोक्खमग्गं णिज्जाणमग्गं णिव्वाणमग्गं सव्वदुक्खपरिहाणिमग्गं सुचरियपरिणिव्वाणमग्गं जत्थ ठिया जीवा सिज्झंति बुज्झंति मुंचंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाणमंतं करेंति तं सद्दहामि तं पत्तियामि तं रोचेमि तं फासेमि, इदो उत्तरं अण्णं णत्थि ण भूदं ण भवं (भव्वं) ण भविस्सदि, कयाचि वा कुदोचि वा णाणेण वा दंसणेण वा चरित्तेण वा सुत्तेण वा सीलेण वा गुणेण वा तवेण वा णियमेण वा वदेण वा विहारेण वा आलएण वा अज्जवेण वा लाहवेण वा अण्णेण वा वीरिएण वा समणोमि संजदोमि उवरदोमि उवसंतोमि उवधिणियडि-माण-माया-मोस-मिच्छाणाण-मिच्छादंसण-मिच्छाचरित्तं च पडिविरदोमि सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचरित्तं च रोचेमि, जं जिणवरेहिं पण्णत्तो इत्थ जो मए देवसिय-राइय-पक्खिय (चउमासिय) (संवच्छरिय) इरियावहिकेसलोचाइचारस्स संथारादिचारस्स पंथादिचारस्स सव्वादिचारस्स उत्तमट्ठस्स सम्मचरित्तं च रोचेमि, विदिए महव्वदे मुसावादादो वेरमणं उवट्ठाणमंडले महत्थे महागुणे महाणुभावे महाजसे महापुरिसाणुचिण्णे अरहंतसक्खियं सिद्धसक्खियं साहुसक्खियं अप्पसक्खियं परसक्खियं देवतासक्खियं उत्तमट्ठम्मि इदं मे महव्वदं सुव्वदं दिढव्वदं होदु, णित्थारयं पारयं तारयं आराहियं चावि ते मे भवतु।
द्वितीयं महाव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३।।
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।३ बार।।
अहावरे तदिये महव्वदे सव्वं भंते! अदत्तादाणं पच्चक्खामि जावज्जीवं तिविहेण मणसा वचिया (वचसा) काएण से देसे वा गामे वा णगरे वा खेडे वा कव्वडे वा मडंबे वा मंडले वा पट्टणे वा दोणमुहे वा घोसे वा आसणे वा (आसमे वा)१ सहाए वा संवाहे वा सण्णिवेसे वा तिणं वा कट्ठं वा वियडिं वा मणिं वा खेत्ते वा खले वा जले वा थले वा पहे२ वा उप्पहे वा रण्णे वा अरण्णे वा णट्ठं वा पमुट्ठं३ वा पडिदं वा अपडिदं वा सुणिहिदं वा दुण्णिहिदं वा अप्पं वा बहुं वा अणुयं वा थूलं वा सचित्तं वा अचित्तं वा मज्झत्थं वा बहित्थं वा अवि दंतंतरसोहण४मित्तं पि णेव सयं अदत्तं गेण्हिज्ज णो अण्णेहिं अदत्तं गेण्हाविज्ज अण्णेहिं अदत्तं गेण्हिज्जंतं पि ण समणुमणिज्ज, तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं वोस्सरामि पुव्विंचणं भंते! जं पि मए रागस्स वा दोसस्स वा मोहस्स वा वसंगदेण सयं अदत्तं गेण्हिदं अण्णेहिं अदत्तं गेण्हाविदं अण्णेहिं अदत्तं गेणिज्जंतं पि समणुमण्णिदो तं, पि इमस्स णिग्गंथस्स पवयणस्स अणुत्तरस्स केवलियस्स केवलि-पण्णत्तस्स धम्मस्स अहिंसा-लक्खणस्स सच्चाहि-ट्ठियस्स विणयमूलस्स खमाबलस्स अट्ठारससीलसहस्स-परिमंडियस्स चउरासीदि-गुणसयसहस्स-विहूसियस्स णवबंभचेरगुत्तस्स णियदि-लक्खणस्स परिचागफलस्स उवसम-पहाणस्स खंतिमग्ग-देसयस्स मुक्तिमग्गपयासयस्स सिद्धिमग्गपज्जव साणस्स से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा अण्णाणेण वा अदंसणेण वा अविरिएण वा असंयमेण वा असमणेण वा अणहिगमणेण वा अमिमंसिदाएण वा अबोहिदाएण वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पेम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण वा केण वि कारणेण जादेण वा आलसदाए (बालिसदाए) कम्मभारिगदाए कम्मगुरुगदाए कम्मदुच्चरिदाए कम्मपुरुक्कडदाए तिगारव-गुरुगदाए अबहुसुददाए अविदिदपरमट्ठदाए तं सव्वं पुव्वं दुच्चरियं गरिहामि आगमेसिं च, अपच्चक्खियं पच्चक्खामि, अणालोचियं आलोचेमि, अणिंदियं णिंदामि, अगरहियं गरहामिं, अपडिक्कंतं पडिक्कमामि, विराहणं वोस्सरामि आराहणं अब्भुट्ठेमि, अण्णाणं वोस्सरामि सण्णाणं अब्भुट्ठेमि, कुदंसणं वोस्सरामि सम्मदंसणं अब्भुट्ठेमि, कुचरियं वोस्सरामि सुचरियं अब्भुट्ठेमि, कुतवं वोस्सरामि सुतवं अब्भुट्ठेमि, अकरणिज्जं वोस्सरामि करणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अकिरियं वोस्सरामि किरियं अब्भुट्ठेमि, पाणादिवादं वोस्सरामि अभयदाणं अब्भुट्ठेमि, मोसं वोस्सरामि सच्चं अब्भुट्ठेमि, अदत्तादाणं वोस्सरामि दिण्णं कप्पणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अबंभं वोस्सरामि बंभचरियं अब्भुट्ठेमि, परिग्गहं वोस्सरामि अपरिग्गहं अब्भुट्ठेमि, राईभोयणं (राइभोजणं) वोस्सरामि दिवाभोयण-मेगभत्तं पच्चुप्पण्णं फासुगं अब्भुट्ठेमि, अट्टरुद्दज्झाणं वोस्सरामि धम्मसुक्कज्झाणं अब्भुट्ठेमि, किण्हणील-काउलेस्सं वोस्सरामि तेउपम्म-सुक्कलेस्सं अब्भुट्ठेमि, आरंभं वोस्सरामि अणारंभं अब्भुट्ठेमि, असंजमं वोस्सरामि संजमं अब्भुट्ठेमि, सग्गंथं वोस्सरामि णिग्गंंथं अब्भुट्ठेमि, सचेलं वोस्सरामि अचेलं अब्भुट्ठेमि, अलोचं वोस्सरामि लोचं अब्भुट्ठेमि, ण्हाणं वोस्सरामि अण्हाणं अब्भुट्ठेमि, अखिदिसयणं वोस्सरामि खिदिसयणं अब्भुट्ठेमि, दंतवणं वोस्सरामि अदंतवणं अब्भुट्ठेमि, अट्ठिदिभोयणं वोस्सरामि ठिदिभोयणमेगभत्तं अब्भुट्ठेमि, अपाणिपत्तं वोस्सरामि पाणिपत्तं अब्भुट्ठेमि, कोहं वोस्सरामि खंतिं अब्भुट्ठेमि, माणं वोस्सरामि मद्दवं अब्भुट्ठेमि, मायं वोस्सरामि अज्जवं अब्भुट्ठेमि, लोहं वोस्सरामि संतोसं अब्भुट्ठेमि, अतवं वोस्सरामि दुवादसविहतवोकम्मं अब्भुट्ठेमि, मिच्छत्तं परिवज्जामि सम्मत्तं उवसंपज्जामि, असीलं परिवज्जामि सुसीलं उवसंपज्जामि, ससल्लं परिवज्जामि णिसल्लं उवसंपज्जामि, अविणयं परिवज्जामि विणयं उवसंपज्जामि, अणाचारं परिवज्जामि आचारं उवसंपज्जामि, उम्मग्गं परिवज्जामि जिणमग्गं उवसंपज्जामि, अखंतिं परिवज्जामि खंतिं उवसंपज्जामि, अगुत्तिं परिवज्जामि गुत्तिं उवसंपज्जामि, अमुत्तिं परिवज्जामि सुमुत्तिं उवसंपज्जामि, असमाहिं परिवज्जामि सुसमाहिं उवसंपज्जामि, ममत्तिं परिवज्जामि णिममत्तिं उवसंपज्जामि, अभावियं भावेमि भावियं ण भावेमि, इमं णिग्गंथं पव्वयणं अणुत्तरं केवलियं पडिपुण्णं णेगाइयं सामाइयं संसुद्धं सल्लघट्टाणं सल्लघत्ताणं सिद्धिमग्गं सेढिमग्गं खंतिमग्गं मुत्तिमग्गं पमुत्तिमग्गं मोक्खमग्गं पमोक्खमग्गं णिज्जाणमग्गं णिव्वाणमग्गं सव्वदुक्खपरिहाणिमग्गं सुचरियपरिणिव्वाणमग्गं जत्थ ठिया जीवा सिज्झंति बुज्झंति मुुंचंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाण-मंतं करेंति तं सद्दहामि तं पत्तियामि तं रोचेमि तं फासेमि, इदो उत्तरं अण्णं णत्थि ण भूदं ण भवं (भव्वं) ण भविस्सदि, कयाचि वा कुदोचि वा णाणेण वा दंसणेण वा चरित्तेण वा सुत्तेण वा सीलेण वा गुणेण वा तवेण वा ण्िायमेण वा वदेण वा विहारेण वा आलएण वा अज्जवेण वा लाहवेण वा अण्णेण वा वीरिएण वा समणोमि संजदोमि उवरदोमि उवसंतोमि उवधिणियडि-माण-माया-मोस-मिच्छाणाण-मिच्छादंसण-मिच्छाचरित्तं च पडिविरदोमि सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचरित्तं च रोचेमि, जं जिणवरेहिं पण्णत्तो इत्थ जो मए देवसिय-राइय-पक्खिय (चउमासिय) (संवच्छरिय) इरियावहि-केसलोचाइ-चारस्स संथारादिचारस्स पंथादिचारस्स सव्वाइचारस्स उत्तमट्ठस्स सम्मचरित्तं च रोचेमि। तदिए महव्वदे अदत्तादाणादो वेरमणं उवट्ठावणमंडले महत्थे महागुणे महाणुभावे महाजसे महापुरिसाणुचिण्णे अरहंतसक्खियं सिद्धसक्खियं साहुसक्खियं अप्पसक्खियं परसक्खियं देवतासक्खियं उत्तमट्ठम्हि इदं मे महव्वदं सुव्वदं दिढव्वदं होदु, णित्थारयं पारयं तारयं आराहियं चावि ते मे भवतु।
तृतीयं महाव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३।।
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।३।।
अहावरे चउत्थे महव्वदे सव्वं भंते! अबंभं१ पच्चक्खामि जावज्जीवं तिविहेण मणसा वचिया (वचसा) काएण से देविएसु२ वा माणुसिएसु वा तिरिच्छिएसु वा अचेयणिएसु वा कट्ठकम्मेसु वा चित्तकम्मेसु वा पोत्तकम्मेसु वा (वत्थकम्मेसु वा)३ लेप्पकम्मेसु वा लयकम्मेसु वा (लयणकम्मेसु वा)४ सिल्लाकम्मेसु वा गिहकम्मेसु वा भित्तिकम्मेसु वा भेदकम्मेसु वा भंडकम्मेसु वा धादुकम्मेसु वा दंतकम्मेसु वा हत्थसंघट्टणदाए पादसंघट्टणदाए पुग्गल-संघट्टणदाए मणुणामणुणेसु सद्देसु मणुणामणुणेसु रूवेसु मणुणामणुणेसु गंधेसु मणुणामणुणेसु रसेसु मणुणामणुणेसु फासेसु सोदिंदियपरिणामे चक्ंिख-दियपरिणामे घाणिंदियपरिणामे जिब्ंिभदियपरिणामे फासिंदियपरिणामे णोइंदियपरिणामे अगुत्तेण अगुत्तिंदिएण णेव सयं अबंभं सेविज्ज णो अण्णेहिं अबंभं सेवाविज्ज णो अण्णेहिं अबंभं सेविज्जंंतं पि समणुमणिज्ज, तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं, वोस्सरामि पुव्विंचणं भंते! जं पि मए रागस्स वा दोसस्स वा मोहस्स वा वसंगदेण सयं अबंभं सेवियं अण्णेहिं अबंभं सेवावियं अण्णेहिं अबंभं सेविज्जंतं पि समणुमण्णिदं तं पि इमस्स णिग्गंथस्स पवयणस्स अणुत्तरस्स केवलियस्स केवलिपण्णत्तस्स धम्मस्स अिंहसालक्खणस्स सच्चाहिट्ठियस्स विणयमूलस्स खमाबलस्स अट्ठारससीलसहस्सपरिमंडियस्स चउरासीदिगुणसयसहस्स-विहूसियस्स णव-बंभचेरगुत्तस्स णियदिलक्खणस्स परिचाग-फलस्स उवसमपहाणस्स खंतिमग्गदेसयस्स मुत्तिमग्गपयासयस्स सिद्धिमग्गपज्जव-साणस्स से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा अण्णाणेण वा अदंसणेण वा अविरिएण वा असंयमेण वा असमणेण वा अणहिगमणेण वा अमिमंसिदाएण वा अबोहिदाएण वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पेम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण वा केण वि कारणेण जादेण वा आलसदाए (बालिसदाए) कम्मभारिगदाए कम्मगुरुगदाए कम्मदुच्चरिदाए कम्मपुरुक्कडदाए तिगारवगुरुगदाए, अबहुसुददाए अविदिदपरमट्ठदाए तं सव्वं पुव्वं दुच्चरियं गरिहामि आगमेसिं च, अपच्चक्खियं पच्चक्खामि, अणालोचियं आलोचेमि, अणिंदियं णिंदामि, अगरहियं गरहामि, अपडिक्कंतं पडिक्कमामि, विराहणं वोस्सरामि आराहणं अब्भुट्ठेमि, अण्णाणं वोस्सरामि सण्णाणं अब्भुट्ठेमि, कुदंसणं वोस्सरामि सम्मदंसणं अब्भुट्ठेमि, कुचरियं वोस्सरामि सुचरियं अब्भुट्ठेमि, कुतवं वोस्सरामि सुतवं अब्भुट्ठेमि, अकरणिज्जं वोस्सरामि करणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अकिरियं वोस्सरामि किरियं अब्भुट्ठेमि, पाणादिवादं वोस्सरामि अभयदाणं अब्भुट्ठेमि, मोसं वोस्सरामि सच्चं अब्भुट्ठेमि, अदत्तादाणं वोस्सरामि दिण्णं कप्पणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अबंभं वोस्सरामि बंभचरियं अब्भुट्ठेमि, परिग्गहं वोस्सरामि अपरिग्गहं अब्भुट्ठेभि राईभोयणं वोस्सरामि दिवाभोयणमेगभत्तं पच्चुप्पण्णं फासुगं अब्भुट्ठेमि, अट्टरुद्दज्झाणं वोस्सरामि धम्मसुक्कज्झाणं अब्भुट्ठेमि, किण्हणील-काउलेस्सं वोस्सरामि तेउपम्मसुक्कलेस्सं अब्भुट्ठेमि, आरंभं वोस्सरामि अणारंभं अब्भुट्ठेमि, असंजमं वोस्सरामि संजमं अब्भुट्ठेमि, सग्गंथं वोस्सरामि णिग्गंथं अब्भुट्ठेमि, सचेलं वोस्सरामि अचेलं अब्भुट्ठेमि, अलोचं वोस्सरामि लोचं अब्भुट्ठेमि, ण्हाणं वोस्सरामि अण्हाणं अब्भुट्ठेमि, अखिदिसयणं वोस्सरामि खिदिसयणं अब्भुट्ठेमि, दंतवणं वोस्सरामि अदंतवणं अब्भुट्ठेमि, अट्ठिदिभोयणं वोस्सरामि ठिदिभोयणमेगभत्तं अब्भुट्ठेमि, अपाणिपत्तं वोस्सरामि पाणिपत्तं अब्भुट्ठेमि, कोहं वोस्सरामि खंतिं अब्भुट्ठेमि, माणं वोस्सरामि मद्दवं अब्भुट्ठेमि, मायं वोस्सरामि अज्जवं अब्भुट्ठेमि, लोहं वोस्सरामि संतोसं अब्भुट्ठेमि, अतवं वोस्सरामि दुवादसविहतवोकम्मं अब्भुट्ठेमि, मिच्छत्तं परिवज्जामि, सम्मत्तं उवसंपज्जामि, असीलं परिवज्जामि सुसीलं उवसंपज्जामि, ससल्लं परिवज्जामि णिसल्लं उवसंपज्जामि, अविणयं परिवज्जामि विणयं उवसंपज्जामि, अणाचारं परिवज्जामि आचारं उवसंपज्जामि, उम्मग्गं परिवज्जामि जिणमग्गं उवसंपज्जामि, अखंतिं परिवज्जामि खंतिं उवसंपज्जामि, अगुत्तिं परिवज्जामि, गुत्तिं उवसंपज्जामि, अमुत्तिं परिवज्जामि सुमुत्तिं उवसंपज्जामि, असमाहिं परिवज्जामि सुसमाहिं उवसंपज्जामि, ममत्तिं परिवज्जामि णिममत्तिं उवसंपज्जामि, अभावियं भावेमि भावियं ण भावेमि, इमं णिग्गंथं पव्वयणं अणुत्तरं केवलियं पडिपुण्णं णेगाइयं सामाइयं संसुद्धं सल्लघट्टाणं स्ाल्लघत्ताणं सिद्धिमग्गं सेढिमग्गं खंतिमग्गं मुत्तिमग्गं पमुत्तिमग्गं मोक्खमग्गं पमोक्खमग्गं णिज्जाणमग्गं णिव्वाणमग्गं सव्वदुक्ख-परिहाणिमग्गं सुचरिय-परिणिव्वाण-मग्गं जत्थ ठिया जीवा सिज्झंति बुज्झंति मुुंचंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाण-मंतं करेंति तं सद्दहामि तं पत्तियामि तं रोचेमि तं फासेमि, इदो उत्तरं अण्णं णत्थि ण भूदं ण भवं (भव्वं) ण भविस्सदि, कयाचि वा कुदोचि वा णाणेण वा दंसणेण वा चरित्तेण वा सुत्तेण वा सीलेण वा गुणेण वा तवेण वा णियमेण वा वदेण वा विहारेण वा आलएण वा अज्जवेण वा लाहवेण वा अण्णेण वा वीरिएण वा समणोमि संजदोमि उवरदोमि उवसंतोमि उवधिणियडि-माण-माया-मोस-मिच्छाणाण-मिच्छादंसण-मिच्छाचरित्तं च पडिविरदोमि सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचरित्तं च रोचेमि, जं जिणवरेहिं पण्णत्तो इत्थ जो मए देवसिय-राइय-पक्खिय (चउमासिय) (संवच्छरिय) इरियावहि-केसलोचाइचारस्स संथारादिचारस्स पंथादिचारस्स सव्वादिचारस्स उत्तमट्ठस्स सम्मचरित्तं च रोचेमि। चउत्थे महव्वदे अबंभादो वेरमणं उवट्ठावण-मंडले महत्थे महागुणे महाणुभावे महाजसे महापुरिसाणु-चिण्णे अरहंतसक्खियं सिद्धसक्खियं साहुसक्खियं अप्पसक्खियं परसक्खियं देवतासक्खियं उत्तमट्ठम्हि इदं मे महव्वदं सुव्वदं दिढव्वदं होदु णित्थारयं पारयं तारयं आराहियं चावि ते मे भवतु।।
चतुर्थं महाव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३।।
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।३।।
अहावरे पंचमे महव्वदे सव्वं भंते! दुविहं परिग्गहं पच्चक्खामि तिविहेण मणसा वचिया (वचसा) काएण। सो परिग्गहो दुविहो अब्ंिभतरो बाहिरो चेदि। तत्थ अिंब्भतरं परिग्गहं-
‘‘मिच्छत्तवेयराया तहेव हस्सादिया य छद्दोसा।
चत्तारि तह कसाया चउदस अब्भंतरं गंथा।।१।।
तत्थ बाहिरं परिग्गहं, से हिरण्णं वा सुवण्णं वा धणं वा खेत्तं वा खलं वा वत्थुं वा पवत्थुं वा कोसं वा कुठारं वा पुरं वा अंतउरं वा बलं वा वाहणं वा सयडं वा जाणं वा जपाणं वा जुगं वा गद्दियं वा रहं वा सदणं१ वा सिवियं वा दासी-दास-गो-महिसि-गवेडयं मणिमोत्तिय -संख-सिप्पि-पवालयं मणि-भाजणं वा सुवण्णभाजणं वा रजत-भाजणं वा कंस-भाजणं वा लोह-भाजणं वा तंव-भाजणं वा अंडजं वा वोंडजं वा रोमजं वा वक्कजं२ वा वम्मजं३ वा अप्पं वा बहुं वा अणुं वा थूलं वा सचित्तं वा अचित्तं वा अमुत्थं वा वहित्थं वा अविबालग्ग-कोडि-मित्तंपि णेव सयं असमण-पाउग्गं परिग्गहं गिण्हिज्ज णो अण्णेहिं असमण-पाउग्गं परिग्गहं गेण्हाविज्ज णो अण्णेहिं असमण-पाउग्गं परिग्गहं गिण्हिज्जंतं पि समणुमणिज्ज तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं, वोस्सरामि पुव्विंचणं भंते! जं पि मए रागस्स वा दोसस्स वा मोहस्स वा वसंगदेण सयं असमण-पाउग्गं परिग्गहं गिण्हिज्जं, अण्णेहिं असमणपाउग्गं परिग्गहं गेण्हावियं अण्णेहिं असमण-पाउग्गं परिग्गहं गेण्हिज्जंतं पि समणुमण्णिदं, तं पि इमस्स णिग्गंथस्स पवयणस्स अणुत्तरस्स केवलियस्स केवलिपण्णत्तस्स धम्मस्स अहिंसा-लक्खणस्स सच्चाहिट्ठियस्स विणयमूलस्स खमाबलस्स अट्ठारस-सीलसहस्स-परिमंडियस्स चउरासीदि-गुण-सयसहस्स-विहूसियस्स, णवबंभचेरगुत्तस्स णियदिलक्खणस्स परिचाग-फलस्स उवसमपहाणस्स खंतिमग्गदेसगस्स मुत्ति-मग्ग-पयासयस्स सिद्धि-मग्ग-पज्जव-साणस्स से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा अण्णाणेण वा अदंसणेण वा अविरिएण वा असंजमेण वा असमणेण वा अणहि-गमणेण वा अमिमंसिदाएण वा अबोहिदाएण वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पेम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण वा केण वि कारणेण जादेण वा आलसदाए (बालिसदाए) कम्मभारिग-दाए कम्मगुरुग-दाए कम्मदुच्चरिदाए कम्मपुरुक्कड-दाए तिगारवगुरुग-दाए अबहुसुद-दाए अविदिद-परमट्ठदाए तं सव्वं पुव्वं दुच्चरियं गरहामि आगमेसिं च, अपच्चक्खियं पच्चक्खामि, अणालोचियं आलोचेमि, अणिंदियं णिंदामि, अगरहियं गरहामि, अपडिक्कंतं पडिक्कमामि, विराहणं वोस्सरामि आराहणं अब्भुट्ठेमि, अण्णाणं वोस्सरामि सण्णाणं अब्भुट्ठेमि, कुदंसणं वोस्सरामि सम्मदंसणं अब्भुट्ठेमि, कुचरियं वोस्सरामि सुचरियं अब्भुट्ठेमि, कुतवं वोस्सरामि सुतवं अब्भुट्ठेमि, अकरणिज्जं वोस्सरामि करणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अकिरियं वोस्सरामि किरियं अब्भुट्ठेमि, पाणादिवादं वोस्सरामि अभयदाणं अब्भुट्ठेमि, मोसं वोस्सरामि सच्चं अब्भुट्ठेमि, अदत्तादाणं वोस्सरामि दिण्णं कप्पणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अबंभं वोस्सरामि बंभचरियं अब्भुट्ठेमि, परिग्गहं वोस्सरामि अपरिग्गहं अब्भुट्ठेमि, राईभोयणं वोस्सरामि दिवाभोयण-मेगभत्तं पच्चुप्पण्णं फासुगं अब्भुट्ठेमि, अट्टरुद्दज्झाणं वोस्सरामि धम्मसुक्कज्झाणं अब्भुट्ठेमि, किण्हणील-काउलेस्सं वोस्सरामि तेउ-पम्म-सुक्कलेसं अब्भुट्ठेमि, आरंभं वोस्सरामि अणारंभं अब्भुट्ठेमि,असंजमं वोस्सरामि संजमं अब्भुट्ठेमि, सग्गंथं वोस्सरामि णिग्गंथं अब्भुट्ठेमि, सचेलं वोस्सरामि अचेलं अब्भुट्ठेमि, अलोचं वोस्सरामि लोचं अब्भुट्ठेमि, ण्हाणं वोस्सरामि अण्हाणं अब्भुट्ठेमि, अखिदिसयणं वोस्सरामि खिदिसयणं अब्भुट्ठेमि, दंतवणं वोस्सरामि अदंतवणं अब्भुट्ठेमि, अट्ठिदिभोयणं वोस्सरामि ठिदिभोयण-मेगभत्तं अब्भुट्ठेमि, अपाणिपत्तं वोस्सरामि पाणिपत्तं अब्भुट्ठेमि, कोहं वोस्सरामि खंतिं अब्भुट्ठेमि, माणं वोस्सरामि मद्दवं अब्भुट्ठेमि, मायं वोस्सरामि अज्जवं अब्भुट्ठेमि, लोहं वोस्सराम्िा संतोसं अब्भुट्ठेमि, अतवं वोस्सरामि दुवादसविह-तवोकम्मं अब्भुट्ठेमि, मिच्छत्तं परिवज्जामि सम्मत्तं उवसंपज्जामि, असीलं परिवज्जामि सुसीलं उवसंपज्जामि, ससल्लं परिवज्जामि णिसल्लं उवसंपज्जामि, अविणयं परिवज्जामि विणयं उवसंपज्जामि, अणाचारं परिवज्जामि आचारं उवसंपज्जामि, उम्मग्गं परिवज्जामि जिणमग्गं उवसंपज्जामि, अखंतिं परिवज्जामि खंतिं उवसंपज्जामि, अगुत्तिं परिवज्जामि गुत्तिं उवसंपज्जामि, अमुत्तिं परिवज्जामि सुमुत्तिं उवसंपज्जामि, असमाहिं परिवज्जामि सुसमाहिं उवसंपज्जामि, ममत्तिं परिवज्जामि णिममत्तिं उवसंपज्जामि, अभावियं भावेमि भावियं ण भावेमि, इमं णिग्गंथं पव्वयणं अणुत्तरं केवलियं पडिपुण्णं णेगाइयं सामाइयं, संसुद्धं सल्लघट्टाणं सल्लघत्ताणं सिद्धिमग्गं सेढिमग्गं खंतिमग्गं मुत्तिमग्गं पमुत्तिमग्गं मोक्खमग्गं पमोक्खमग्गं णिज्जाणमग्गं णिव्वाणमग्गं सव्वदुक्ख-परिहाणिमग्गं सुचरिय-परिणिव्वाण-मग्गं जत्थ ठिया जीवा सिज्झंति बुज्झंति मुंचंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाण-मंतं करेंति तं सद्दहामि तं पत्तियामि तं रोचेमि तं फासेमि, इदो उत्तरं अण्णं णत्थि ण भूदं ण भवं (भव्वं) ण भविस्सदि, कयाचि वा कुदोचि वा णाणेण वा दंसणेण वा चरित्तेण वा सुत्तेण वा सीलेण वा गुणेण वा तवेण वा णियमेण वा वदेण वा विहारेण वा आलएण वा अज्जवेण वा लाहवेण वा अण्णेण वा वीरिएण वा समणोमि संजदोमि उवरदोमि उवसंतोमि उवधिणियडि-माण-माया-मोस-मिच्छाणाण-मिच्छादंसण-मिच्छाचरित्तं च पडिविरदोमि सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचरित्तं च रोचेमि, जं जिणवरेहिं पण्णत्तो इत्थ जो मए देवसिय-राइय-पक्खिय (चउमासिय) (संवच्छरिय) इरियावहि-केसलोचाइ-चारस्स संथाराइ-चारस्स पंथाइ-चारस्स सव्वाइचारस्स उत्तमट्ठस्स सम्मचरित्तं च रोचेमि। पंचमे महव्वदे परिग्गहादो वेरमणं उवट्ठावणमंडले महत्थे महागुणे महाणुभावे महाजसे महापुरिसाणुचिण्णे अरहंतसक्खियं सिद्धसक्खियं साहुसक्खियं अप्पसक्खियं परसक्खियं देवतासक्खियं उत्तमट्ठम्हि इदं मे महव्वदं सुव्वदं दिढव्वदं होदु, णित्थारयं पारयं तारयं आराहियं चावि ते मे भवतु।
पंचमं महाव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३।।
णमो अरहंताणं णमो सिद्धाणं णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं णमो लोए सव्वसाहूणं।।३।।
अहावरे छट्ठे अणुव्वदे सव्वं भंते! राइभोयणं पच्चक्खामि जावज्जीवं तिविहेण मणसा वचिया काएण, से असणं वा पाणं वा खादियं वा सादियं वा कडुयं वा कसायं वा आमिलं वा महुरं वा लवणं वा अलवणं वा सचित्तं वा अचित्तं वा तं सव्वं चउव्विहं आहारं णेव सयं रत्तिं भुंजिज्ज णो अण्णेहिं रत्तिं भुंजाविज्ज णो अण्णेहिं रत्तिं भुंजिज्जंतं पि समणुमणिज्ज, तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं, वोस्सरामि पुव्विंचणं भंते! जं पि मए रागस्स वा दोसस्स वा मोहस्स वा वसंगदेण चउव्विहो आहारो सयं रत्तिं भुत्तो अण्णेहिं रत्तिं भुंजाविदो अण्णेहिं रत्तिं भुंजिज्जंतो वि समणुमण्णिदो, तं पि इमस्स णिग्गंथस्स पवयणस्स अणुत्तरस्स केवलियस्स केवलिपण्णत्तस्स धम्मस्स अहिंसालक्खणस्स सच्चाहिट्ठियस्स विणयमूलस्स खमाबलस्स अट्ठारससील-सहस्स-परिमंडियस्स चउरासीदि-गुणसय-सहस्स-विहूसियस्स णवबंभचेर-गुत्तस्स णियदि-लक्खणस्स परिचागफलस्स उवसम-पहाणस्स खंतिमग्ग-देसयस्स मुत्तिमग्गपयासयस्स सिद्धिमग्ग-पज्जव-साणस्स से कोहेण वा माणेण वा माएण वा लोहेण वा अण्णाणेण वा अदंसणेण वा अविरिएण वा असंयमेण वा असमणेण वा अणहि-गमणेण वा अमिमंसिदाएण१ वा अबोहिदाएण वा रागेण वा दोसेण वा मोहेण वा हस्सेण वा भएण वा पदोसेण वा पमादेण वा पेम्मेण वा पिवासेण वा लज्जेण वा गारवेण वा अणादरेण वा केण वि कारणेण जादेण वा आलसदाए (बालिसदाए) कम्मभारिग-दाए कम्मगुरुग-दाए कम्मदुच्चरिदाए कम्मपुरुक्कड-दाए तिगारवगुरुगदाए अबहुसुददाए अविदिदपरमट्ठदाए तं सव्वं पुव्वं दुच्चरियं गरहामि आगमेसिं च, अपच्चक्खियं पच्चक्खामि, अणालोचियं आलोचेमि, अणिंदियं णिंदामि, अगरहियं गरहामि, अपडिक्कंतं पडिक्कमामि, विराहणं वोस्सरामि आराहणं अब्भुट्ठेमि, अण्णाणं वोस्सरामि सण्णाणं अब्भुट्ठेमि, कुदंसणं वोस्सरामि सम्मदंसणं अब्भुट्ठेमि, कुचरियं वोस्सरामि सुचरियं अब्भुट्ठेमि, कुतवं वोस्सरामि सुतवं अब्भुट्ठेमि, अकरणिज्जं वोस्सरामि करणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अकिरियं वोस्सरामि किरियं अब्भुट्ठेमि, पाणादिवादं वोस्सरामि अभयदाणं अब्भुट्ठेमि, मोसं वोस्सरामि सच्चं अब्भुट्ठेमि, अदत्तादाणं वोस्सरामि दिण्णं कप्पणिज्जं अब्भुट्ठेमि, अबंभं वोस्सरामि बंभचरियं अब्भुट्ठेमि, परिग्गहं वोस्सरामि अपरिग्गहं अब्भुट्ठेमि, राईभोयणं (राइभोजणं) वोस्सरामि दिवाभोयण-मेगभत्तं पच्चुप्पण्णं फासुगं अब्भुट्ठेमि, अट्ट-रुद्दज्झाणं वोस्सरामि धम्मसुक्कज्झाणं अब्भुट्ठेमि किण्हणील-काउलेस्सं वोस्सरामि तेउ-पम्म-सुक्कलेस्सं अब्भुट्ठेमि, आरंभं वोस्सरामि अणारंभं अब्भुट्ठेमि, असंजमं वोस्सरामि संजमं अब्भुट्ठेमि, सग्गंथं वोस्सरामि णिग्गंथं अब्भुट्ठेमि, सचेलं वोस्सरामि अचेलं अब्भुट्ठेमि, अलोचं वोस्सरामि लोचं अब्भुट्ठेमि, ण्हाणं वोस्सरामि अण्हाणं अब्भुट्ठेमि, अखिदिसयणं वोस्सरामि खिदिसयणं अब्भुट्ठेमि, दंतवणं वोस्सरामि अदंतवणं अब्भुट्ठेमि, अट्ठिदिभोयणं वोस्सरामि ठिदिभोयण-मेगभत्तं अब्भुट्ठेमि, अपाणिपत्तं वोस्सरामि पाणिपत्तं अब्भुट्ठेमि, कोहं वोस्सरामि खंतिं अब्भुट्ठेमि, माणं वोस्सरामि मद्दवं अब्भुट्ठेमि, मायं वोस्सरामि अज्जवं अब्भुट्ठेमि, लोहं वोस्सरामि संतोसं अब्भुट्ठेमि, अतवं वोस्सरामि दुवादसविह-तवोकम्मं अब्भुट्ठेमि, मिच्छत्तं परिवज्जामि सम्मत्तं उवसंपज्जामि, असीलं परिवज्जामि सुसीलं उवसंपज्जामि, ससल्लं परिवज्जामि णिसल्लं उवसंपज्जामि अविणयं परिवज्जामि विणयं उवसंपज्जामि, अणाचारं परिवज्जामि आचारं उवसंपज्जामि, उम्मग्गं परिवज्जामि जिणमग्गं उवसंपज्जामि, अखंतिं परिवज्जामि खंतिं उवसंपज्जामि, अगुत्तिं परिवज्जामि, गुत्तिं उवसंपज्जामि, अमुत्तिं परिवज्जामि सुमुत्तिं उवसंपज्जामि, असमाहिं परिवज्जामि सुसमाहिं उवसंपज्जामि, ममत्तिं परिवज्जामि णिममत्तिं उवसंपज्जामि, अभावियं भावेमि भावियं ण भावेमि, इमं णिग्गंथं पव्वयणं अणुत्तरं केवलियं पडिपुण्णं णेगाइयं सामाइयं संसुद्धं सल्लघट्टाणं सल्लघत्ताणं सिद्धिमग्गं सेढिमग्गं खंतिमग्गं मुत्तिमग्गं पमुत्तिमग्गं मोक्खमग्गं पमोक्खमग्गं णिज्जाणमग्गं णिव्वाणमग्गं सव्वदुक्ख-परिहाणिमग्गं सुचरिय-परिणिव्वाण-मग्गं जत्थ ठिया जीवा सिज्झंति बुज्झंति मुंचंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाण-मंतं करेंति तं सद्दहामि तं पत्तियामि तं रोचेमि तं फासेमि, इदो उत्तरं अण्णं णत्थि ण भूदं ण भवं (भव्वं) ण भविस्सदि, कयाचि वा कुदोचि वा णाणेण वा दंसणेण वा चरित्तेण वा सुत्तेण वा सीलेण वा गुणेण वा तवेण वा णियमेण वा वदेण वा विहारेण वा आलएण वा अज्जवेण वा लाहवेण वा अण्णेण वा वीरिएण वा समणोमि संजदोमि उवरदोमि उवसंतोमि उवधिणियडि-माण-माया-मोस-मिच्छाणाण-मिच्छादंसण-मिच्छाचरित्तं च पडिविरदोमि, सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचरित्तं च रोचेमि, जं जिणवरेहिं पण्णत्तो इत्थ जो मए देवसिए-राइय-पक्खिय (चउमासिय) (संवच्छरिय) इरियावहि-केसलोचाइचारस्स संथारादिचारस्स पंथादिचारस्स सव्वादिचारस्स उत्तमट्ठस्स सम्मचरित्तं च रोचेमि। छट्ठे अणुव्वदे राईभोयणादो वेरमणं उवट्ठावणमंडले महत्थे महागुणे महाणुभावे महाजसे महापुरिसाणुचिण्णे अरहंतसक्खियं सिद्धसक्खियं साहुसक्खियं अप्पसक्खियं परसक्खियं देवतासक्खियं उत्तमट्ठम्हि इदं मे अणुव्वदं सुव्वदं दिढव्वदं होदु, णित्थारयं पारयं तारयं आराहियं चावि ते मे भवतु।
षष्ठं अणुव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३।।
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।३ बार।।
चूलियं तु पवक्खामि भावणा पंचविंसदी।
पंच पंच अणुण्णादा एक्केक्कम्हि महव्वदे।।१।।
मणगुत्तो वचिगुत्तो इरिया – कायसंजदो।
एसणा – समिदि – संजुत्तो पढमं वदमस्सिदो।।२।।
अकोहणो अलोहो य, भय – हस्स – विवज्जिदो।
अणुवीचि-भास-कुसलो, विदियं वदमस्सिदो।।३।।
अदेहणं भावणं चावि, उग्गहं१ य परिग्गहे।
संतुट्ठो भत्तपाणेसु, तिदियं वदमस्सिदो।।४।।
इत्थिकहा इत्थिसंसग्ग – हास – खेड – पलोयणे।
णियमम्मि ट्ठिदो णियत्तो य, चउत्थं वदमस्सिदो।।५।।
सचित्ताचित्त – दव्वेसु, बज्झंब्भंतरेसु य।
परिग्गहादो विरदो, पंचमं वदमस्सिदो।।६।।
धिदिमंतो खमाजुत्तो, झाणजोग-परिट्ठिदो।
परीसहाणउरं१ देंत्तो, उत्तमं वदमस्सिदो।।७।।
जो सारो सव्वसारेसु, सो सारो एस गोयम२।।
सारं झाणंति णामेण, सव्वं३ बुद्धेहिं देसिदं।।८।।
इच्चेदाणि पंचमहव्वयाणि राईभोयणादो वेरमणछट्ठाणि सभावणाणि समाउग्ग-पदाणि सउत्तर-पदाणि सम्मं धम्मं अणुपालइत्ता समणा भयवंता णिग्गंथादोओण सिज्झंति बुज्झंति मुच्चंति परिणियंति४ सव्व-दुक्खाण-मंतं करेंति परिविज्जाणंति। तं जहा-
पाणादिवादं चहि मोसगं च, अदत्त-मेहुण्ण-परिग्गहं च।
वदाणि सम्मं अणुपाल-इत्ता, णिव्वाणमग्गं विरदा उवेंति।।१।।
जाणि काणि वि सल्लाणि, गरहिदाणि जिणसासणे।
ताणि सव्वाणि वोसरित्ता, णिसल्लो विहरदे सया मुणी।।२।।
उप्पण्णा-णुप्पण्णा, माया अणुपुव्वं१ सो णिहंतव्वा।
आलोयण पडिकमणं, णिंदण – गरहणदाए।।३।।
अब्भुट्ठिद-करणदाए, अब्भुट्ठिद-दुक्कड-णिराकरणदाए।
भवं भावपडिक्कमणं, सेसा पुण दव्वदो भणिदा।।४।।
एसो पडिकमणविही२, पण्णत्तो जिणवरेहिं सव्वेहिं।
संजम – तवट्ठि – दाणं३, णिग्गंथाणं महरिसीणं।।५।।
अक्खर-पयत्थ-हीणं, मत्ताहीणं च जं भवे एत्थ।
तं खमउ णाणदेवय! देउ समाहिं च बोहिं४ च।।६।।
काऊण णमोक्कारं, अरहंताणं तहेव सिद्धाणं।
आइरिय-उवज्झायाणं, लोयम्मि य सव्वसाहूणं।।७।।
इच्छामि भंते! पडिक्कमणमिदं, सुत्तस्स मूलपदाणं उत्तरपदाणम-च्चासणदाए। तं जहा-
णमोक्कारपदे अरहंतपदे सिद्धपदे आइरियपदे उवज्झायपदे साहुपदे मंगलपदे लोगोत्तमपदे१ सरणपदे सामाइयपदे चउवीसतित्थयरपदे२ वंदणपदे पडिक्कमणपदे पच्चक्खाणपदे काउसग्गपदे असीहियपदे णिसीहियपदे अंगंगेसु पुव्वंगेसु पइण्णएसु पाहुडेसु पाहुडपाहुडेसु कदकम्मेसु वा भूदकम्मेसु वा णाणस्स अइक्कमणदाए दंसणस्स अइक्कमणदाए चरित्तस्स अइक्कमणदाए तवस्स अइक्कमणदाए वीरियस्स अइक्कमणदाए, से अक्खरहीणं वा पदहीणं वा सरहीणं वा वंजणहीणं वा अत्थहीणं वा गंथहीणं वा थएसु वा थुईसु३ वा अट्ठक्खाणेसु वा अणियोगेसु४ वा अणियोगद्दारेसु५ वा जे भावा पण्णत्ता अरहंतेहिं भयवंतेहिं तित्थयरेहिं आदि-यरेहिं तिलोगणाहेहिं तिलोग-बुद्धेहिं तिलोग-दरसीहिं ते सद्दहामि ते पत्तियामि ते रोचेमि ते फासेमि, ते सद्दहंतस्स ते पत्तयंतस्स ते रोचयंतस्स ते फासयंतस्स जो मए देवसिओ राईओ पक्खिओ (चउमासिओ) (संवच्छरिओ) अदिक्कमो वदिक्कमो अइचारो अणाचारो आभोगो अणाभोगो अकाले सज्झाओ कओ काले वा परिहाविदो अत्थाकारिदं१ मिच्छामेलिदं (आमेलिदं) वामेलिदं अण्णहादिण्णं अण्णहापडिच्छदं आवासएसु पडिहीणदाए तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
अह पडिवदाए विदिए तदिए चउत्थीए पंचमीए छट्ठीए सत्तमीए अट्ठमीए णवमीए दसमीए एयारसीए वारसीए तेरसीए चउद्दसीए पुण्णमासीए पण्णरस दिवसाणं पण्णरस-राईणं, (चउण्हं मासाणं अट्ठण्हं पक्खाणं वीसुत्तर-सयदिवसाणं वीसुत्तर-सयराईणं) (बारसण्हं मासाणं चउवीसण्हं पक्खाणं तिण्हं छावट्ठिसय-दिवसाणं तिण्हं छावट्ठि-सय-राईणं), (पंच-वरिसादो)२ परदो अब्भिंतरदो वा दोण्हं अट्टरुद्द-संकिलेस-परिणामाणं तिण्हं अप्पसत्थ-संकिलेस-परिणामाणं तिण्हं दण्डाणं तिण्हं लेस्साणं तिण्हं गुत्तीणं तिण्हं गारवाणं तिण्हं सल्लाणं चउण्हं सण्णाणं चउण्हं कसायाणं चउण्हं उवसग्गाणं पंचण्हं महव्वयाणं पंचण्हं इंदियाणं पंचण्हं समिदीणं पंचण्हं चरित्ताणं छण्हं आवासयाणं छण्हं जीवणिकायाणं सत्तण्हं भयाणं सत्तविहसंसाराणं अट्ठण्हं मयाणं अट्ठण्हं सुद्धीणं अट्ठण्हं कम्माणं अट्ठण्हं पवयण-माउयाणं णवण्हं बंभचेर-गुत्तीणं णवण्हं णो-कसायाणं दसविह-मुण्डाणं दसविह-समणधम्माणं दसविह-धम्मज्झाणाणं बारसण्हं संजमाणं बारसण्हं तवाणं बारसण्हं अंगाणं तेरसण्हं किरियाणं चउदसण्हं पुव्वाणं पण्णरसण्हं पमायाणं सोलसण्हं कसायाणं पणवीसाए किरियासु पणवीसाए भावणासु बावीसाए परीसहेसु अट्ठारस-सील-सहस्सेसु चउरासीदि-गुण-सय-सहस्सेसु मूलगुणेसु उत्तरगुणेसु अदिक्कमो वदिक्कमो अइचारो अणाचारो आभोगो अणाभोगो तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि पडिक्कंतं कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदं तस्स भंते! अइचारं पडिक्कमामि णिंदामि गरहामि अप्पाणं वोस्सरामि जाव अरहंताणं भयवंताणं णमोक्कारं करेमि पज्जुवासं करेमि ताव कायं पावकम्मं दुच्चरियं वोस्सरामि।
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।१।।
पढमं ताव सुदं मे आउस्संतो! इह खलु समणेण भयवदा महदि-महावीरेण महा-कस्सवेण सव्वण्ह-णाणेण सव्व-लोय-दरसिणा सावयाणं सावियाणं खुड्डयाणं खुड्डियाणं कारणेण पंचाणुव्वदाणि तिण्णि गुणव्वदाणि चत्तारि सिक्खा-वदाणि बारसविहं गिहत्थधम्मं सम्मं उवदेसियाणि। तत्थ इमाणि पंचाणुव्वदाणि पढमे अणुव्वदे थूलयडे पाणादि-वादादो वेरमणं, विदिए अणुव्वदे थूलयडे मुसावादादो वेरमणं, तदिए अणुव्वदे थूलयडे अदत्ता-दाणादो वेरमणं, चउत्थे अणुव्वदे थूलयडे सदारसंतोस-परदारा-गमणवेरमणं कस्स य पुणु सव्वदो विरदी, पंचमे अणुव्वदे थूलयडे इच्छाकद-परिमाणं चेदि, इच्चेदाणि पंच अणुव्वदाणि।
तत्थ इमाणि तिण्णि गुणव्वदाणि, तत्थ पढमे गुणव्वदे दिसिविदिसि पच्चक्खाणं, विदिए गुणव्वदे विविध-अणत्थ-दण्डादो वेरमणं, तदिए गुणव्वदे भोगोपभोग-परिसंखाणं चेदि, इच्चेदाणि तिण्णि गुणव्वदाणि।
तत्थ इमाणि चत्तारि सिक्खावदाणि, तत्थ पढमे सामाइयं, विदिए पोसहो-वासयं, तदिए अतिथिसंविभागो, चउत्थे सिक्खावदे पच्छिम-सल्लेहणा-मरणं, तिदियं अब्भोवस्साणं१ चेदि।
से अभिमद-जीवाजीव-उवलद्ध-पुण्णपाव-आसव-संवर-णिज्जर-बंधमोक्ख-महिकुसले धम्माणु-रायरत्तो पि माणु-रागरत्तो२ (पेम्माणुरागरत्तो) अट्ठि-मज्जाणुरायरत्तो मुच्छिदट्ठे गिहिदट्ठे विहिदट्ठे पालिदट्ठे सेविदट्ठे इणमेव णिग्गंथपावयणे अणुत्तरे सेअट्ठे सेवणुट्ठे-
णिस्संकिय-णिक्कंखिय, णिव्विदिगिंछी य अमूढदिट्ठी य।
उवगूहण ट्ठिदिकरणं, वच्छल्ल-पहावणा य ते अट्ठ।।१।।
सव्वेदाणि पंचाणुव्वदाणि तिण्णि गुणव्वदाणि चत्तारि सिक्खावदाणि वारसविहं गिहत्थधम्म-मणुपाल-इत्ता-
दंसण वय सामाइय, पोसह सचित्त राइभत्ते य।
बंभारंभ परिग्गह, अणुमण-मुद्दिट्ठ देसविरदो य।।१।।
महु-मंस-मज्ज-जूआ, वेसादि-विवज्जणासीलो।
पंचाणुव्वय-जुत्तो, सत्तेहिं सिक्खावएहिं संपुण्णो।।२।।
जो एदाइं वदाइं धरेइ सावया सावियाओ वा खुड्डय खुड्डियाओ वा अिट्ठदह-भवण-वासिय-वाणविंतर-जोइसिय-सोहम्मीसाण-देवीओ वदिक्क-मित्तउवरिम-अण्णदर-महड्ढियासु देवेसु उव्वज्जंति।
तं जहा-सोहम्मी-साण-सणक्कुमार-माहिंद-बंभबंभुत्तर-लांतवकापिट्ठ-सुक्क-महासुक्क-सतार-सहस्सार-आणत-पाणत-आरण-अच्चुत-कप्पेसु उववज्जंति।
अडयंबर-सत्थधरा, कडयंगद-बद्धमउड-कयसोहा।
भासुर – वर – बोहिधरा, देवा य महड्ढिया होंति।।१।।
उक्कस्सेण दोतिण्णि-भव-गहणाणि जहण्णेण सत्तट्ठभव-गहणाणि तदो सिुमणु-सुत्तादो सुदेवत्तं सुदेवत्तादो सुमाणुसत्तं तदो साइहत्था१ पच्छा णिग्गंथा होऊण सिज्झंति बुज्झंति मुंचंति परिणिव्वाणयंति सव्व-दुक्खाणमंतं करेंति। जाव अरहंताणं भयवंताणं णमोकारं करेमि पज्जुवासं करेमि ताव कायं पावकम्मं दुच्चरियं वोस्सरामि।
(अनन्तरं साधवः ‘‘थोस्सामि’’ इत्यादि दण्डकं पठित्वा सूरिणा सहिताः ‘‘वदसमिदिंदियरोधो’’ इत्यादिकं चाधीत्य वीरस्तुतिं कुर्युः)
(अब सभी साधुवर्ग ‘थोस्सामिस्तव’ बोलें। पुनः आचार्य और सभी साधुवर्ग मिलकर वीरभक्ति आदि पाठ करें।)
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं १पाक्षिकप्रतिक्रमणक्रियायां पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकल-कर्मक्षयार्थं भावपूजावन्दनास्तवसमेतं निष्ठितकरणवीरभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(इत्युच्चार्य, ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि दंडकं पठित्वा कायोत्सर्गं यथोक्तानुच्छ्वासान् ३०० २कृत्वा ‘‘थोस्सामि’’ इत्यादि दण्डकं पठित्वा ‘‘चन्द्रप्रभं चन्द्रमरीचिगौरं’’ इत्यादि स्वयंभुवं ‘‘या सर्वाणि चराचराणि’’ इत्यादि वीरभक्ति सांचलिकां पठित्वा ‘‘वदसमिदिंदियरोधो’’ इत्यादिकं पठेयुः। तद्यथा-
चन्द्रप्रभं चन्द्रमरीचिगौरं, चन्द्रं द्वितीयं जगतीव कान्तम्।
वन्देऽभिवन्द्यं महतामृषीन्द्रं, जिनं जित-स्वान्त-कषाय-बन्धम् ।।१।।
यस्याङ्ग-लक्ष्मी-परिवेष-भिन्नं, तमस्तमोरेरिव रश्मि-भिन्नम्।
ननाश बाह्यं बहु मानसं च, ध्यान-प्रदीपातिशयेन भिन्नम् ।।२।।
स्वपक्ष-सौस्थित्य-मदावलिप्ता, वाक्सिंहनादै-र्विमदा बभूवुः।
प्रवादिनो यस्य मदार्द्र-गण्डा, गजा यथा केसरिणो निनादैः।।३।।
यः सर्व-लोके परमेष्ठितायाः, पदं बभूवाद्भुत-कर्म-तेजाः।
अनन्त-धामाक्षर-विश्व-चक्षुः, १समस्त-दुःख-क्षय-शासनश्च।।४।।
स चन्द्रमा भव्य-कुमुद्वतीनां, विपन्न-दोषाभ्र-कलज्र्लेपः।
व्याकोश-वाङ्न्याय-मयूख-मालः, पूयात्पवित्रो भगवान्मनो मे।।५।।
यः सर्वाणि चराचराणि विधिवद्-द्रव्याणि तेषां गुणान्
पर्यायानपि भूत-भावि-भवतः, सर्वान् सदा सर्वदा।
जानीते युगपत्प्रतिक्षण-मतः, सर्वज्ञ इत्युच्यते
सर्वज्ञाय जिनेश्वराय महते, वीराय तस्मै नमः।।१।।
वीरः सर्व-सुरासुरेन्द्र-महितो, वीरं बुधाः संश्रिता
वीरेणाभिहतः स्वकर्म-निचयो, वीराय भक्त्या नमः।
वीरात्तीर्थमिदं प्रवृत्तमतुलं, वीरस्य वीरं१ तपो
वीरे श्री-द्युति-कान्ति-कीर्ति-धृतयो, हे वीर! भद्रं त्वयि।।२।।
ये वीरपादौ प्रणमन्ति नित्यं, ध्यानस्थिताः संयम-योगयुक्ताः।
ते वीतशोका हि भवन्ति लोके, संसार-दुर्गं विषमं तरन्ति।।३।।
व्रतसमुदय-मूलः, संयम-स्कन्ध-बन्धो
यम-नियम-पयोभि-र्वर्धितः शीलशाखः।
समिति-कलिक-भारो, गुप्ति-गुप्त-प्रवालो
गुण-कुसुम-सुगन्धिः, सत्तपश्चित्रपत्रः।।४।।
शिवसुख-फलदायी, यो दया-छाय-यौघः१
शुभजन-पथिकानां, खेदनोदे समर्थः।
दुरित – रविज – तापं, प्रापयन्नन्तभावं
स भव-विभव-हान्यै, नोऽस्तु चारित्रवृक्षः।।५।।
चारित्रं सर्वजिनैश्चरितं, प्रोक्तं च सर्वशिष्येभ्यः।
प्रणमामि पंचभेदं, पंचम-चारित्र-लाभाय।।६।।
धर्मः सर्व-सुखाकरो हितकरो, धर्मं बुधाश्चिन्वते
धर्मेणैव समाप्यते शिवसुखं, धर्माय तस्मै नमः।
धर्मान्-नास्त्यपरः सुहृद्-भवभृतां, धर्मस्य मूलं दया,
धर्मे चित्तमहं दधे प्रतिदिनं, हे धर्म! मां पालय।।७।।
धम्मो मंगल-मुद्दिट्ठं१, अहिंसा संयमो तवो।
देवा वि तस्स पणमंति, जस्स धम्मे सया मणो।।८।।
अंचलिका-इच्छामि भंते। पडिक्कमणादिचार-मालोचेउं, सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचरित्त-तव-वीरियाचारेसु जमणियम-संजम-सील-मूलुत्तरगुणेसु सव्व-मईचारं सावज्जजोगं पडिविरदोमि असंखेज्ज-लोग-अज्झवसाण-ठाणाणि अप्पसत्थ-जोग-सण्णाणिंदिय-कसाय-गारवकिरियासु मणवयण-काय-करण-दुप्पणिहाणाणि परिचिंतियाणि किण्हणीलकाउलेस्साओ विकहा-पलिकुंचिएण उम्मग-हस्स-रदि-अरदि-सोय-भय-दुगंछ-वेयण-विज्जंभ-जंभाई-आणि अट्ट-रुद्द-संकिलेस-परिणामाणि परिणामिदाणि अणिहुदकर चरण-मण-वयण-काय-करणेण अक्खित्त-बहुल-परायणेण अपडि-पुण्णेण वा सरक्खरावय-संघा१यपडिवत्तिएण अच्छाकारिदं मिच्छामेलिदं आमेलिदं वामेलिदं अण्णहादिण्णं अण्णहा-पडिच्छदं आवासएसु परिहीणदाए कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमणिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
वद-समिदिंदिय-रोधो लोचो आवासय-मचेल-मण्हाणं।
खिदिसयण-मदंतवणं ठिदिभोयण-मेयभत्तं च।।१।।
एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता।
एत्थ पमादकदादो अइचारादो णियत्तो हं।।२।।
छेदोवट्ठावणं होदु मज्झं।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं पाक्षिकप्रतिक्रमणक्रियायां पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकलकर्मक्षयार्थं भावपूजावन्दनास्तवसमेतं शान्तिचतुर्विंशतितीर्थंकर-भक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(इत्युच्चार्य ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि दंडकं पठित्वा कायमुत्सृज्य ‘‘थोस्सामि’’ इत्यादि दंडकमधीत्य शान्तिकीर्तनां ‘‘विधाय रक्षां’’ इत्यादिकां चतुर्विंशतिकीर्तनां च ‘‘चउवीसं तित्थयरे’’ इत्यादिकां सांचलिकां ‘‘वदसमििंददियरोधो’’ इत्यादिकं च ससूरयः संयताः पठेयुः। तद्यथा-)
श्रीशांतिनाथ स्तुति:
विधाय रक्षां परतः प्रजानां, राजा चिरं योऽप्रतिमप्रतापः।
व्यधात्-पुरस्तात्-स्वत एव शान्ति- र्मुनिर्दयामूर्ति-रिवाघ-शान्तिम्।।१।।
चक्रेण यः शत्रु-भयंकरेण, जित्वा नृपः सर्व-नरेन्द्र-चक्रम्।
समाधि-चक्रेण पुनर्जिगाय, महोदयो दुर्जय-मोहचक्रम्।।२।।
राजश्रिया राजसु राजसिंहो, रराज यो राजसुभोगतंत्रः।
आर्हन्त्य-लक्ष्म्या पुनरात्म-तन्त्रो, देवासुरो-दार-सभे रराज।।३।।
यस्मिन्-नभूद्राजनि राजचक्रं, मुनौ दया-दीधिति-धर्मचक्रम्।
पूज्ये मुहुः प्राञ्जलि-देवचक्रं, ध्यानोन्मुखे ध्वंसि-कृतान्त-चक्रम्।।४।।
स्वदोष-शान्त्या-वहितात्म-शान्तिः, शान्ते-र्विधाता शरणं गतानाम्।
भूयाद्-भवक्लेश-भयोपशान्त्यै, शान्तिर्जिनो मे भगवान्शरण्यः।।५।।
चउवीसे१ तित्थयरे, उसहाइ-वीरपच्छिमे वंदे।
२सव्वेसिं गुण-गणहर-सिद्धे सिरसा णमंसामि।।१।।
ये लोकेऽष्ट-सहस्र-लक्षणधरा, ज्ञेयार्ण-वान्तर्गता,
ये सम्यग्-भवजाल-हेतुमथना-श्चन्द्रार्क-तेजोऽधिकाः।
ये साध्विन्द्र-सुराप्सरो-गणशतै-र्गीत-प्रणुत्यार्चिता-
स्तान् देवान् वृषभादि-वीरचरमान् भक्त्या नमस्याम्यहम् ।।२।।
नाभेयं देवपूज्यं, जिनवर-मजितं सर्व-लोकप्रदीपं,
सर्वज्ञं संभवाख्यं, मुनिगण-वृषभं नन्दनं देवदेवम् ।
कर्मारिघ्नं सुबुद्धिं, वरकमल-निभं पद्मपुष्पा-भिगन्धं,
क्षान्तं दान्तं सुपार्श्वं, सकल-शशिनिभं चन्द्रनामानमीडे।।३।।
विख्यातं पुष्पदन्तं, भवभय-मथनं शीतलं लोकनाथं,
श्रेयांसं शीलकोशं, प्रवर-नर-गुरुं वासुपूज्यं सुपूज्यम्।
मुक्तं दान्तेन्द्रियाश्वं, विमल-मृषिपतिं सिंहसैन्यं मुनीन्द्रं,
धर्मं सद्धर्मकेतुं, शम-दम-निलयं स्तौमि शान्तिं शरण्यम् ।।४।।
कुन्थुं सिद्धालयस्थं, श्रमण-पति-मरं त्यक्त-भोगेषु चक्रं,
मल्लिं विख्यात-गोत्रं, खचर-गणनुतं सुव्रतं सौख्य-राशिम्।
देवेन्द्रार्च्यं नमीशं, हरिकुल-तिलकं नेमिचन्द्रं भवान्तं,
पार्श्वं नागेन्द्र-वन्द्यं, शरण-महमितो वर्धमानं च भक्त्या।।५।।
अंचलिका-इच्छामि भंते! चउवीस-तित्थयरभत्ति-काउस्सग्गो कओ तस्सालोचेउं, पंचमहा-कल्लाण-संप्पण्णाणं अट्ठमहापाडिहेर-सहिदाणं चउतीसातिसय-विसेस-संजुत्ताणं वत्तीसदेविंद-मणि-मउड-मत्थय-महिदाणं बलदेव-वासुदेव-चक्कहर-रिसि-मुणि-जइ-अणगारो-वगूढाणं थुइसयसहस्स-णिलयाणं उसहाइ- वीरपच्छिम-मंगल-महा-पुरिसाणं णिच्चकालं अंचेमि पूजेमि वंदामि णमंसामि दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ति होउ मज्झं।
वद-समिदिंदियरोधो, लोचो आवासय-मचेल-मण्हाणं।
खिदि-सयण-मदंतवणं, ठिदि-भोयण मेयभत्तं च।।१।।
एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता।
एत्थ पमादकदादो अइचारादो णियत्तो हं।।२।।
छेदोवट्ठावणं होदु मज्झं।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं चारित्रालोचनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(अत्रापि ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि दंडकं पठित्वा कायोत्सर्गं विधाय ‘‘थोस्सामि’’ इत्यादि दण्डकं पठेत्।)
सिद्धगुण-स्तुति-निरता-नुद्धूत-रुषाग्नि-जाल-बहुलविशेषान्।
गुप्तिभि-रभि-संपूर्णान् मुक्तियुतः सत्यवचनलक्षित-भावान्।।१।।
मुनिमाहात्म्य-विशेषा-ज्जिनशासन-सत्प्रदीपभासुर-मूर्तीन्।
सिद्धिं प्रपित्-सुमनसो, बद्धरजो-विपुलमूलघातन-कुशलान् ।।२।।
गुणमणि-विरचित-वपुषः, षड्द्रव्य-विनिश्चितस्य धातृन् सततम्।
रहितप्रमाद-चर्यान् दर्शन-शुद्धान् गणस्य संतुष्टि-करान् ।।३।।
मोहच्छि-दुग्रतपसः, प्रशस्त-परिशुद्ध-हृदय-शोभन-व्यवहारान्।
प्रासुकनिलया-ननघा-नाशा-विध्वंसि-चेतसो हतकुपथान्।।४।।
धारित-विलसन्-मुंडान्, वर्जित-बहुदंडपिंड-मंडलनिकरान्।
सकलपरीषह-जयिनः, क्रियाभि-रनिशं प्रमादतः परिरहितान्।।५।।
अचलान् व्यपेत-निद्रान्, स्थानयुतान् कष्ट-दुष्ट-लेश्या-हीनान्।
विधिनाना-श्रित-वासा-नलिप्तदेहान् विनिर्जितेंद्रियकरिणः।।६।।
अतुला-नुत्कुटिकासान्विविक्त-चित्ता-नखंडित-स्वाध्यायान्।
दक्षिण-भावसमग्रान् व्यपगत-मद-रागलोभ-शठ-मात्सर्यान्।।७।।
भिन्नार्तरौद्र-पक्षान्, संभावित-धर्मशुक्ल-निर्मलहृदयान्।
नित्यं पिनद्ध-कुगतीन् पुण्यान् गण्योदयान् विलीन-गारवचर्यान्।।८।।
तरुमूलयोग-युक्ता-नवकाशा-तापयोग-राग-सनाथान्।
बहुजन-हितकर-चर्या-नभया-ननघान् महानुभाव-विधानान्।।९।।
ईदृश-गुणसंपन्नान् युष्मान् भक्त्या विशालया स्थिरयोगान् ।
विधि-नानारत-मग्र्यान् मुकुलीकृत-हस्त-कमल-शोभितशिरसा।।१०।।
अभिनौमि सकल-कलुष-प्रभवोदय-जन्म-जरा-मरणबंधनमुक्तान्।
शिव-मचल-मनघ-मक्षय-मव्याहत-मुक्तिसौख्य-मस्त्विति सततम् ।।११।।
लघु चारित्रालोचना
इच्छामि भंते! चरित्तायारो तेरसविहो परिहाविदो, पंचमहव्वदाणि, पंच समिदीओ, तिगुत्तीओ चेदि। तत्थ पढमे महव्वदे पाणादिवादादो वेरमणं, से पुढविकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, आउकाइया जीवा असंखेज्जा-संखेज्जा, तेउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, वाउकाइया जीवा असंखेज्जा-संखेज्जा, वणफ्फदिकाइया जीवा अणंताणंता, हरिया वीया अंकुरा छिण्णा, भिण्णा, तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
बेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, कुक्खि-किम्मि-संख-खुल्लय-वराडय-अक्ख-रिट्ठ (गंड) बाल-संबुक्क-सिप्पिपुलविकाइया, (पुलवि-आइया) तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
तेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, कुंथु-द्देहियविंछिय-गोभिंद-गोजुव-मक्कुणपिपीलियाइया, तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
चउरिंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, दंसमसयमक्खि-पयंग-कीड-भमर-महुयर-गोमच्छि-आइया, तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
पंचिंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, अंडाइया-पोदाइया-जराइया-रसाइया-संसेदिमा-सम्मुच्छिमा-उब्भेदिमा-उववादिमा अवि चउरासीदि-जोणि-पमुह-सदसहस्सेसु, एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
(आचार्यभक्ति की अंचलिका)
इच्छामि भंते! आइरियभत्ति काओसग्गो कओ तस्सालोचेउं, सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचारित्तजुत्ताणं पंच-विहाचाराणं आइरियाणं, आयारादि-सुदणाणोवदेसयाणं उवज्झायाणं, तिरयण-गुण-पालण-रयाणं सव्वसाहूणं, णिच्चकालं अंचेमि पूजेमि वंदामि णमंसामि दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ति होउ मज्झं।
वद-समििंददिय-रोधो लोचो आवासय-मचेल-मण्हाणं।
खिदि-सयण-मदंतवणं ठिदि-भोयण-मेयभत्तं च।।१।।
एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता।
एत्थ पमादकदादो अइचारादो णियत्तो हं।।२।।
छेदोवट्ठावणं होउ मज्झं।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं बृहदालोचनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं।
(इत्युच्चार्य ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि दंडकं पठित्वा कायोत्सर्गं कृत्वा ‘‘थोस्सामि’’ इत्यादि दंडकमधीत्य ‘‘देसकुलजाइसुद्धा’’ इत्यादिकां मध्याचार्यनुतिं ‘‘इच्छामि भंते! पक्खियम्मि’’ आलोचेउं पण्णरसण्हं दिवसाणं’’ इत्यादि बृहदालोचनां च ससूरयः साधवः पठेयुः)
देस-कुल-जाइ-सुद्धा, विशुद्ध-मण-वयण-कायसंजुत्ता।
तुम्हं पाय-पयोरुह-मिह मंगल-मत्थु मे णिच्चं।।१।।
सग-परसमय-विदण्हू, आगम-हेदूहिं चावि जाणित्ता।
सुसमत्था जिण-वयणे, विणये सत्ता-णुरूवेण।।२।।
बाल-गुरु-बुड्ढ-सेहे, गिलाण-थेरे य खमण-संजुत्ता।
वट्टावयगा अण्णे, दुस्सीले चावि जाणित्ता।।३।।
वय-समिदि-गुत्तिजुत्ता, मुत्तिपहे ठाविया पुणो अण्णे।
अज्झावय-गुणणिलये, साहुगुणे-णावि संजुत्ता।।४।।
उत्तमखमाए पुढवी, पसण्णभावेण अच्छजल-सरिसा।
कम्मिंधण-दहणादो, अगणी वाऊ असंगादो।।५।।
गयणमिव णिरुवलेवा, अक्खोहा सायरुव्व मुणिवसहा।
एरिसगुण-णिलयाणं, पायं पणमामि सुद्धमणो।।६।।
संसार-काणणे पुण, बंभम-माणेहिं भव्वजीवेहिं।
णिव्वाणस्स हु मग्गो, लद्धो तुम्हं पसाएण।।७।।
अविसुद्ध-लेस्स-रहिया, विसुद्ध-लेस्साहि परिणदा सुद्धा।
रुद्दट्टे पुण चत्ता, धम्मे सुक्के य संजुत्ता।।८।।
उग्गह-ईहा-वाया-धारण-गुण-संपदेहिं संजुत्ता।
सुत्तत्थ – भावणाए, भाविय – माणेहिं वंदामि।।९।।
तुम्हं गुणगण-संथुदि, अजाण-माणेण जो मया वुत्तो।
देउ मम बोहिलाहं, गुरुभत्ति-जुदत्थओ णिच्चं।।१०।।
१इच्छामि भंते! पक्खियम्मि आलोचेउं, पण्ण-रसण्हं दिवसाणं पण्ण-रसण्हं राईणं अब्भिंतरदो पंचविहो आयारो णाणायारो दंसणायारो तवायारो वीरियायारो चरित्तायारो चेदि।
१इच्छामि भंते! चाउम्मासियम्मि आलोचेउं, चउण्हं मासाणं अट्ठण्हं पक्खाणं वीसुत्तर-सय-दिवसाणं वीसुत्तरसय-राईणं अिंब्भतरदो पंचविहो आयारो णाणायारो दंसणायारो तवायारो वीरियायारो चरित्तायारो चेदि।२इच्छामि भंते! संवच्छरियम्मि आलोचेउं, वारसण्हं मासाणं चउवीसण्हं पक्खाणं तिण्णिछावट्ठि-सय-दिवसाणं तिण्णिछावट्ठि-सय-राईणं अिंब्भतरदो पंचविहो आयारो णाणायारो दंसणायारो तवायारो वीरियायारो चरित्तायारो चेदि।तत्थ णाणायारो काले विणए उवहाणे बहुमाणे तहेव अणिण्हवणे, वंजण अत्थ तदुभये चेदि, तत्थ णाणायारो अट्ठविहो परिहाविदो से अक्खरहीणं वा सरहीणं वा वंजणहीणं वा पदहीणं वा अत्थहीणं वा गंथहीणं वा थएसु वा थुईसु वा अट्ठक्खाणेसु वा अणिओगेसु वा अणियोगद्दारेसु वा अकाले सज्झाओ कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो काले वा परिहाविदो अच्छाकारिदं वा मिच्छामेलिदं वा आमेलिदं वा वामेलिदं अण्णहादिण्णं अण्णहापडिच्छदं आवासएसु परिहीणदाए तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
दंसणायारो अट्ठविहो-णिस्संकिय णिक्कंखिय णिव्विदिगिंछा अमूढदिट्ठी य। उवगूहण ठिदिकरणं वच्छल पहावणा चेदि। अट्ठविहो परिहाविदो संकाए कंखाए विदिगिंछाए अण्णदिट्ठि-पसंसणदाए परपाखंड-पसंसणदाए अणायदण-सेवणदाए अवच्छल्लदाए अप्पहावणदाए तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
तवायारो बारसविहो, अब्भंतरो छव्विहो बाहिरो छव्विहो चेदि, तत्थ बाहिरो अणसणं आमोदरियं वित्तिपरिसंखा रसपरिच्चाओ सरीरपरिच्चाओ विवित्त-सयणासणं चेदि, तत्थ अब्भंतरो पायच्छित्तं विणओ वेज्जावच्चं सज्झाओ झाणं विउस्सग्गो चेदि। अब्भंतरं बाहिरं बारसविहं तवोकम्मं ण कदं णिसण्णेण पडिक्कंतं तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।वीरियायारो पंचविहो परिहाविदो वरवीरियपरिक्कमेण जहुत्तमाणेण बलेण वीरिएण परिक्कमेण णिगूहियं तवोकम्मं ण कयं णिसण्णेण पडिक्कंतं तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।इच्छामि भंते! चरित्तायारो तेरसविहो परिहाविदो पंच महव्वदाणि पंचसमिदीओ तिगुत्तीओ चेदि। तत्थ पढमे महव्वदे पाणादि-वादादो वेरमणं। से पुढविकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, आउकाइया जीवा असंखेज्जा-संखेज्जा, तेउकाइया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा, वाउकाइया जीवा असंखेज्जा-संखेज्जा, वणप्फदिकाइया जीवा अणंताणंता हरिया, बीया, अंकुरा, छिण्णा, भिण्णा, एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
बेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा कुक्खि-किम्मि-संख-खुल्लय-वराडय-अक्ख-रिट्ठ-गंडवाल-संबुक्क-सिप्पि-पुल विकाइया, तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
तेइंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा कुंथु-देहिय-विंछियगोभिंद-गोजूव-मक्कुण-पिपीलियाइया, तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।चउिंरदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा दंसमसय-मक्खि-पयंग-कीड-भमर-महुयर-गोमच्छियाइया तेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।पंचिंदिया जीवा असंखेज्जासंखेज्जा अंडाइया पोदाइया-जराइया-रसाइया-संसेदिमा-सम्मुच्छिमा-उब्भेदिमा-उववादिमा अवि चउरासीदि-जोणी-पमुह-सद-सहस्सेसु, एदेसिं उद्दावणं परिदावणं विराहणं उवघादो कदो वा कारिदो वा कीरंतो वा समणुमण्णिदो तस्स मिच्छा मे दुक्कडं।
वद-समिदिंदिय-रोधो लोचो आवासय-मचेल-मण्हाणं।
खिदि-सयण-मदंतवणं ठिदिभोयण-मेयभत्तं च।।१।।
एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता।
एत्थ पमादकदादो अइचारादो णियत्तो हं।।२।।
छेदोवट्ठावणं होदु मज्झं।
क्षुल्लकालोचनासहिता क्षुल्लकाचार्यभक्तिः
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं क्षुल्लकालोचनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं।
(इत्युच्चार्य पूर्ववद्दंडकादिकं विधाय ‘प्राज्ञः प्राप्तसमस्तशास्त्रहृदयः’’ इत्यादिकं ‘‘श्रुतजलधीत्यादि मोक्षमार्गोपदेशका’’ इत्येवमन्तकां ससूरयः संयताः पठेयुः)
प्राज्ञः प्राप्त-समस्त-शास्त्र हृदयः, प्रव्यक्त-लोक-स्थितिः,
प्रास्ताशः प्रतिभापरः प्रशमवान्, प्रागेव दृष्टोत्तरः।
प्रायः प्रश्नसहः प्रभुः परमनो-हारी परा-निन्दया
ब्रूयाद्धर्मकथां गणी गुणनिधिः, प्रस्पष्ट-मिष्टाक्षरः।।१।।
श्रुतम – विकलं शुद्धा, वृत्तिः पर – प्रतिबोधने,
परिणति – रुरूद्योगो, मार्गप्रवर्तन – सद्विधौ।
बुधनुति – रनुत्सेको, लोकज्ञता मृदुताऽस्पृहा,
यति-पतिगुणा यस्मिन्नन्ये च सोऽस्तु गुरुः सताम् ।।२।।
श्रुतजलधि-पारगेभ्यः, स्वपर-मतविभावना-पटुमतिभ्यः।
सुचरित-तपोनिधिभ्यो, नमो गुरुभ्यो गुणगुरुभ्यः।।३।।
छत्तीस-गुण-समग्गे, पंचविहा-चार-करण-संदरिसे।
सिस्सा-णुग्गह-कुसले, धम्माइरिए सदा वंदे।।४।।
गुरुभत्ति-संजमेण य, तरंति संसार-सायरं घोरं।
छिण्णंति अट्ठकम्मं, जम्मण-मरणं ण पावेंति।।५।।
ये नित्यं व्रत-मंत्र-होमनिरता, ध्यानाग्नि-होत्राकुलाः,
षट्कर्माभि-रतास्तपोधन-धनाः, साधुक्रिया-साधवः।
शील प्रावरणा गुण-प्रहरणा-श्चन्द्रार्क-तेजोधिका,
मोक्ष-द्वार-कपाट-पाटन-भटाः, प्रीणन्तु मां साधवः।।६।।
गुरवः पान्तु नो नित्यं, ज्ञान-दर्शन-नायकाः।
चारित्रार्णव-गंभीरा, मोक्षमार्गो-पदेशकाः।।७।।
आलोचना-इच्छामि भंते! आइरिय-भत्ति-काउस्सग्गो कओ तस्सालोचेउं, सम्मणाण-सम्मदंसण-सम्मचारित्तजुत्ताणं पंचविहाचाराणं आयरियाणं, आयारादि-सुदणाणो- वदेसियाणं उवज्झायाणं, तिरयण-गुणपालण-रयाणं सव्वसाहूणं णिच्चकालं अंचेमि पूजेमि वंदामि णमंसामि दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ति होउ मज्झं।
वद-समिदिंदियरोधो लोचो आवासय-मचेल-मण्हाणं।
खिदिसयण-मदंतवणं, ठिदि-भोयण-मेयभत्तं च।।१।।
एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता।
एत्थपमादकदादो अइचारादो णियत्तो हं।।२।।
छेदोवट्ठावणं होदु मज्झं।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं सिद्ध-चारित्र-प्रतिक्रमण-निष्ठितकरण-वीर-शान्तिचतुर्विंशतितीर्थंकर-चारित्रालोचनाचार्य-वृहदालोचनाचार्यक्षुल्लका-लोचनाचार्यभक्तीः कृत्वा तद्धीनाधिकत्वादिदोषविशुद्ध्यर्थं समाधिभक्ति-कायोत्सर्गं करोम्यहं-
(इत्युच्चार्य पूर्ववद्दंडकादिकं कृत्वा ‘‘शास्त्राभ्यासो जिनपति’’ इत्यादीष्टप्रार्थनां ससूरयः साधवः पठेयुः)।
अथेष्ट-प्रार्थना
प्रथमं करणं चरणं द्रव्यं नमः।
शास्त्राभ्यासो जिनपति-नुतिः, संगतिः सर्वदार्यैः,
सद्वृत्तानां गुणगणकथा, दोषवादे च मौनम् ।
सर्वस्यापि प्रियहितवचो, भावना चात्मतत्त्वे,
सम्पद्यन्तां मम भवभवे, याव-देतेऽपवर्गः।।१।।
तव पादौ मम हृदये, मम हृदयं तव पदद्वये लीनं।
तिष्ठतु जिनेन्द्र! तावद्यावन्निर्वाण-सम्प्राप्तिः।।२।।
अक्खर-पयत्थ-हीणं, मत्ता-हीणं च जं मए भणियं।
तं खमहु णाणदेव! य, मज्झवि दुक्खक्खयं कुणउ (दिंतु)।।३।।
आलोचना-इच्छामि भंते! समाहिभत्ति-काउस्सग्गो कओ तस्सालोचेउं, रयणत्तय-सरूव-परमप्प-ज्झाण-लक्खण-समाहिभत्तीए णिच्चकालं अंचेमि पूजेमि वंदामि णमंसामि दुक्खक्खओ कम्मक्खओ बोहिलाहो सुगइगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ति होउ मज्झं।
ततः(समाधिभक्तेरनन्तरं) सिद्धश्रुताचार्यभक्तिभिः (पूर्वोक्ताभिः) आचार्यं साधवो वन्देरन्।
।।पाक्षिकप्रतिक्रमणं समाप्तम्।।
(हिन्दी पद्यानुवाद)
(शिष्य साधुवर्ग पाक्षिक आदि प्रतिक्रमण में लघु सिद्ध श्रुत आचार्य भक्ति पढ़कर आचार्य की वंदना करें।)
नमोऽस्तु आचार्यवंदनायां प्रतिष्ठापनसिद्धभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(९ जाप्य)
लघु सिद्धभक्ति-
समकित दर्शनज्ञान वीर्य सूक्ष्मत्व तथा अवगाहन हैं।
अव्याबाध अगुरुलघु ये सिद्धों के आठ महागुण हैं।।१।।
तप से सिद्ध नयों से सिद्ध सुसंयमसिद्ध चरित सिद्धा।
ज्ञान सिद्ध दर्शन से सिद्ध नमूं सब सिद्धों को शिरसा।।२।।
नमोऽस्तु आचार्यवंदनायां प्रतिष्ठापनश्रुतभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(९ जाप्य)
इक सौ बारह कोटि तिरासी, लाख अठावन सहस रु पाँच।
द्वादशांग श्रुत के पद इतने, वंदन करूं नमाकर माथ।।१।।
अर्हत् कथित अर्थमय सम्यक् गूंथा है गणधरगुरु ने।
उस श्रुतज्ञान जलधि को शिर से प्रणमूं भक्ति समन्वित मैं।।२।।
नमोऽस्तु आचार्यवंदनायां प्रतिष्ठापनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(९जाप्य)
श्रुतसमुद्रपारंगत स्वमत व परमतज्ञाता कुशलमती।
सच्चरित्रतप निधियुत गुणगुरु हे गुरु! तुमको करूं नती।।१।।
छत्तीस गुण से पूर्ण पाँच आचार क्रिया के धारी हो।
शिष्य अनुग्रहनिपुण धर्मआचार्य सदा वंदूं तुमको।।२।।
गुरुभक्ती संयम से तिरते भव्य भयंकर भव वारिधि।
अष्टकर्म छेदें वे फिर नहिं पाते जन्ममरण व्याधी।।३।।
व्रत अरु मंत्र होम में तत्पर ध्यान अग्नि में हवन करें।
तपोधनी षट् आवश्यकरत साधू उत्तम क्रिया धरें।।
शीलवस्त्रधर गुण आयुधयुत सूर्यचंद्र से तेज अधिक।
मोक्षद्वार उद्घाटन योद्धा साधु हों प्रसन्न मुझ प्रति।।४।।
ज्ञानदर्श के नायक गुरुवर नित मेरी रक्षा करिये।
चरितजलधिगंभीर मोक्षपथ उपदेशक पथ में धरिये।।५।।
(इसके बाद ‘जिनने कर्मकलिलधोया’ इत्यादि श्लोक से इष्ट देवता को नमस्कार करके ‘‘सभी प्राणियों में समता हो’’ इत्यादि पढ़कर आचार्यदेव सभी साधुवर्गों से सहित ‘‘सब सिद्ध’’ इत्यादि बड़ी सिद्धभक्ति अंचलिका सहित पढ़कर ‘‘चमकित मुकुट’’ इत्यादि चारित्रभक्ति वृहद् आलोचना सहित अर्हंत भगवान् के सामने पढ़ें। यह आचार्य और साधुओं की साधारण क्रिया है।)
जिनने कर्मकलिल धोया, श्रीवर्धमान को नित्य नमें।
जिनके ज्ञानमयी दर्पण में, लोकालोक सकल झलकें।।१।।
सभी प्राणियों में समता हो, संयम हो शुभ भाव रहे।
आर्त रौद्र दुर्ध्यान त्याग हो यही श्रेष्ठ सामायिक है।।२।।
सर्वातिचार-विशुद्ध्यर्थं पाक्षिकप्रतिक्रमणायां पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकलकर्मक्षयार्थं भावपूजावंदनास्तवसमेतं सिद्धभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(णमो अरिहंताणं इत्यादि सामायिक दण्डक पढ़कर कायोत्सर्ग करके थोस्सामि स्तवन पढ़कर ‘‘सब सिद्ध कर्मप्रकृती’’ इत्यादि सिद्धभक्ति पढ़ें।)
सब सिद्ध कर्म प्रकृती विनाश निज के स्वभाव को प्राप्त किये।
अनुपमगुण से आकृष्ट तुष्ट मैं वंदूं सिद्धी हेतु लिये।।
गुणगण आच्छादक दोष नशें, सिद्धि स्वात्मा की उपलब्धी।
जैसे पत्थर सोना बनता, हों योग्य उपादान अरु युक्ती।।१।।
नहिं मुक्ति अभावरूप निजगुण की हानि तपों से उचित न है।
आत्मा अनादि से बंधा स्वकृतफलभुक् तत्क्षय से मुक्ति लहे।
ज्ञाता दृष्टा यह स्वतनुमात्र संहार विसर्पण गुणयुत भी।
उत्पाद व व्यय धुव्रयुत निजगुणयुत अन्य प्रकार नहीं सिद्धी।।२।।
जो अन्तर्बाह्य हेतु से प्रगटित निर्मल दर्शन ज्ञान कहा।
चारित संपत्ती प्रहरण से सब घाति चतुष्टय, हानि किया।।
फिर प्रगट अचिन्त्य सार अद्भुतगुण केवलज्ञान सुदर्शन सुख।
अरु प्रवर वीर्य सम्यक्त्व प्रभामंडल चमरादिक से राजित।।३।।
जानें देखें सह त्रिभुवन को जो सदा तृप्त हो सुख भोगें।
तमके विध्वंसक समवसरण में सब को तर्पित कर शोभें।।
वे सभी प्रजा के ईश्वर पर की ज्योति तिरस्कृत कर क्षण में।
बस स्व में स्व से स्व को प्रगटित कर स्वयं स्वयंभू आप बने।।४।।
अवशेष अघाती बेड़ीवत् जो कर्म बली उनको घाता।
सूक्ष्मत्व अगुरुलघु आदि अनंत, स्वाभाविक क्षायिक गुण पाया।।
वे अन्य कर्म क्षय से निज की, शुद्धी से महिमाशाली हैं।
प्रभु ऊर्ध्वगमन से एक समय में लोक अग्र पर ठहरें हैं।।५।।
जो अन्याकार प्राप्ति हेतू नहिं हुआ विलक्षण किचिंत् कम।
वो पूर्व स्वयं संप्राप्त देह, प्रतिकृति है रुचिर अमूर्त अमम।।
सब क्षुधा तृषा ज्वर श्वास कास, जर मरण अनिष्ट योग रहिता।
आपत्ती आदि उग्र दुःखकर भगवत सुख कौन माप सकता।।६।।
सब सिद्ध स्वयं के उपादान से स्वयं अतिशयी बाधरहित।
वृद्धि व ह्रास से रहित विषय-विरहित, प्रतिशत्रू रहित अमित।।
सब अन्य द्रव्य से निरापेक्ष, निरुपम, त्रैकालिक अविनश्वर।
उत्कृष्ट अनंतसार सिद्धों के, हुआ परमसुख अति निर्भर।।७।।
नहिं भूख प्यास अतएव विविध रस-अन्न पान से नहिं मतलब।
नहिं अशुची ग्लानि निद्रादिक, माला शय्या से है क्या तब।।
नहिं रोग जनित पीड़ा है तब, उपशमन हेतु औषधि से क्या।
सब तिमिर नष्ट हो गया दिखे, सब जगत् पुनः दीपक से क्या।।८।।
जो विविध सुनय तप संयम दर्शन, ज्ञान चरित्र से सिद्ध हुए।
गुण संपद् से युत विश्वकीर्ति, व्यापी देवों के देव हुए।।
उत्कृष्ट जनों से संस्तुत जग में, भूत भावि सांप्रत सिद्धा।
मैं नमूं अनंतों को त्रैकालिक, उन स्वरूप की है इच्छा।।९।।
दोहा- बत्तिस दोषों से रहित, परम शुद्ध शुभ खान।
करके कायोत्सर्ग जो, भक्ति सहित अमलान।।
नित प्रति वंदे भाव से, सिद्ध समूह महान् ।
वह पावे झट परम सुख, ज्ञान सहित शिव धाम।।९।।
अंचलिका- हे भगवन् ! श्री सिद्धभक्ति का, कायोत्सर्ग किया उसका।
आलोचन करना चाहूँ जो, सम्यग्रत्नत्रय युक्ता।।
अठ विधकर्मरहित प्रभु ऊर्ध्व-लोक मस्तक पर संस्थित जो।
तप से सिद्ध नयों से सिद्ध, सुसंयम सिद्ध चरितसिध जो।।
भूत भविष्यत् वर्तमान, कालत्रय सिद्ध सभी सिद्धा।
नित्यकाल मैं अर्चूं पूजूं, वंदूं नमूं भक्ति युक्ता।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, हो मम बोधि लाभ होवे।
सुगति गमन हो समाधि मरणं, मम जिनगुण संपति होवे।।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं आलोचनाचारित्रभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(णमो अरिहंताणं इत्यादि सामायिक दंडक पढ़कर, ९ जाप्य करके, थोस्सामिस्तवन पढ़कर चारित्र भक्ति पढ़ें। पुनः आलोचना पढ़ें।)
चौबोल छन्द-
चमकित मुकुट मणी की प्रभ से, व्याप्त सु उन्नत है मस्तक।
कंकण हारादिक से शोभित, त्रिभुवन के इंद्रादिक सब।।
जिससे उनको स्वपद कमल में, नमित किया नित मुनियों ने।
उन अर्चित पंचाचारों को, कथन हेतु अब नमूं उन्हें।।१।।
व्यंजन अर्थ उभय शुद्धी युत, काल विनय शुद्धी उपधा।
निज सूरि का निन्हव नहिं, बहुमान कहीं ये अष्ट विधा।।
श्रीमद् प्रभू जातिकुल इन्दु, तीर्थंकर से कथित महान् ।
ज्ञानाचार त्रिधा मैं प्रणमूं, कर्म नाश हेतू सुखदान।।२।।
शंका कांक्षा मूढ़दृष्टि से, रहित सदा वात्सल्य सहित।
विचिकित्सा से दूर धर्म के, वृद्धिंगत में तत्पर नित।।
जिन शासन उद्दीपन हित, पथभ्रष्टों को करना स्थिर।
आदर से शिर नत वंदूं, अष्टांग दर्शनाचार प्रवर।।३।।
अनशन अवमोदर्य वृत्ति-परिसंख्या कायक्लेश सुतप।
इन्द्रिय हस्ती को मद कारक-विविध रसों का त्याग सुतप।।
नित एकांत शयन उपवेशन, ये छह बाह्य कहे हैं तप।
शिवगति प्राप्ति के उपाय, मैं इनकी संस्तुति करूं सतत।।४।।
क्रिया व्रतों में दोष लगे तब, प्रायश्चित स्वाध्याय महान।
बाल वृद्ध रोगी यति गुरु की, वैयावृत्ति नित्य शुचि ध्यान।।
कायोत्सर्ग विनय तप षट् विधि, अंतरंग ये कहे प्रधान।
अंतरंग रागादि दोष विध्वंसक इनको नमूं सुजान।।५।।
अर्हत मत के श्रद्धानी जो, सम्यग्ज्ञान चक्षु धारी।
तप में शक्ती नहीं छिपाते, करें प्रयत्न सदा भारी।।
उनकी चर्या छिद्र रहित, नौका सम भवदधि तरणी है।
ऐसा वीर्याचार नमूं मैं, गुणमय सज्जन अर्चित है।।६।।
मन वच काय निमित्तक उत्तम, तीन गुप्ति भव दुःख वारक।
ईर्या समिती आदि पंच हैं, पंच महाव्रत भी चारित।।
वृषभ वीर के सिवा त्रयोदश, चरित अन्य ने नहीं कहा।
परमेष्ठी जिनपती वीर को, सच्चरित्र को नमूं सदा।।७।।
पंचाचार भवोदधि तारक, तीर्थ महा मंगल उसको।
वंदूं चारित युत सब यतिपति, निर्ग्रंथों को भी नति हो।।
आत्माधीन सुखोदय वाली, लक्ष्मी अविनाशी अनुपम।
केवलदर्शन ज्ञान प्रकाशी, उज्ज्वल उसके इच्छुक हम।।८।।
यदि आगम प्रतिकूल चरित को, मैंने किया कराया है।
उससे अर्जित पाप नाश हों, चारित तप की महिमा से।।
इस चारित तप से ये अद्भुत, सात ऋद्धि निधि भी होवें।
स्व की निंदा करते मेरे, सब दुष्कृत मिथ्या होवें।।९।।
भव दुःख से भयभीत सदोदय, सुख के इच्छुक जो प्राणी।
मुक्ति के हैं निकट सुमतियुत, पाप शांतयुत ओजस्वी।।
मोक्षमहल की सीढ़ी सम यह, चारित उत्तम अतुल विशाल।
वे इस पर चढ़ मोक्षमहल में, पहुँचे रहें अनन्तों काल।।१०।।
शंभु छंद-
हे भगवन् ! मैं अष्टमी दिवस का चाहूं आलोचन करना।
आठ दिवस औ आठ रात्री के भीतर हुए दोष हरना।।
ज्ञानाचार दर्शनाचार व तप आचार तथा वीर्याचारा।
चारित्राचार पांच ये हैं आचार मोक्ष के आधारा।।
हे भगवन्! पाक्षिक प्रतिक्रमण का चाहूं आलोचन करना।
पन्द्रह दिन पन्द्रह रात्रि के भीतर हुए दोषों को हरना।।
ज्ञानाचार दर्शनाचार व तप आचार तथा वीर्याचारा।
चारित्राचार पांच ये हैं आचार मोक्ष के आधारा।।
हे भगवन्! चातुर्मासिक का आलोचन करूं चउ महीने में।
इन आठ पक्ष में इकसौ बीस दिवस इकसौ बीस निशि में।।
ज्ञानाचार दर्शनाचार व तप आचार तथा वीर्याचारा।।
चारित्राचार पांच ये हैं आचार मोक्ष के आधारा।।
हे भगवन्! वार्षिक का आलोचन करूं सु बारह महिने में।
चउबीस पक्ष में त्रय सौ छ्यासठ दिवस व इतनी रात्रि में।।
ज्ञानाचार दर्शनाचार व तप आचार तथा वीर्याचारा।
चारित्राचार पांच हैं ये आचार मोक्ष के आधारा।।
इनमें है ज्ञानाचार प्रथम, जो आठ भेद शुद्धीयुत है।
वह काल विनय उपधान३ तथा बहुमान४ अनिह्नव व्यंजन है।।
पुनि अर्थ उभय५ इन शुद्धि से स्तव६ स्तुति७ अर्थाख्याना८।।
अनुयोग९ और अनुयोगद्वार१० में किया यदी अक्षर हीना।।
या पद से कम या व्यंजन कम या अर्थहीन या ग्रंथ कमी।
यदि अकाल में स्वाध्याय किया या करवाया या अनुमति दी।।
या काल में नहिं स्वाध्याय किया या झटिति पढ़ा मिथ्या मिश्रण।
विपरीत अर्थकर पढ़ा अन्यथा कहा अन्यथा किया ग्रहण।।
छह आवश्यक में हानी की, इस ज्ञानाचार में दोष किया।
पणविध स्वाध्याय की सिद्धी हो, वह दुष्कृत मेरा हो मिथ्या।।१।।
दर्शनाचार आठविध है निःशंकित नि:कांक्षित गुण से।
अरु निर्विचिकित्सा अमूढ़दृक् उपगूहन स्थितिकरण गुण से।।
वात्सल्य प्रभावन इन अठ में शंका कांक्षा व जुगुप्सा की।
मिथ्यादृष्टि की प्रशंसा की अरु परपाखंड प्रशंसा की।
अनायतन की सेवा की वात्सल प्रभावना नहीं किया।
इन दोषों से जो हानी की वह दुष्कृत मेरा हो मिथ्या।।२।।
छह अभ्यंतर छह बाहिर से बारहविध तप आचार कहा।
उनमें से अनशन अमोदर्य वृतपरिसंख्या रसत्याग कहा।।
तनुपरित्याग-तनुक्लेश५ विविक्त शयनासन तप बाह्य कहे।
प्रायश्चित विनय सुवैयावृत स्वाध्याय ध्यान६ व्युत्सर्ग कहे।।
इन बारह तप को नहीं किया परिषह से पीड़ित छोड़ दिया।
तप किरिया में जो हानी की, वह दुष्कृत मेरा हो मिथ्या।।३।।
है वीर्याचार पांचविध से वर, वीर्य पराक्रम से जानो।
आगमवर्णित२ तपपरीमाण, बल३ वीर्य४-सहज शक्ती मानो।।
परक्रम५-परिपाटी से मैंने, पण वीर्याचार में हानी की।
निज शक्ति छिपायी तपश्चरण, करने में तप में हानी की।
तप क्रिया न की परीषह आदि, से पीड़ित हो यदि छोड़ दिया।
इस वीर्याचार में दोष किया, वह दुष्कृत मेरा हो मिथ्या।।४।।
हे भगवन् ! इच्छा करता हूँ, चारित्राचार त्रयोदशविध।
वह पांच महाव्रत पांच समिति, अरु तीन गुप्तिमय जिनभाषित।।
इनमें हिंसा का त्याग महाव्रत, प्रथम कहा है जिनवर ने।
भूकायिक जीव असंख्यातासंख्यात व जलकायिक इतने६।।
अग्नीकायिक भि असंख्यातासंख्यात पवनकायिक इतने७।
जो वनस्पतिकायिक प्राणी, वे सभी अनंतानंत भणें।।
ये हरित बीज अंकुर स्वरूप, नानाविध छिन्न-भिन्न भी हों।
इन सबको प्राणों से मारा, संताप दिया पीड़ा दी हो।।
उपघात किया मनवचतन से, या अन्यों से करवाया हो।
या करते को अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१।।
दो इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुक्षि कृमि४ शंख कहे।
क्षुद्रक कौड़ी व अक्ष अरिष्टय५, गंडबाल लघु शंख कहे।।
जो सीप जोंक आदिक इनको, मारा या त्रास दिया भी हो।
पीड़ा दी या उपघात किया, या पर से भी करवाया हो।।
या करते को अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।२।।
त्रय इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुंथु६ देहिक बिच्छू।
जूं गोजों खटमल इंद्रगोप, चिउंटी आदिक बहुविध जंतू।।
इनको मारा संताप दिया, पीड़ा दी घात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।३।।
चउ इंद्रिय जीव असंख्यातासंख्यात उन्हों में डांस मशक।
बहु कीट पतंगे भ्रमर मधूमक्खी गोमक्खी आदि विविध।।
इनको मारा परिताप विराधन, या उपघात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।४।।
पचेंद्रिय जीव असंख्यातासंख्यात इन्हों में अंडज हैं।
पोतज व जरायुज रसज पसीनज सम्मूर्छन उद्भेदिम हैं।।
उपपाद जन्मयुत भी चौरासी, लाख योनि वालों में जो।
इनको मारा संताप दिया पीड़ा दी घात किया जो हो।।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१।।
अब अन्य द्वितीय महाव्रत में विरती है झूठ बोलने से।
इसमें जो क्रोध मान माया या लोभ राग या द्वेषों से।।
या मोह हास्य या भय प्रदोष या प्रमाद प्रेम या गृद्धी६ से।
लज्जा गारव७ व अनादर से या अन्य किन्हीं भी कारण से।।
जो कुछ भी झूठ वचन बोले या पर से भी बुलवाया हो।
या अन्यों को अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।२।।
अब अन्य तृतीय महाव्रत में बिन दी वस्तु से विरती है।
ग्राम नगर खेट८ कर्वट९ मटंब१०, मण्डल पत्तन११ या द्रोणमुखे१२।।
गोकुल आश्रम व सभा संवाहन१३ राजधानी१४ इन आदी में।
तृण लकड़ी विकृती१५ मणि आदी कुछ भी बिन दिये ग्रहा मैंने।।
या पर से ग्रहण कराया हो अनुमति दी लेने वालों को।
जो दोष हुए हों इस व्रत में वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।३।।
अब अन्य चतुर्थ महाव्रत में मैथुन सेवन से विरती है।
इसमें देवी के नारी के तिर्यंचि अचेतन पुतली के।।
(आर्यिकाओं को उपरोक्त पंक्ति की जगह निम्न पंक्ति बोलना चाहिए)
(इसमें देवों के मानव के तिर्यंच अचेतन चित्रों के।)
सुन्दर व असुन्दर रूपों में प्रिय अप्रिय शब्द व गंधों में।
चक्षूइंद्रिय के विषयों में कर्णेन्द्रिय के परिणामों में।।
घ्राणेंद्रिय के विषयों में रसनेंद्रिय की अभिलाषा में।।
स्पर्शेन्द्रिय के विषयों में या मन के अनियत विषयों में।
मन वच तन को वश में नहिं कर इंद्रिय को वश नहिं करके मैं।।
इन नवविध ब्रह्मचर्य की रक्षा नहिं की नहीं करायी हो।
नहिं रक्षक को अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।४।।
अब अन्य पांचवे महाव्रत में, परिग्रह रखने से विरती है।
वह परिग्रह अभ्यंतर व बाह्य, से द्विविध तथा अभ्यंतर में।।
वो ज्ञानावरणी दर्शनावरण वेदनीय मोहनी आयु कहे।
पुनि नाम गोत्र अरु अन्तराय ये अठविध अंतर परिग्रह हैं।।
बाहिर परिग्रह-उपकरण-शास्त्र पिच्छी व भांड३ फलक आसन।
कमंडलु४ संस्तर काठ व तृण वसती५ व देवकुल६ आदि ग्रहण।।
भोजनपानादिक भेदों से बहुविध परिग्रह के लेने में।
जो अठविध कर्मोें को मैंने, बांधा है अज्ञानादी से।
पर को भी बंध कराया हो या करते को अनुमति दी हो।।
जो परिग्रह त्याग में दोष किये, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।५।।
अब अन्य छठे अणुव्रत में भी रात्री भोजन से विरती है।
इसमें भोजन पानक व खाद्य अरु स्वाद्य चतुर्विध भोजन है।।
इसमें जो तीखा कटु कषायला खट्टा मीठा लवणमयी।
जो कुछ अयोग्य वस्तू खाने का चिंतन किया व प्रेरणा दी।।
अथवा अयोग्य आहार किया या स्वप्न में मैंने खाया हो।
या पर को खिलाया अनुमति दी वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।छ।।
पण समिति में ईर्यासमिति व भाषासमिति एषणासमिती है।
आदान-निक्षेपण समिति अरू मलमूत्रादिविसर्जन समिती है।।
इसमें ईर्यासमिती पूर्वोत्तर दक्षिण पश्चिम चउदिश में।
विदिशा में भी चलना चाहिए चउ हाथ देखकर आगे में।।
फिर भी प्रमाद से शीघ्र चला या इधर-उधर मुख कर करके।
जो प्राण भूत अरु जीव सत्त्व का घात किया नहिं लख करके।।
या पर से घात कराया हो या करते को अनुमति दी हो।
ईर्यासमिती में दोषों का वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।६।।
भाषासमिती में कर्कश६ कडुवे मर्मभेदि७ निष्ठुर वच हैं।
परक्रोधजनक हड्डी में घुसते मध्यंकृश८ अतिमदकर९ है।।
विद्वेषकरी अनयंकर१० छेदंकर निमूलनाशी वच हैं।
प्राणी की वधकर ये दशविध की भाषा जिनमतभाषित हैं।।
ऐसी भाषा बोली मैंने या पर से भी बुलवायी हो।
बोलते अन्य को अनुमति दी वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।७।।
एषणसमिती में अधःकर्म११ है महादोष उसको करके।
पश्चात्१२ कर्म या पुराकर्म१३ उद्दिष्ट१४ निर्दिष्ट१५ क्रीत१६ युत से।।
स्वादिष्ट रसीले आसक्तिक इंगाल१७ व धूमदोष१८ करके।
अतिगृद्धी से ही अग्नीसम छह जीवकाय बाधा करके।।
नहिं योग्य१९ अन्नपान भिक्षा आहार लिया या लिवाया हो।
लेते को भी अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।८।।
आदान निक्षेपण समिती में चक्कल३ पाटा या ग्रंथों को।
या कमंडलु विकृती या मणि इत्यादिक बहु उपकरणों को।।
पिच्छी से शोधन नहिं करके धरते या उठाकर लेने से।
जो प्राण भूत अरु जीव सत्त्व का घात किया हो प्रमाद से।।
पर से उपघात कराया हो या करने की अनुमति दी हो।
इस समिती में जो दोष हुआ, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।९।।
उत्सर्ग समिति मल मूत्र थूक कफ विकृति विसर्जन करने में।
रात्री में या संध्या४ में नयन अगोचर अप्रासुक५ थल में।।
स्थान खुला गीली भू हरितघासयुत बीज सहित थल में।
इत्यादि अप्रासुक थल में जो मल आदि त्याग के करने में ।।
जो प्राण भूत अरु जीव सत्त्व का घात किया या कराया हो।
करते को भी अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१०।।
मनगुप्ति वचनगुप्ती व कायगुप्ती त्रयगुप्ती हैं इनमें।
जो आर्तध्यान अरु रौद्र ध्यान इह भव अरु परभव संज्ञा में।।
आहार व भय मैथुन परिग्रह, इन छहों ही संज्ञाओं से।
इत्यादि अशुभ संकल्पों से मन को न नियंत्रित रखने से।।
नहिं रखी सुरक्षित मनगुप्ती नहिं अन्यों से रखवायी हो।
नहिं रखते को अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।११।।
वचगुप्ती मे जो स्त्री कथा धन कथा व भोजन राजकथा।
अरु चोर वैर की कथा व परपाखंड कथा इत्यादि कथा।।
इनको कर मैं वचगुप्ती की रक्षा नहिं की न करायी हो।
नहिं करते को अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१२।।
जो कायगुप्ति में चित्रकर्म२ या पुस्तकर्म३ या काठकर्म४।
या लेप्यकर्म इत्यादि विविध स्त्रीरूपादिक बिन चेतन।।
इनमें नहिं कायगुप्ति रक्खी पर से रक्षा न करायी हो।
नहिं रक्षण करते को अनुमति दी दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१३।।
नव५ ब्रह्मचर्य गुप्ती चउ संज्ञा चार हि आस्रव६ कारण हैं।
दो आर्तरौद्र संक्लेश भाव त्रय अप्रशस्तसंक्लेश७ कहे।।
मिथ्या अज्ञान मिथ्यादर्शन मिथ्या चरित्र चउ उपसर्गा।
चारित्र पाँच छह जीवकाय छह आवश्यक अरु भय सप्ता।।
अठशुद्धी नव ब्रह्मचर्यगुप्ति दश श्रमण धर्म दश धर्म ध्यान।
दश मुंडन बारह संयम बाइस परिषह भावना बीस पांच५।।
पच्चीस क्रिया अठरह हजार हैं शील व गुण चौरासि लाख।
अठबीस मूलगुण बहु उत्तरगुण इन सबमें कीना विघात।।
इन६ पन्द्रह दिनों में पाक्षिक में अतिक्रम व्यतिक्रम अतिचार अरू।
जो अनाचार आभोग अनाभोग उन सबका प्रतिक्रमण करूं।।
प्रतिक्रमण सु करते हुए मेरा सम्यक्त्वमरण व समाधिमरण।
हो पंडितमरण व वीर्यमरण जिससे नहिं होवे पुनः मरण।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय होवे मम बोधिलाभ होवे।
हो सुगतिगमन व समाधिमरण मम जिनगुणसंपति होवे।।
(केवल आचार्य ‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि सामायिक दण्डक पढ़कर कायोत्सर्ग करके ‘थोस्सामिस्तवन’ पढ़कर लघु सिद्ध भक्ति अंचलिका सहित पढ़ें। पुनः पूर्वोक्त विधि करके लघु योगिभक्ति अंचलिका सहित पढ़कर ‘‘हे भगवन् ! इच्छा करता हूँ’’ इत्यादि चारित्रालोचना पढ़कर ‘व्रत समिति’ इत्यादि ‘छेदोपस्थापन मेरा हो’ इसे तीन बार पढ़कर अपने दोषों की भगवान के सामने आलोचना करें। दोषों के अनुसार प्रायश्चित लेकर ‘‘पंचमहाव्रत’’ आदि पाठ को तीन बार बोलें पुनः भगवान् के सामने गुरुभक्ति पढ़ें। अनन्तर आचार्य के समक्ष सभी शिष्यवर्ग पूर्वोक्त विधि से लघु सिद्ध- भक्ति, लघु योगिभक्ति व चारित्रालोचना पढ़कर गुरु के समक्ष ही अपने दोषों की आलोचना करें तब आचार्यदेव शिष्यों को योग्य प्रायश्चित प्रदान करें। इसके बाद सभी शिष्य वर्ग भी आचार्यभक्ति पढ़कर गुरु की वंदना करें। उसी का स्पष्टीकरण)।
नमोऽस्तु सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं सिद्धभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(‘‘णमो अरहंताणं’’ इत्यादि सामायिक दण्डक पढ़कर ९ जाप्य करके थोस्सामिस्तवन पढ़कर लघु सिद्धभक्ति पढ़ें।)
लघु सिद्धभक्ति-
समकित दर्शनज्ञान वीर्य सूक्ष्मत्व तथा अवगाहन हैं।
अव्याबाध अगुरुलघु ये सिद्धों के आठ महागुण हैं।।१।।
तप से सिद्ध नयों से सिद्ध सुसंयमसिद्ध चरित सिद्धा।
ज्ञान सिद्ध दर्शन से सिद्ध नमूं सब सिद्धों को शिरसा।।२।।
अंचलिका-
हे भगवन् ! श्री सिद्धभक्ति का कायोत्सर्ग किया उसका।
आलोचन करना चाहूँ जो सम्यग्रत्नत्रय युक्ता।।१।।
अठविधि कर्म रहित प्रभु ऊर्ध्वलोक मस्तक पर संस्थित जो।
तप से सिद्ध नयों से सिद्ध सुसंयमसिद्ध चरित सिद्ध जो।।२।।
भूत भविष्यत वर्तमान कालत्रय सिद्ध सभी सिद्धा।
नित्यकाल मैं अर्चूं पूजूं, वंदूं नमूं भक्ति युक्ता।।३।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय हो मम बोधि लाभ होवे।
सुगतिगमन हो समाधिमरणं मम जिनगुण संपति होवे।।४।।
नमोऽस्तु सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं आलोचनायोगिभक्ति कायोत्सर्गं करोम्यहं-
(णमो अरहंताणं इत्यादि दण्डक पढ़कर ९ जाप्य करके थोस्सामिस्तवन पढ़कर लघु योगिभक्ति पढ़कर चारित्रालोचना पढ़ें।)
लघु योगिभक्ति-
बिजली चमके अतिजल वर्षे, वर्षा में तरुतल बैठें।
शीतकाल रात्रि में निर्भय, काष्ठ सदृश निर्मम तिष्ठें।।
गर्मी में रविकिरण तप्त गिरि, शिखरों पर निज ध्यान धरें।
शिवपथ पथिक साधु पुंगव वे, मुझको धर्म प्रदान करें।।१।।
ग्रीष्मऋतु में पर्वत ऊपर, वर्षा में तरु के नीचे।
शीतकाल में बाहर सोते, उन मुनि को वंदूं रुचि से।।२।।
पर्वत कंदर दुर्गों में जो, नग्न दिगम्बर तनु रहते।
पाणिपात्रपुट से आहारी, वे मुनि परमगती लभते।।३।।
अंचलिका-
हे भगवन् ! इस योगिभक्ति का, कायोत्सर्ग किया रुचि से।
उसकी आलोचन करने की, इच्छा करता हूं मुद से।।
ढाई द्वीप अरु दो समुद्र की, पन्द्रह कर्म भूमियों में।
आतापन तरुमूल योग, अभ्रावकाश से ध्यान धरें।।१।।
मौन करें वीरासन कुक्कुट, आसन एकपार्श्व सोते।
बेला तेला पक्ष मास, उपवास आदि बहु तप तपते।।
ऐसे सर्व साधुगण की मैं, सदा काल अर्चना करूँ।
पूजूं वंदूं नमस्कार भी, करूं सतत वन्दना करूं।।२।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, हो मम बोधि लाभ होवे।
सुगतिगमन हो समाधिमरणं, मम जिनगुणसंपति होवे।।३।।
चारित्रालोचना
शंभु छंद-
हे भगवन् ! इच्छा करता हूँ, चारित्राचार त्रयोदशविध।
ये पाँच महाव्रत पांच समिति, अरु तीन गुप्तिमय जिनभाषित।।
इनमें िंहसा का त्याग महाव्रत प्रथम कहा है जिनवर ने।
भूकायिक जीव असंख्यातासंख्यात व जलकायिक इतने१।।
अग्नीकायिक भि असंख्यातासंख्यात पवनकायिक इतने१।
जो वनस्पतिकायिक प्राणी, वे सभी अनन्तानन्त भणें।।
ये हरित बीज अंकुर स्वरूप, नानाविध छिन्न-भिन्न भी हो।
इन सबको प्राणों से मारा, संताप दिया पीड़ा दी हो।।
उपघात किया मनवचतन से, या अन्यों से करवाया हो।
या करते को अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१।।
दो इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुक्षि कृमि२ शंख कहे।
क्षुद्रक कौड़ी व अक्ष अरिष्टय३, गंडबाल लघु शंख कहे।।
जो सीप जोंक आदिक इनको, मारा या त्रास दिया भी हो।
पीड़ा दी या उपघात किया, या पर से भी करवाया हो।।
या करते को अनुमति दी हो वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।२।।
त्रय इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुंथु४ देहिक बिच्छू।
जूं गोजों५ खटमल इन्द्रगोप, चिउंटी आदिक बहुविध जन्तू।।
इनको मारा संताप दिया, पीड़ा दी घात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।३।।
चउ इंद्रिय जीव अंसख्यातासंख्यात उन्हों में डांस मशक।
बहु कीट पतंगे भ्रमर मधूमक्खी गोमक्खी आदि विविध।।
इनको मारा परिताप विराधन, या उपघात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।४।।
पंचेंन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात इन्हों में अण्डज हैं।
पोतज व जरायुज रसज पसीनज सम्मूर्छन उद्भेदिम हैं।।
उपपाद जन्मयुत भी चौरासी, लाख योनि वालों में जो।
इनको मारा संताप दिया पीड़ा दी घात किया हो जो।।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।५।।
व्रत समिति इंद्रियनिरोध छह आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंतधावन स्िथतिभुक्ती भत्तैâक।।
जिनवर कथित मूलगुण मुनि के प्रमाद से इनमें अतिचार।
इनसे दूर हुआ हूँ मेरा, छेदोपस्थापन हो नाथ!।।१।।
(तीन बार पढ़ें)
(आचार्यश्री से प्रायश्चित्त लेवें)
प्रायश्चित शुद्धि के लिए रस परित्याग आदि करें।
पंचमहाव्रत पंचसमिति पंचेन्द्रियरोध लोच षडावश्यकक्रियादयोऽष्टाविंशतिमूलगुणाः उत्तमक्षमामार्दवार्जवशौचसत्यसंयमतपस्त्यागाकिंचन्यब्रह्मचर्याणि दशलाक्षणिको धर्मः अष्टादशशीलसहस्राणि चतुरशीतिलक्षगुणाः त्रयोदशविधं चारित्रं द्वादशविधं तपश्चेति सकलं सम्पूर्णं अर्हत्सिद्धाचार्योपाध्यायसर्वसाधुसाक्षिकं सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।। (तीन बार बोलें)
नमोऽस्तु निष्ठापनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(९ जाप्य)
श्रुतसमुद्र पारंगत स्वमत व परमतज्ञाता कुशलमती।
सच्चरित्रतप निधियुत गुणगुरु हे गुरु! तुमको करूं नती।।१।।
छत्तीस गुण से पूर्ण पांच आचार क्रिया के धारी हो।
शिष्य अनुग्रहनिपुण धर्मआचार्य सदा वंदूं तुमको।।२।।
गुरुभक्ति संयम से तिरते भव्य भयंकर भव वारिधि।
अष्टकर्म छेदें वे फिर निंह पाते जन्ममरण व्याधी।।३।।
व्रत अरु मंत्र होम में तत्पर ध्यान अग्नि में हवन करें।
तपोधनी षट् आवश्यकरत साधू उत्तम क्रिया धरें।।
शीलवस्त्रधर गुण आयुधयुत सूर्य चन्द्र से तेज अधिक।
मोक्ष द्वार उद्घाटन योद्धा साधु हो प्रसन्न मुझ प्रति।।४।।
ज्ञान दर्श के नायक गुरुवर नित मेरी रक्षा करिये।
चरितजलधिगंभीर मोक्षपथ उपदेशक पथ में धरिये।।५।।
(पुनः सभी साधुवर्ग आचार्यश्री के सामने पूर्वोक्त सिद्धभक्ति, योगिभक्ति चारित्रालोचना पढ़कर गुरु के पास दोषों की आलोचना कर प्रायश्चित ग्रहण करें। अनन्तर आचार्य भक्ति द्वारा गुरु की वंदना करें। बाद में आचार्य के साथ-साथ आगे का पाठ पढ़ें।)
दोहा-
भगवन् ! मैं पाक्षिक सभी दोष विशोधन हेत ।
(भगवन् ! चउमासिक१ सभी दोष विशोधन हेत।।)
(भगवन् ! मैं वार्षिक२ सभी दोष विशोधन हेत।)
(भगवन् ! मैं यौगिक३ सभी दोष विशोधन हेत।।)
चाहूं आलोचन करन श्रद्धाभक्ति समेत।।१।।
शंभु छंद
हैं पांच महाव्रत उनमें प्रथम, महाव्रत प्राणी वध विरती।
दूजा महाव्रत असत्यविरती, तीजा अदत्त से है विरती।।
चौथा महाव्रत मैथुन विरती, पंचम परिग्रह से विरती है।
छट्ठा अणुव्रत रात्रिभोजन, से विरती पुनि त्रय गुप्ती हैं।।२।।
पणज्ञान व दर्शन चारित में, बाईस परीषह सहने में।
पच्चीस भावना क्रिया पचीस व अठरह हजार शीलोें में।।
चौरासी लाख गुणों में बारह संयम बारह अंगों में।
तेरह चारित चौदह पूरब ग्यारह प्रतिमा दश मुंडों में।।३।।
दश श्रमण धर्म दश धर्म ध्यान नव ब्रह्मचर्य१ गुप्ती उनमें।
नव नो कषाय सोलह कषाय अठ कर्म अठ प्रवचन माता में।।
भय सप्त सप्त संसार जीव षट्काय व छह आवश्यक में।
पंचेन्द्रिय पांच महाव्रत पांच समिति अरु पांच चरित्रों में।।४।।
चउ संज्ञा चउ प्रत्यय२ व चार उपसर्ग मूलगुण अठबिस में।
उत्तर गुण में अठ शुद्धी में जो कुछ भी दोष हुए इनमें।।
जो अशुभराग से महिलादी (पुरुषादी३) को अवलोका स्पर्शा हो।
मन वचन काय की दुष्ट क्रिया से प्रादोषिक किरिया की हो।।५।।
इनमें जो क्रोध मान माया से लोभ राग या द्वेष निमित।
या मोह हास्य या भय प्रदोष व प्रमाद प्रेम गृद्धी निमित्त।।
लज्जा से या गारव से जो व्रत आदि में आसादना किया।
उन दोषों की शुद्धी हेतू पाक्षिक में आलोचना किया।।६।।
त्रय दंड अशुभ त्रय लेश्यायें, त्रय गारव-ऋद्धि स्वाद रस के।
त्रय अप्रशस्त संक्लेशभाव, दो आर्त रौद्र संक्लेशों के।।
मिथ्या कुज्ञान मिथ्यादर्शन मिथ्या चारित मिथ्या भिप्राय।
मिथ्यात्व, असंयम, कषाय, योग, इन चारों के प्रायोग्य भाव।।७।।
अप्रायोग्य सेवन-नहिं करने योग्य कार्य को किया यदी।
प्रायोग्य-योग्य सम्यक्त्व आदि भावों की गर्हा किया यदी।।
इनसे जो कुछ भी पाक्षिक३ में अतिक्रम व्यतिक्रम अतिचार किया।
या अनाचार आभोग व अनाभोग करके बहु दोष किया।।८।।
हे भगवन् ! उसका प्रतिक्रमण करता हूँ ऐसे मेरा प्रभु।
सम्यक्त्वमरण रू समाधि व पंडितमरण वीर्ययुत मरण प्रभू।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, होवे प्रभु बोधिलाभ होवे।
हो सुगतिगमन व समाधिमरण जिनगुण की संप्राप्ती होवे।।९।।
व्रत समिती इंद्रियनिरोध छह आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंतधावन स्थिति भुक्ती भत्तैâक।।
जिनवर कथित मूलगुण मुनि के प्रमाद से इनमें अतिचार।
इनसे दूर हुआ हूँ मेरा छेदोपस्थापन हो नाथ।।१।।
(तीन बार)
पंचमहाव्रत-पंचसमिति-पंचेन्द्रियरोध-लोच षडावश्यकक्रियादयोऽ-ष्टाविंशतिमूलगुणाः उत्तमक्षमामार्दवार्जवशौचसत्यसंयमतपस्त्यागाकिंचन्य-ब्रह्मचर्याणि दशलाक्षणिको धर्मः अष्टादशशीलसहस्राणि चतुरशीतिलक्षगुणाः त्रयोदशविधं चारित्रं, द्वादशविधं तपश्चेति सकलं सम्पूर्णं अर्हत्सिद्धाचार्योपाध्यायसर्वसाधुसाक्षिकं सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु। (तीन बार बोलें)
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं १पाक्षिकप्रतिक्रमणायां पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकलकर्मक्षयार्थं भावपूजावंदनास्तवसमेतं प्रतिक्रमणभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(ऐसा उच्चारण करके ‘‘णमो अरिहंताणं’’ इत्यादि सामायिक दंडक को पढ़कर कायोत्सर्ग करें। यहां तक यह क्रिया आचार्य और साधुओं की एक साथ होती है। पुनः सभी शिष्यवर्ग स्थिरचित्त से बैठे रहते हैं, केवल आचार्य ही थोस्सामि पढ़कर आगे के सारे दंडक सूत्रों को पढ़ते हैं। अन्य साधु-शिष्यगण सुनते रहते हैं।)
णमो अरिहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्व साहूणं।।१।।
चत्तारिमंगलं-अरिहंत मंगलं, सिद्ध मंगलं, साहू मंगलं, केवलिपण्णत्तो धम्मो मंगलं। चत्तारिलोगुत्तमा-अरिहंत लोगुत्तमा, सिद्ध लोगुत्तमा, साहु लोगुत्तमाकेवलिपण्णत्तो धम्मो लोगुत्तमा। चत्तारिसरणं पव्वज्जामि-अरिहंत सरणं पव्वज्जामि, सिद्ध सरणं पव्वज्जामि, साहु सरणं पव्वज्जामि, केवलिपण्णत्तो धम्मो सरणं पव्वज्जामि।
ढाई द्वीप अरु दो समुद्र गत पन्द्रह कर्म भूमियों में।
जो अर्हत भगवंत आदिकर तीर्थंकर जिन जितने हैं।।१।।
तथा जिनोत्तम केवलज्ञानी सिद्ध शुद्ध परिनिर्वृतदेव।
पूज्य अंतकृत, भवपारंगत धर्माचार्य धर्म देशक।।२।।
धर्म के नायक धर्मश्रेष्ठ चतुरंग चक्रवर्ती श्रीमान्।
श्री देवाधिदेव अरु दर्शन ज्ञान चरित गुण श्रेष्ठ महान।।३।।
करूं वंदना मैं कृतिकर्म विधि से ढाई द्वीप के देव।
सिद्ध चैत्य गुरुभक्ति पठन कर नमूं सदा बहुभक्ति समेत।।४।।
यह महाव्रत मुझमें सुव्रत हो, दृढ़व्रत हो निस्तारक होवे।
पारक तारक आराधक भी, मुझमें अरु तुममें भी होवे।।२८।।
पंचमं महाव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु।।३बार।।
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्व साहूणं।।३ बार।।
हे भगवन्! अब मैं छठे अणुव्रत में त्रयविध मन वच तन से।
रात्रीभोजन को जीवनभर मैं स्वयं त्यागता हूँ रुचि से।।
इसमें जो भोजन पान खाद्य अरु स्वाद्य कटुक या कषायले।
खट्ठे मीठे नमकीन बिना नमकीन सचित्त अचित्त भले।।१।।
ये चउविध के आहार मुझे नहिं स्वयं रात्रि में खाना था।
नहिं पर से भोजन करवाना नहिं मुझको अनुमति देना था।।
हे भगवन् ! इनके अतिचारों का प्रतिक्रमण मैं करता हूँ।
अपनी निंदा गर्हा करता पूर्वकृत दोष छोड़ता हूँ।।२।।
हे भगवन् ! मुझसे जो भी राग द्वेष या मोह वशंगत हो।
चउविध आहार निशा में स्वयं किया पर से करवाया हो।।
या रात्री भोजन करते को मैंने अनुमति भी दीया हो।
मैं प्रतिक्रमण करता हूँ अरु तजता हूँ इन सब दोषों को।।३।।
निर्ग्रंथरूप यह पावन है प्रवचन में कहा अनुत्तर है।
केवलिप्रणीत व अिंहसालक्षणवाला सत्य अधिष्ठित है।।
है विनय मूल इसका व क्षमा बल अठरह हजार शील मंडित।
चौरासी लाख गुणों भूषित नव ब्रह्मचर्य से नित रक्षित।।४।।
नियति-विषयव्यावृत्तिलक्षण व परिग्रह त्याग फलों वाला।
उपशम प्रधान यह क्षमामार्गदेशक मुक्तीपथ उजियाला।।
यह सिद्धिमार्ग का चरमसीम इसमें जो मैंने दोष किये।
वह क्रोध मान माया व लोभ अज्ञान अदर्शन से हि हुए।।५।।
शक्ती से हीन असंयम से श्रद्धानरहित अप्रतिग्रहणा।
या बिना विचारे अबोध राग द्वेष मोह या हास्य मना।।
भय प्रदोष से व प्रमाद प्रेम विषयों की गृद्धी लज्जा से।
गारव व अनादर से या अन्य किन्हीं भी कारण से मुझसे।।६।।
आलस से कर्मभार से कर्मों की गुरुता से कर्मों के।
दुश्चरित्र से कर्मों के उत्कटपने त्रिगारव गुरुता से।।
श्रुतज्ञान अल्पता से परमार्थ ज्ञान मुझको नहिं होने से।
दुश्चरित पूर्व में हुए उन्हीं सबकी गर्हा करता हूँ मैं।।७।।
होने वाले अत्याज्य भाव का प्रत्याख्यान मैं करता हूँ।
जिनका आलोचन नहीं किया उनका आलोचन करता हूँ।।
अनिंदित की निंदा करता अगर्हित की गर्हा करता हूँ।
जिनका प्रतिक्रमण नहीं कीया प्रतिक्रमण उन्हीं का करता हूँ।।८।।
मैं विराधना को तजता हूँ, आराधन स्थिर करता हूँ।
अज्ञानत्रयी को तजता हूँ, संज्ञान पाँच स्थिर करता हूँ।।
मिथ्यादर्शन को तजता हूँ, सम्यग्दर्शन स्थिर करता हूँ।
मिथ्याचारित को तजता हूँ, सम्यक्चारित स्थिर करता हूँ।।९।।
मैं कुतप-बालतप तजता हूँ, बारह तप में स्थिर होता हूँ।
मैं अकरणीय को तजता हूँ, करणीय में स्थिर होता हूँ।।
प्राणातिपात को तजता हूँ, अभयदान में स्थिर होता हूँ।
मैं झूठ वचन को तजता हूँ, वच सत्य में स्थिर होता हूँ।।१०।।
अदत्तग्रहण को तजता हूँ दी गई योग्य में स्थिर होता हूूँ।
अब्रह्मचर्य को तजता हूँ ब्रह्मचर्य में स्थिर होता हूूँ।।
मैं सर्व परिग्रह तजता हूँ अपरिग्रह में स्थिर होता हूूँ।
मन वचन काय कृत कारितादि से रात्री भोजन तजता हूूँ।।११।।
सुसमयप्राप्त प्रासुक इकबार दिन भुक्ति में स्थिर होता हूँ।
आर्तरौद्र ध्यान को तजता हूँ, धर्मशुक्ल ध्यान स्थिर करता हूँ।।
कृष्ण नील कापोत तजता हूँ, पीत पद्म शुक्ल स्थिर करता हूँ।
मैं सब आरंभ छोड़ता हूँ, अनारंभ में स्थिर होता हूँ।।१२।।
मैं सर्व असंयम तजता हूँ, संयम में सुस्थिर होता हूँ।
सग्रंथ अवस्था तजता हूँ, निर्ग्रन्थ में स्थिर होता हूँ।।
सवस्त्र अवस्था तजता हूँ, निर्वस्त्र में स्थिर होता हूँ।
मैं अलोच को परिहरता हूँ, कचलोच में स्थिर होता हूँ।।१३।।
स्नान क्रिया को तजता हूँ, अस्नान में स्थिर होता हूँ।
अभूमि शयन को तजता हूँ, भूशयन में स्थिर होता हूँ।।
मैं दंतधावन को तजता हूँ, अदंतधावन स्वीकरता हूँ।
अस्थिति भोजन को तजता हूँ,
इक भक्त स्थिति भुक्ति स्वीकरता हूँ।।१४।।
अपाणिपात्र को तजता हूँ, पाणिपात्र में स्थिर होता हूँ।
मैं क्रोध कषाय को तजता हूँ, मैं क्षमा में स्थिर होता हूँ।।
मैं मान कषाय को तजता हूँ, मार्दव में स्थिर होता हूँ।
मैं माया को परिहरता हूँ, आर्जव में स्थिर होता हूँ।।१५।।
मैं लोभ भाव को तजता हूँ, संतोष में स्थिर होता हूँ।
मैं अतप-कुतप को तजता हूँ, द्वादशतप में स्थिर होता हूँ।।
मिथ्यात्व सभी छोड़ता हूँ, समकित की प्राप्ती करता हूँ।
सम्पूर्ण अशील छोड़ता हूँ, सुशील की प्राप्ती करता हूँ।।१६।।
मैं तीनों शल्य छोड़ता हूँ, निःशल्य की प्राप्ती करता हूँ।
मैं अविनयवृत्ति छोड़ता हूँ, विनयगुण स्वीकृत करता हूँ।।
मैं अनाचार को तजता हूँ, आचार को स्वीकृत करता हूँ।
मैं सब उन्मार्ग छोड़ता हूँ, जिनमार्ग को स्वीकृत करता हूँ।।१७।।
अक्षमा भाव को तजता हूँ, मैं क्षमा को स्वीकृत करता हूँ।
मैं त्रय अगुप्ति को तजता हूँ, त्रयगुप्ती स्वीकृत करता हूँ।।
मैं अमुक्ति को परिहरता हूँ, सुमुक्ति स्वीकृत करता हूँ।
मैं असमाधी को तजता हूँ, सुसमाधी स्वीकृत करता हूँ।।१८।।
मैं ममता को परिहरता हूँ, निर्ममता स्वीकृत करता हूँ।
जो नहिं भाये सो भाता हूँ, जो भाये उन्हें न भाता हूँ।
निर्ग्रंन्थ रूप यह प्रवचन कथित अनुत्तर केवलि संबंधी।
रत्नत्रयमय नैकायिक सम-एकत्वरूप सामायिक भी।।१९।।
संशुद्ध शल्ययुत जन का शल्यविघातक और सिद्धिपथ है।
यह श्रेणिमार्ग अरु क्षमामार्ग मुक्तीपथ तथा प्रमुक्ति पथ है।।
यह मोक्षमार्ग व प्रमोक्षमार्ग निर्यानपथ रु निर्वाण मार्ग।
यह सर्वदुःखपरिच्युतीमार्ग सुचरित्रपरिनिर्वाण मार्ग।।२०।।
इसमें स्थित जीव सिद्ध होते बुद्ध होते मुक्ती पाते।
परिनिर्वाण प्राप्त करते, सब दुःखों का भि अंत करते।।
मैं इसकी श्रद्धा करता हूँ, इसकी ही प्राप्ती करता हूँ।
इसमें ही मैं रुचि रखता हूँ, इसका ही स्पर्श करता हूँ।।२१।।
इससे बढ़कर नहिं अन्य कोई नहिं हुआ न है नहिं होगा ही।
सुज्ञान से दर्शन से चरित्र से सूत्र से शील व गुण से ही।।
तप से व नियम से व्रत से अरु, आचरण तथा आश्रय से भी।
आर्जव लाघव या अन्य किसी से वीर्य से भी उत्कृष्ट यही।।२२।।
मैं श्रमण-मुनी हूँ संयत हूँ, मैं उपरत हूँ उपशांत भि हूँ।
परिग्रह वंचन व मान माया अरु असत्य से अतिविरक्त हूँ।।
मिथ्या अज्ञान मिथ्यादर्शन मिथ्याचरित्र से विरक्त हूँ।
जिन प्रणीत सम्यग्ज्ञान सुदर्शन चारित में रुचि रखता हूँ।।२३।।
जो मेरे से दैवसिक व रात्रिक पाक्षिक
(चउमासिक) (वार्षिक) प्रतिक्रमण विधि में।
ईर्यापथ केशलोंच अतीचार संस्तरादि अतिचारों में।।
पंथादिक अतीचार सर्वअतिचार तथा उत्तमारथ में।
विशुद्धी हेतु प्रतिक्रमण करूं रुचि धारूं सम्यक् चारित में।।२४।।
इस छट्ठे अणुव्रत में रात्री भोजन से विरती होना है।
यह अणुव्रत उपस्थापनामण्डल-प्रशस्त सुव्रतारोपण है।।
यह महाअर्थ है महानगुणमय महानुभाव-महात्म्य है।
महासुयश महापुरुष तीर्थंकर आदि जनों से अनुष्ठित है।।२५।।
अरिहंतसाक्षि से सिद्धसाक्षि से, साधुसाक्षि से आत्मसाक्षि से।
परसाक्षी देवतासाक्षि से, विशुद्धि हेतु उत्तमारथ में।।
यह अणुव्रत मुझमें सुव्रत हो, दृढ़व्रत हो निस्तारक होवे।
पारक तारक आराधक भी, मुझमें अरु तुममें भी होवे।।२६।।
षष्ठं अणुव्रतं सर्वेषां व्रतधारिणां सम्यक्त्वपूर्वकं दृढव्रतं सुव्रतं समारूढं ते मे भवतु। (३ बार)
णमो अरहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्व साहूणं।।३ बार।।
पच्चीस भावना है जिसमें ऐसी चूलिका कहूँगा मैं।
मानी हैं पाँच पाँच ये भी जो हैं एक एक महाव्रत में।।१।।
मनगुप्ति वचनगुप्ति ईर्यासमिती व कायसंयत रखना।
एषणसमिती ये पाँच भावना प्रथम महाव्रत की धरना।।२।।
क्रुध लोभ और भय हास्य त्याग अनुवीचीभाषा कुशल कही।
आगम अनुकूलवचन दूजे व्रत की ये पाँच भावना ही।।३।।
अदेहनं-यह तन ही धन है यह देह अशुचि आदी भावन।
अवग्रह-गतपरिग्रह अशन पान में संतुष्टी व्रत की तृतियन।।४।।
स्त्री की कथा व संसर्ग अरु हास्य व क्रीडा अवलोकन।
इन सबको राग से निंह करना चौथे व्रत में स्थिरीrकरण।।५।।
सचित्त अचित्त द्रव्य अरु बाह्य अभ्यंतर द्रव्य व परिग्रह से।
विरती ये पांच भावनाएं, पाँचवें महाव्रत की ही हैं।।६।।
उत्तमव्रत है वो ही जो धैर्य सहित अरु क्षमायुक्त होता।
जो ध्यान योग में स्थित परिषह सहने में अभिमुख रहता।।७।।
सब सारों में जो सार अहो गौतम! वह सार सर्व उत्तम।
जो ‘‘ध्यान’’ नाम से कहा वही है सार सर्वकेवलि भणितं।।८।।
ये पांच महाव्रत रात्रीभोजनविरति छठे अणुव्रतयुत हैं।
भावनासहित मातृकापदों युत उत्तरपदयुत-गुणयुत हैं।।९।।
इस सम्यक् धर्म का अनुपालन करके भगवान श्रमण मुनिवर।
निर्ग्रंथलिंग से सिद्ध बुद्ध होते व मुक्त होते सुखकर।।१०।।
परिनिर्वृत होते सर्वदुखों का अंत करें त्रिभुवन जानें।
यह श्रमणधर्म ही शिवप्रद है इसको आगे इस विध मानें।।११।।
प्राणीवध झूठ चौर्य मैथुन परिग्रह पापों को तज करके।
इन व्रत का सम्यक् पालन कर संयत निर्वाणमार्ग लभते।।१।।
जिनशासन में जो कोई भी हैं शल्य निंद्य माने जाते।
उन सबको तज निःशल्य हुए मुनिराज सदा विहरण करते।।२।।
उत्पन्न हुई या अनुत्पन्न माया को तत्क्षण नष्ट करो।
आलोचन प्रतिक्रमण निंदन गर्हण से व्रत की शुद्धि करो।।३।।
जिस क्षण मायादिक पैदा हों उस क्षण ही उन्हें दूर करना।
ये भावप्रतिक्रमणं अरू शेष द्रव्यप्रतिक्रमण पाठ पढ़ना।।४।।
सम्पूर्ण जिनेन्द्रों ने ये ही प्रतिक्रमणविधी है बतलाई।
संयम तप में सुस्थित निर्ग्रंथ महर्षी मुनि के लिए कही।।५।।
अक्षर पद अर्थ हीन मात्रा से हीन पढ़ा इसमें जो भी।
हे ज्ञानदेवते! क्षमा करो मुझको देवो समाधि बोधी।।६।।
अरिहंतों को कर नमस्कार सिद्धों को नमस्कार करके।
आचार्य उपाध्याय को व लोक में सर्वसाधु को भी नमते।।७।।
हे भगवन्! सूत्र के मूलपदों उत्तरपद के आसादन से।
जो दोष हुए उनका प्रतिक्रमण करूं मैं सो वह इस विध से।।१।।
जो नमस्कारपद अर्हत् पद अरु सिद्धपदाचार्यपद में।
उपाध्यायपद साधूपद मंगलपद लोकोत्तम पद में।।२।।
शरणंपद सामायिकपद चौबिस तीर्थंकर पद वंदनपद में।
प्रतिक्रमण व प्रत्याख्यान रु कायोत्सर्ग असहि निसहि पद में।।३।।
अंगों में पूर्वों में व प्रकीर्णक प्राभृत प्राभृतप्राभृत में।
कृतकर्मों६ भूतकर्म७ में आसादन से दोष विशोधूं मैं।।४।।
ज्ञान में जो आसादन की दर्शन चरित्र तप वीरज में।
आसादन कर जो दोष किये उन सबका शोधन करता मैं।।५।।
इनमें अक्षर से हीन व पद से हीन व स्वर से हीन पढ़ा।
व्यंजन से हीन व अर्थहीन या ग्रंथहीन जु अशुद्ध पढ़ा।।६।।
स्तव स्तुति अर्थाख्यानों के अनुयोगों के पढ़ने में।
अनुयोगद्वार में हीन आदि दोषों का प्रतिक्रमण करता मैं।।७।।
अर्हंतदेव भगवंत तीर्थंकर आदीकर त्रैलोक्यनाथ।
त्रिभुवनज्ञानी त्रिभुवनदर्शी ने प्रतिपादे हैं जो पदार्थ।।८।।
उनकी मैं श्रद्धा करता हूँ उनकी ही प्राप्ती करता हूँ।
उनमें ही मैं रुचि रखता हूँ उनका ही स्पर्श करता हूँ।।९।।
इनकी श्रद्धा करते हुए अरु इनकी प्राप्ती करते हुए जो।
इनमें रुचि रखते हुए तथा इनका स्पर्श करते हुए जो।।१०।।
मैंने दैवसिव्ाâ व रात्रिक पाक्षिक आदिक में जो दोष किये।
अतिक्रम व्यतिक्रम अतिचार अनाचार आभोग अनाभोग किये।।११।।
जो अकाल में स्वाध्याय किया अरु काल में स्वाध्याय नहीं किया।
सहसा किया बिना विवेक किया मिथ्या के साथ मिलाय दिया।।१२।।
अन्यथा पढ़ा अन्यथा कहा अन्यथा ग्रहण कीया भी जो।
आवश्यक में परिहानी की सब दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१३।।
अब एकम दूज तीज चौथी पंचमि छठ सप्तमि अष्टमि में।
नवमी दशमी ग्यारस बारस तेरस चौदश पूनम तिथि में।।१४।।
पन्द्रह दिन में पन्द्रह रात्री में दोष किये जो पाक्षिक में।
(चउमास३ के आठ पक्ष में एक सौ बीस दिवस अरु रात्री में)।।
(इक४ वर्ष में चौबिस पक्ष में त्रयशत छ्याछठ दिन अरु रात्री में)।
(या५ पांच वर्ष के परे व अन्दर ‘‘युगप्रतिक्रमण’’ के करने में)।
हे भगवन् ! प्रतिक्रमण करके सब दोष विशोधन करता मैं।।
दो आर्त रौद्र संक्लेश भाव, त्रय अप्रशस्त१ संक्लेशभाव।
त्रय दण्ड तीन लेश्या त्रयगुप्ती त्रय गारव त्रयशल्य भाव।।१५।।
चउ संज्ञा चार कषाय चार उपसर्ग व पांच महाव्रत हैं।।
पंचेंद्रिय पांच समितियां पांच सुचारित छह आवश्यक हैं।।१६।।
भय सात सप्तविध संसारा२ मद आठ आठ शुद्धी मानी।
अठ कर्म आठ प्रवचन माता नव ब्रह्मचर्य गुप्ती मानी।।१७।।
नव नोकषाय दशविध मुंडन दश श्रमण धर्म दश धर्मध्यान।
बारह संयम बारह तप बारह अंग व तेरह क्रिया जान।।१८।।
चौदह पूरब पन्द्रह प्रमाद सोलह कषाय पच्चीस क्रिया।
पच्चीस भावना बाइस परिषह अठरह हजार शीलचर्या।।१९।।
चौरासी लाख सु उत्तरगुण सब मूलगुणों उत्तरगुण में।
अतिक्रम व्यतिक्रम अतिचार अनाचार आभोग अनाभोग कीने।।२०।।
हे भगवन्! इनके अतिचारों का प्रतिक्रमण करता हूँ मैं।
प्रतिक्रमण करते हुए मुझसे जो कृत कारित अरु अनुमोदन से।।२१।।
अतिचार हुए भगवन्! उनका प्रतिक्रमण अभी मैं करता हूँ।
आत्मा की निंदा गर्हा करता, सब दोषों को तजता हूँ।।२२।।
जब तक अर्हंत् भगवंत नमन कर पर्युंपासना करता हूँ।
तब तक मैं पाप कर्म अरु, दुश्चारित को भी परिहरता हूँ।।२३।।
णमो अरिहंताणं, णमो सिद्धाणं, णमो आइरियाणं।
णमो उवज्झायाणं, णमो लोए सव्वसाहूणं।।
हे आयुष्मन्तों! पहले ही यहां मैंने सुना वीर प्रभु से।
उन महाश्रमण भगवान् महतिमहावीर महाकाश्यप जिनसे।।
सर्वज्ञज्ञानयुत सर्वलोकदर्शी उनने उपदेश दिया।
श्रावक व श्राविका क्षुल्लक अरु क्षुल्लिका इन्हों के लिए कहा।।१।।
ये पांच अणुव्रत तीन गुणव्रत, चउ शिक्षाव्रत बारह विध।
हैं सम्यक् श्रावक धर्म इन्हीं, में जो ये अणुव्रत पांच कथित।।
पहला अणुव्रत स्थूलतया, प्राणीवध से विरती होना।
दूजा अणुव्रत स्थूलतया, असत्यवच से विरती होना।।२।।
तीजा अणुव्रत स्थूलतया, बिन दी वस्तू को नहिं लेना।
चौथा अणुव्रत स्थूलतया परदारा से विरती होना।।
निजपत्नी में संतुष्टी या सब स्त्रीमात्र से रति तजना।
पंचम अणुव्रत स्थूलतया इच्छाकृत परीमाण धरना।।३।।
त्रय गुणव्रत में पहला गुणव्रत, दिश विदिशा का प्रमाण करना।
दूजा गुणव्रत नाना अनर्थ दण्डों से नित विरती धरना।।
तीजा गुणव्रत भोगोपभोग, वस्तू की संख्या कर लेना।
ये तीन गुणव्रत कहे, पुनः चारों शिक्षाव्रत को सुनना।।४।।
पहला शिक्षाव्रत सामायिक दूजा प्रोषध उपवास कहा।
तीजा है अतिथि संविभाग चौथा सल्लेखनमरण कहा।।
शिक्षाव्रत चार कहे पुनरपि, अभ्रावकाश तृतीयव्रत है।
जघन्य श्रावक से उत्तम तक, ये बारह व्र्रत तरतममय हैंं।।५।।
इसमें अभिमत जीव रु अजीव उपलब्ध पुण्य अरु पाप कहे।
आस्रव संवर निर्जर व बंध अरु मोक्ष कुशल नव तत्त्व रहें।।
इनमें धर्मानुराग से रत प्रेमानुराग में रागी हो।
अस्थीमज्जा के सदृश धर्म के, अनुराग में रागी हो३।।६।।
ममतापूर्वक गृहीत वस्तु में, गृहीत वस्तु अरु कृतवस्तू में।
अपने पालन किये पदार्थ में, अपने सेवित सुपदारथ में।।
निर्ग्रंथों के भी प्रवचन में, उत्तम अरु हितकर पदार्थ में।
सेवन की प्रवृत्ती रूप क्रिया में दोष हुए सो मिथ्या हों।।७।।
निःशंकित निःकांक्षित अरु निर्विचिकित्सा अमूढ़दृष्टी हैं।
उपगूहन स्थितीकरण वात्सल प्रभावना अठ अंग कहे।।
ये सभी पांच अणुव्रत त्रयगुणव्रत चउ शिक्षाव्रत माने हैं।
बारहविध गृहस्थधर्मों का अनुपालन श्रावक करते हैं।।८।।
दर्शनव्रत सामायिक प्रोषध सचित्तत्याग निशिभुक्ति त्यजी।
ब्रह्मचर्य व आरंभ परिग्रह अनुमति उद्दिष्ट त्याग ये देशव्रती।।
मधु मांस मद्य जुआ वेश्यादिक व्यसनविवर्जनशील गृही।
पंचाणुव्रतयुत शिक्षाव्रत आदिक सातों से जो पूर्ण वही।।९।।
जो श्रावक और श्राविका या क्षुल्लक व क्षुल्लिका इन व्रत को।
धारण कर अठरहस्थान व भावन व्यंतर में नहिं जाते वो।
ज्योतिषियों में सौधर्म ईशान देवियों में नहिं जाते हैं।
उपरिम वैमानिक देवों में वे महाऋद्धिधर होते हैं।।१०।।
वह यह सौधर्मैशान सनत्कुमार माहेन्द्र ब्रह्म दिव में।
ब्रह्मोत्तर लांतव कापिष्ठ रु शुक्र अरु महाशुक्र दिव में।।
पुनि शतार सहस्रार आनत प्राणत आरण अच्युत दिव में।
इन सोलह स्वर्गों मे ही ये सदृष्टि सचेलक उपजत हैं।।११।।
वे कटक व बाजूबन्द मुकुट से युत आडंबर शस्त्र धरें।
भासुरवर बोधि धरें बहु ऋद्धी सहित महर्द्धिक देव बनें।।
उत्कृष्टपने से दो त्रय भव व जघन्य से सात आठ भव लें।
फिर मानव से देवपद ले सुदेवपद से सुमनुष्य भव लें।।१२।।
फिर सद्गृहस्थ२ निर्गं्रथ मुनी हो सिद्ध-बुद्ध हो जाते हैं।
मुक्ती पाते कृतकृत्य बने सब दुःखों का क्षय करते हैं।।
जब तक अर्हत भगवंत नमन कर पर्युंपासना करता हूँ।
तब तक सब पापकर्म अरु दुश्चारित को मैं परिहरता हूँ।।१३।।
(यहां तक अाचार्यश्री ने पाठ पढ़ा है। अनन्तर सभी साधु ‘थोस्सामिस्तवन’ पढ़ें। पुनः आचार्य सहित सभी साधुवर्ग ‘व्रत समिति’ इत्यादि पढ़कर वीरभक्ति पढ़ें।)
व्रत समिति इंद्रियनिरोध छह आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंतधावन स्थितिभुक्ती भत्तैâक।।
जिनवर कथित मूलगुण मुनि के प्रमाद से इनमें अतिचार।
इनसे दूर हुआ हूँ मेरा, छेदोपस्थापन हो नाथ!।।१।।
सर्वातिचार विशुद्ध्यर्थं पाक्षिकप्रतिक्रमणक्रियायां पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकलकर्मक्षयार्थं भावपूजावंदनास्तवसमेतं निष्ठितकरण-वीरभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(णमो अरहंताणं इत्यादि सामायिक दण्डक पढ़कर पाक्षिक प्रतिक्रमण में तीन सौ (३००) श्वासोच्छ्वास में जाप्य करके३ थोस्सामिस्तवन पढ़कर चन्द्रप्रभ स्तुति पढ़कर अंचलिका सहित वीरभक्ति पढ़ें।)
शेरछन्द-
हे चन्द्रप्रभो! चन्द्रकिरण सम सफेद हो। मानो द्वितीय चन्द्र ही भूपर उदित अहो।।
इन्द्रादि वंद्य ऋषिपती जिनराज आप हो। अन्तःकषायबंधविजित मैं तुम्हें वंदों।।१।।
जैसे रवी किरण अंधेर नष्ट करे हैं। तव देह कांति वैसे सुप्रकाश धरे हैं।।
यह कांति बाह्य के समस्त तिमिर को नाशे। अरु ध्यानदीप अतिशय मन ध्वांत विनाशे।।२।।
निजपक्ष के श्रेष्ठत्व मद से चूर प्रवादी। तुम वचन सिंहनाद से निर्मद हुए सभी।।
जैसे कि मद से आर्द्रगंडस्थल हुए जिनके! गजराज वे भी सिंहगर्जना से भागते।।३।।
जो कर्मजीत अद्भुत कर्म तेज धारते। आनन्त्यज्ञान शाश्वत विश्वनेत्र धारते।।
सम्पूर्णदुःख नाशन शासन को धरे हैं। त्रिभुवन में परमपद में वो स्थिति करे हैं।।४।।
सब दोषरूप मेघ के कलंक से रहित। अविरोध दिव्यध्वनि किरण से सदा प्रगट।।
सब भव्य कुमुद को प्रफुल्ल करे चन्द्रमा। भगवान वे पावन पवित्र करें मुझ मना।।५।।
(चौबोल छंद)
जो विधिवत् सब लोक चराचर, द्रव्यों को उनके गुण को।
भूत भविष्यत् वर्तमान, पर्यायों को भी नित सबको।।
युगपत् समय-समय प्रति जानें, अतः हुए सर्वज्ञ प्रथित।
उन सर्वज्ञ जिनेश्वर महति, वीर प्रभू को नमूँ सतत।।१।।
वीर सभी सुर असुर इन्द्र से, पूज्य वीर को बुध सेवें।
निज कर्मों को हता वीर ने, नमः वीर प्रभु को मुद से।।
अतुल प्रवर्ता तीर्थ वीर से, घोर वीर प्रभु का तप है।
वीर में श्री द्युति कांति कीर्ति, धृति हैं हे वीर! भद्र तुममें।।२।।
जो नित वीर प्रभू के चरणों, में प्रणमन करते रुचि से।
संयम योग समाधीयुत हो, ध्यान लीन होते मुद से।।
इस जग में वे शोक रहित, हो जाते हैं निश्चित भगवन्।
यह संसार दुर्ग विषमाटवि, इसको पार करें तत्क्षण।।३।।
व्रत समुदाय मूल है जिसका, संयममय स्कन्ध महान् ।
यम अरु नियम नीर से सिंचित बढ़ी सुशाखाशील प्रधान।।
समिति कली से भरित गुप्तिमय, कोपल से सुन्दर तरु है।
गुण कुसुमों से सुरभित सत्तप, चित्रमयी पत्तों युत है।।४।।
शिवसुख फलदायी यह तरुवर, दयामयी छाया से युत।
शुभजन पथिक जनों के खेद, दूर करने में समरथ नित।।
दुरित सूर्य के हुए ताप का, अन्त करे यह श्रेष्ठ महान् ।
वर चारित्र वृक्ष कल्पद्रुम, करे हमारे भव की हान।।५।।
सभी जिनेश्वर ने भवदुःखहर, चारित को पाला रुचि से।
सब शिष्यों को भी उपदेशा, विधिवत् सम्यक् चारित ये।।
पाँच भेद युत सम्यक् चारित, को प्रणमूँ मैं भक्ती से।
पंचम यथाख्यात चारित की, प्राप्ति हेतु वंदूँ मुद से।।६।।
धर्म सर्वसुख खानि हितंकर, बुधजन करें धर्म संचय।
शिवसुखप्राप्त धर्म से होता, उसी धर्म के लिए नमन।।
धर्म से अन्य मित्र नहिं जग में, दयाधर्म का मूल कहा।
मन को धरूँ धर्म में नित, हे धर्म! करो मेरी रक्षा।।७।।
धर्म महा मंगलमय है यह, कहा वीर प्रभु ने जग में।
प्रमुख अहिंसा संयम तपमय, धर्म सदा उत्तम सब में।
जिसके मन में सदा धर्म है, सुरगण भी उसको प्रणमें।
मैं भी नमूँ धर्म को संतत, धर्म बसो मेरे मन में।।८।।
अंचलिका– हे भगवन! श्री वीर भक्ति का, कायोत्सर्ग किया जो मैं।
प्रतिक्रमण के अतिचारों की, आलोचन करता हूँ मैं।।
सम्यग्दर्शन ज्ञान चरित तप, वीर्य पाँच आचारों में।
संयम नियम शील यम में औ, मूलगुणों उत्तर गुण में।।१।।
जितने भी अतिचार हुए औ, पापयोग भी जो मुझसे।
उन सबसे मैं विरक्त होकर, आलोचन करता रुचि से।।
असंख्य लोकसम अध्यवसाय, स्थान योग अप्रशस्त कहे।
संज्ञा इन्द्रिय कषाय गारव, किरियाओं में जो कि हुए।।२।।
मन वच तन के अशुभयोग से, चिंते कृष्ण नील कापोत।
लेश्या विकथा उत्पथ ग्लानी, हास्य रती अरती भय शोक।।
वेद विजृंभित आर्तरौद्र, संक्लेश भाव से किये गये।
अनिभृत कर पग मन वच तन से, इन्द्रिय विषयों में अति से।।३।।
स्वर व्यंजन पद परिसंघात के, उच्चारण में हानी से।
अन्य रूप प्रवृती से मिथ्या, मेलित आमेलित विधि से।।
किया अन्यथा दिया अन्यथा, लिया तथा आवश्यक में।
हानी कृत कारित अनुमति से, सब दुष्कृत मिथ्या होवें।४।।
व्रत समिती इंद्रियनिरोध छह, आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंत-धावन स्थितिभुक्ती भक्तैक।।
जिनवर कथित मूलगुण मुनि के, प्रमाद से इनमें अतिचार ।
इनसे दूर हुआ हूूँ मेरा, छेदोपस्थापन हो नाथ।।१।।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं पाक्षिकप्रतिक्रमणक्रियायां पूर्वाचार्यानुक्रमेण सकलकर्मक्षयार्थं भावपूजावंदनास्तवसमेतं शांतिचतुर्विंशतितीर्थंकरभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(णमो अरिहंताणं इत्यादि दण्डक पढ़कर २७ उच्छ्वास में कायोत्सर्ग करके थोस्सामि स्तवन पढ़कर शांतिनाथ स्तुति पढ़ें। पुनःचौबीस तीर्थंकर भक्ति पढ़ें।)
शेरछंद
जो चक्रवर्ती राजा चिरकाल तक रहे। अरि से प्रजा की रक्षा करके सुखी किये।।
पश्चात् स्वयं ही वे दयामूर्ति मुनि हुए। वे शांतिनाथ स्वपर पाप शांत कर दिये।।१।।
जो शत्रु को भयंकर निज चक्ररत्न से। सम्राट बने सर्वनृपतिचक्र जीत के।।
जीता पुनः दुर्जेयमोहचक्र हो मुनी। ध्यानी समाधिचक्र से महोदयो तुम्हीं।।२।।
जो राजसिंहचक्रवर्ति भोग प्राप्तकर। राजागणों में राजश्री से शोभते सुखकर।
पुनि आत्म के आधीन समवसर्ण सभा में। आर्हन्त्यलक्ष्मी सहित राज रहें सभी में।।३।।
राजा बने जब आप राजवृंद नत हुए। मुनिपद में दयाकिरण धर्मचक्रधर हुए।।
अर्हंतपद में देववृंद हाथ जोड़ते। यमचक्र को नाशा पुनः ध्यानैक चक्र से।।४।।
निजदोष शांत करके पूर्ण शांति प्राप्ति की। शरणागतों के शांति विधाता हो आप ही।।
भगवान शरण में कुशल हे शांतिजिनेश्वर। भवक्लेश भय की शांतिहेतु हो मुझे जिनवर।।५।।
चौबोलछन्द–
वृषभदेव से वीर प्रभू तक, चौबिस तीर्थंकर वंदूँ।
गणयुत सब गणधर देवों को, सिद्धों को शिर से प्रणमूँ।।१।।
जो इस जग में सहस आठ, लक्षण धर ज्ञेयसिंधु के पार।
जो सम्यक् भवजाल हेतु, नाशक रवि शशि प्रभ अधिक अपार।।
जो मुनि इन्द्र देवियों शत से, गीत नमित अर्चित कीर्तित।
उन वृषभादि वीर तक प्रभु को, भक्ती से मैं नमूँ सतत।।२।।
देव पूज्य वृषभेश अजित, जिनवर त्रैलोक्य प्रदीप महान्।
संभव जिन सर्वज्ञ मुनीगण, पुंगव अभिनन्दन भगवान।।
कर्म शत्रुहन सुमति नाथवर, कमल सदृश सुरभित पद्मेश।
श्री सुपार्श्व क्षमदमयुत शशिवत्, पूर्णचन्द्र जिन नमूँ हमेश।।३।।
भव भय नाशक पुष्पदंतजिन, प्रथित सु शीतल त्रिभुवन ईश।
शील कोश श्रेयांस सुपूजित, वासुपूज्य गणधर के ईश।।
इन्द्रिय अश्व दमनकृत ऋषिपति, विमल अनंत मुनीश नमूँ।
सद्धर्मध्वज धर्म शरणपटु, शमदमगृह शांतीश नमूूँ।।४।।
सिद्धगृहस्थित कुंथु अरहप्रभु, श्रमणपती साम्राज्य त्यजित।
प्रथितगोत्र मल्लिप्रभ खेचर-नुत सुखराशि सु मुनिसुव्रत।।
सुरपति अर्चित नमिजिन हरिकुल, तिलक नेमि भव अंत किया।
फणिपति वंद्य पार्श्व भक्तीवश, वर्द्धमान तव शरण लिया।।५।।
अंचलिका
हे भगवन्! चौबिस तीर्थंकर, भक्ती का कायोत्सर्ग कर।
आलोचन करने की इच्छा, करना चाहूँ मैं रुचिधर।।
अष्टमहा प्रातिहार्य सहित जो, पंचमहाकल्याणक युत।
चौंतिस अतिशय विशेष युत, बत्तिस देवेन्द्र मुकुट चर्चित।।
हलधर वासुदेव प्रतिचक्री, ऋषि मुनि यति अनगार सहित।
लाखों स्तुति के निलय वृषभ से, वीर प्रभू तक महापुरुष।।
मंगल महापुरुष तीर्थंकर, उन सबको शुभ भक्ती से।
नित्यकाल मैं अर्चूं पूजूँ, वंदूँ नमूँ महामुद से।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, हो मम बोधिलाभ होवे।
सुगतिगमन हो समाधिमरणं, मम जिनगुण संपति होवे।।१।।
व्रत समिती इन्द्रियनिरोध, छह आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंत-धावन स्थितिभुक्ती भत्तैâक।।
जिनवर कथित मूलगुण मुनि के, प्रमाद से इनमें अतिचार।
इनसे दूर हुआ हूँ मेरा, छेदोपस्थापन हो नाथ।।
चारित्रालोचना सहित वृहद् आचार्य भक्ति
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं चारित्रालोचनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(यहाँ भी ‘‘णमो अरिहंताणं’’ इत्यादि दण्डक पढ़कर कायोत्सर्ग करके थोस्सामिस्तवन करके आचार्यभक्ति पढ़कर चारित्र आलोचना पढ़ें।)
सिद्ध गुणों की स्तुति में तत्पर, क्रोध अग्नि का नाश किया।
गुप्ती से परिपूर्ण मुक्तियुत, सत्य वचन से भरित हिया।।१।।
मुनि महिमा से जिन शासन के, दीपक भासुरमूर्ति स्वभाव।
सिद्धि चाहते कर्मरजों के, कारण घातन में पटुभाव।।२।।
गुणमणि विरचित तनु षट् द्रव्यों, की श्रद्धा के नित आधार।
दर्शनशुद्ध प्रमादीचर्या, रहित संघ सन्तुष्टीकार।।३।।
उग्र तपस्वी मोहरहित शुभ, शुद्ध हृदय शोभन व्यवहार।
प्रासुक जगह निवास पापहत, आश कुपथ विध्वंसि विचार।।४।।
दशमुंडनयुत दोषसहित, आहारी मुनिगण से अति दूर।
सकल परीषहजयी क्रिया में, तत्पर नित प्रमाद से दूर।।५।।
व्रत में अचलित कायोत्सर्गयुत, कष्ट दुष्ट लेश्या से हीन।
विधिवत् गृहत्यागी निर्मल तनु, इन्द्रियविजयी निद्राहीन।।६।।
उत्कुटिकासन धरें विवेकी, अतुल अखण्डित स्वाध्यायी।
राग लोभ शठ मद मात्सर्यों, रहित पूर्ण शुभ परिणामी।।७।।
धर्मशुक्ल से भावित शुचिमन, आर्तरौद्र द्वय पक्ष रहित।
कुगतिविनाशी पुण्यऋद्धि के, उदय सहित गारवविरहित।।८।।
आतापन तरुमूल योग, अभ्रावकाश में राग सहित।
बहुजन हितकर चरित अभय, निष्पाप महान् प्रभाव सहित।।९।।
इन सब गुण से युक्त तुम्हें, स्थिर योगी आचार्य प्रधान।
बहुत भक्तियुत विधिवत् मुकुलित, करपुटकमल धरूँ शिरधाम।।१०।।
नमूँ तुम्हें कर्मोदय संभव, जन्म जरा मृतिबन्ध रहित।
होवे इति शिव अचल अनघ, अक्षय निर्बाध मुक्तिसुख नित।।११।।
शंभु छंद-
हे भगवन् ! इच्छा करता हूँ, चारित्राचार त्रयोदशविध।
वह पाँच महाव्रत पाँच समिति, अरु तीन गुप्तिमय जिनभाषित।।
इनमें िंहसा का त्याग महाव्रत, प्रथम कहा है जिनवर ने।
भूकायिक जीव असंख्यातासंख्यात व जलकायिक इतने१।।
अग्नीकायिक भि असंख्यातासंख्यात पवनकायिक इतने२।
जो वनस्पतिकायिक प्राणी, वे सभी अनन्तानन्त भणें।।
ये हरित बीज अंकुर स्वरूप, नानाविध छिन्न-भिन्न भी हों।
इन सबको प्राणों से मारा, संताप दिया पीड़ा दी हो।।
उपघात किया मन वच तन से, या अन्यों से करवाया हो।
या करते को अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१।।
दो इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुक्षि कृमि३ शंख कहे।
क्षुल्लक४ कौड़ी व अक्ष अरिष्टय५, गंडबाल लघु शंख कहे।
जो सीप जोंक आदिक इनको, मारा या त्रास दिया भी हो।
पीड़ा दी या उपघात किया, या पर से भी करवाया हो।।
या करते को अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।
वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।२।।
त्रय इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुंथु१ देहिक बिच्छू।
जूं गोजों खटमल इन्द्रगोप, चिउंटी आदिक बहुविध जन्तू।।
इनको मारा संताप दिया, पीड़ा दी घात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।३।।
चउ इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात उन्हों में डांस मशक।
बहु कीट पतंगे भ्रमर मधूमक्खी गोमक्खी आदि विविध।।
इनको मारा परिताप विराधन, या उपघात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।४।।
पंचेन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात इन्हों में अण्डज हैं।
पोतज व जरायुज रसज पसीनज, सम्मूर्छन उद्भेदिम हैं।।
उपपाद जन्मयुत भी चौरासी, लाख योनि वालों में जो।
इनको मारा संताप दिया, पीड़ा दी घात किया हो जो।।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।
वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।५।।
हे भगवन् ! आचार्य भक्ति का, कायोत्सर्ग किया रुचि से।
उसके आलोचन करने की, इच्छा करता हूँ मुद से।।१।।
सम्यग्ज्ञान दरश चारितयुत, पंचाचार सहित आचार्य।
आचारांग आदि श्रुतज्ञानी, उपाध्याय उपदेशकवर्य।।२।।
रत्नत्रय गुण पालन में रत, सर्व साधु का मैं हर्षित।
अर्चन पूजन वंदन करता, नमस्कार करता हूँ नित।।३।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, होवे बोधि लाभ होवे।
सुगतिगमन हो समाधिमरणं, मम जिनगुणसंपद् होवे।।४।।
व्रत समिती इन्द्रियनिरोध छह, आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंतधावन स्थितिभुक्ती भत्तैâक।।
जिनवर कथित मूलगुणमुनि के, प्रमाद से इनमें अतिचार।
इनसे दूर हुआ हूँ मेरा, छेदोपस्थापन हो नाथ।।१।।
बृहदालोचनासहित मध्यमाचार्य भक्ति
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं बृहदालोचनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(णमो अरिहंताणं इत्यादि दण्डक पढ़कर ९ जाप्य करके थोस्सामिस्तवन पढ़कर ‘जो देश जाति’ इत्यादि भक्ति पढ़कर ‘‘हे भगवन्! पाक्षिकप्रतिक्रमण’’ इत्यादि बृहदालोचना को आचार्य और साधुवर्ग मिलकर पढ़ें।)
जो देश जाति कुल शुद्ध मनो-वच काय शुद्धि से संयुत हों।
उन पादसरोरुह सदा हमें, इस जग में सब मंगलप्रद हों।।१।।
जो स्वपर समय ज्ञाता आगम, हेतू से सब कुछ भी जानें।
जिनवचन कथन में पूर्ण कुशल, जन के अनुसार विनय ठानें।।२।।
बालक गुरु वृद्ध शैक्ष रोगी, स्थविर तथा उपवास सहित।
उनके पालक दुःशील अन्य मुनि, के भी सत्पथ दर्शक यति।।३।।
व्रत समिति गुप्तियुत स्वयं पुनः, पर को शिवपथ में प्रवृत्त करें।
अध्यापक गुण के निलय साधुगुण, से भी युत आचार्य खरे।।४।।
पृथ्वीसम उत्तम क्षमा स्वच्छ, जल सम प्रसन्न भावों युत हैं।
कर्मेंधन दहने में अग्नी, निःसंग वायु सम सूरी हैं।।५।।
आकाश सदृश मुनि लेपरहित, सागर सम क्षोभरहित मुनिवर।
इन गुण के आलय के पदयुग, मैं शुद्धमना प्रणमूँ रुचिधर।।६।।
भव वन में जो भी भव्यजीव, भ्रमते हैं वे निर्वाण मार्ग।
तुम पद प्रसाद से प्राप्त किया, हे गुरुवर मैं तुम नमूँ पाद।।७।।
जो कृष्ण नील कापोत रहित, शुभ लेश्या से परिणत विशुद्ध।
पुन आर्तरौद्र दुर्ध्यान मुक्त, औ धर्म शुक्ल दो ध्यान युक्त।।८।।
जो अवग्रह ईहा अवाय औ, धारण गुण संपति से संयुत।
सूत्रार्थ भावना भाते नित, ऐसे सूरी को वंदूँ नित।।९।।
हे गुरुवर! तुम गुणगण संस्तुति में, किया न गण का ज्ञान मुझे।
केवल मुझ भक्तीवश की नित, तुम देवो बोधी लाभ मुझे।।१०।।
शंभु छंद- हे भगवन्! मैं पाक्षिक दोषों का, चाहूँ आलोचन करना।
पन्द्रह दिन पन्द्रह रात्री के, भीतर हुए दोषों को हरना।।
ज्ञानाचार दर्शनाचार व तप-आचार तथा वीर्याचारा।
चारित्राचार पाँच ये हैं, आचार मोक्ष के आधारा।।
हे भगवन्! चातुर्मासिक का, आलोचन करूँ चउ महिने में।
इन आठ पक्ष में इक सौ बीस, दिवस इक सौ बीस निश मेंं।।
ज्ञानाचार दर्शनाचार व तप आचार तथा वीर्याचारा।
चारित्राचार पाँच हैं ये, आचार मोक्ष के आधारा।।
हे भगवन्! वार्षिक का आलोचन करूँ सुबारह महिने में।
चउबीस पक्ष में त्रय सौ छ्यासठ, दिवस व इतनी रात्री में।।
ज्ञानाचार दर्शनाचार व तप-आचार तथा वीर्याचारा।
चारित्राचार पाँच ये हैं, आचार मोक्ष के आधारा।।
इनमें है ज्ञानाचार प्रथम, जो आठ भेद शुद्धीयुत है।
वह काल विनय उपधान तथा, बहुमान अनिह्नव व्यंजन है।।
पुनि अर्थ उभय इन शुद्धी से, स्तव स्तुति अर्थाख्याना।
अनुयोग और अनुयोगद्वार में, किया यदी अक्षर हीना।।
या पद से कम या व्यंजन कम, या अर्थहीन या ग्रन्थ कमी।
यदि अकाल में स्वाध्याय किया, या करवाया या अनुमति दी।।
या काल में नहिं स्वाध्याय किया, या झटिति पढ़ा मिथ्या मिश्रण।
विपरीत अर्थकर पढ़ा अन्यथा, कहा अन्यथा किया ग्रहण।।
छह आवश्यक में हानी की, इस ज्ञानाचार में दोष किये।
पणविध स्वाध्याय की सिद्धि हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।१।।
दर्शनाचार आठविध है, निःशंकित निःकांक्षित गुण से।
अरु निर्विचिकित्सा अमूढ़दृक्, उपगूहन स्थितिकरण गुण से।।
वात्सल्य प्रभावन इन अठ में, जो शंका कांक्ष जुगुप्सा की।
मिथ्यादृष्टी की प्रशंसा की, अरु परपाखंड प्रशंसा की।।
अनायतन की सेवा की, वात्सल प्रभावना नहीं किया।
इन दोषों में जो हानी की, वह दुष्कृत मेरा हो मिथ्या।।२।।
छह अभ्यंतर छह बाहिर से, बारहविध तप आचार कहा।
उनमें से अनशन अमोदर्य, वृतपरिसंख्या रसत्याग कहा।।
तनुपरित्याग-तनुक्लेश१ विविक्त, शयनासन तप बाह्य कहे।
प्रायश्चित विनय सुवैयावृत, स्वाध्याय ध्यान२ व्युत्सर्ग कहे।।
इन बारह तप को नहीं किया, परिषह से पीड़ित छोड़ दिया।
तप किरिया में जो हानी की, वह दुष्कृत मेरा हो मिथ्या।।३।।
है वीर्याचार पांचविध में, वर वीर्य पराक्रम से जानो।
आगमवर्णित३ तप परीमाण, बल४ वीर्य५-सहज शक्ती मानो।।
परक्रम१-परिपाटी से मैंने, पण वीर्याचार में हानी की।
निज शक्ति छिपायी तपश्चरण, करने में तप में हानी की।।
तप क्रिया न की परिषह आदिक से, पीड़ित हो यदि छोड़ दिया।
इस वीर्याचार में दोष किया, वह दुष्कृत मेरा हो मिथ्या।।४।।
हे भगवन्! इच्छा करता हूँ, चारित्राचार त्रयोदशविध।
वह पाँच महाव्रत पाँच समिति, अरु तीन गुप्तिमय जिनभाषित।।
इनमें हिंसा का त्याग महाव्रत, प्रथम कहा है जिनवर ने।
भूकायिक जीव असंख्यातासंख्यात व जलकायिक इतने२।।
अग्नीकायिक भि असंख्यातासंख्यात पवनकायिक इतने३।
जो वनस्पतिकायिक प्राणी, वे सभी अनंतानंत भणें।।
ये हरित बीज अंकुर स्वरूप, नानाविध छिन्न-भिन्न भी हों।
इन सबको प्राणों से मारा, संताप दिया पीड़ा दी हो।।
उपघात किया मन वच तन से, या अन्यों से करवाया हो।
या करते को अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।५।।
दो इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुक्षिकृमि४ शंख कहे।
क्षुद्रक कौड़ी व अक्ष अरिष्टय५, गंडबाल लघु शंख कहे।।
जो सीप जोंक आदिक इनको, मारा या त्रास दिया भी हो।
पीड़ा दी या उपघात किया, या पर से भी करवाया हो।।
या करते को अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।
वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।६।।
त्रय इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात कुंथु१ देहिक बिच्छू।
जूंं गोजों खटमल इन्द्रगोप, चिउंटी आदिक बहुविध जंतू।।
इनको मारा संताप दिया, पीड़ा दी घात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।७।।
चउ इन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात उन्हों में डांस मशक।
बहु कीट पतंगे भ्रमर मधू-मक्खी गोमक्खी आदि विविध।।
इनको मारा परिताप विराधन, या उपघात किया भी हो।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।८।।
पंचेन्द्रिय जीव असंख्यातासंख्यात इन्हों में अण्डज हैं।
पोतज व जरायुज रसज पसीनज, सम्मूर्छन उद्भेदिम हैं।।
उपपाद जन्मयुत भी चौरासी, लाख योनि वालों में जो।
इनको मारा संताप दिया, पीड़ा दी घात किया हो जो।।
करवाया या अनुमति दी हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।
वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो, वह दुष्कृत मेरा मिथ्या हो।।९।।
व्रत समिति इन्द्रियनिरोध, छह आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंत-धावन स्थितिभुक्ती भत्तैâक।।
जिनवर कथित मूलगुण मुनि के, प्रमाद से इनमें अतिचार।
उनसे दूर हुआ हूँ मेरा, छेदोपस्थापन हो नाथ!।।१।।
लघु आलोचनासहित लघु आचार्य भक्ति
सर्वातिचार विशुद्ध्यर्थं २क्षुल्लकालोचनाचार्यभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(णमो अरिहंताणं इत्यादि दंडक पढ़कर ९ जाप्य करके थोस्सामि स्तवन करके ‘‘प्राज्ञ:’’ इत्यादि लघु आचार्य भक्ति पढ़ें।)
प्राज्ञ सकलशास्त्रवित् सब जग, स्थिति को स्फुट देखें।
आश रहित प्रतिभायुत प्रशमवान उत्तर तत्क्षण देते।।
प्रश्नसहिष्णु समरथ पर के, मनहर परनिंदा से दूर।
मित स्पष्ट वचन से धर्म-कथा कहते सूरी गुणपूर।।१।।
अविकल श्रुतधर चरितशुद्धधर, परप्रतिबोधन में तत्पर।
मोक्षमार्ग के वर्तन में नित, अतिशय यत्न करें मुनिवर।।
ज्ञानी में नुति गतउत्सुकता, लोकसमयवित् निःस्पृह मृदु।
जिनमें ये गुण सत्पुरुषों के, वे ही गुरु मानें शिवप्रद।।२।।
श्रुतसमुद्र पारंगत स्वमत व परमत ज्ञाता कुशलमती।
सच्चरित्र तपनिधियुत गुणगुरु, हे गुरु! तुमको करूँ नती।।३।।
छत्तिस गुण से पूर्ण पाँच, आचार क्रिया के धारी हो।
शिष्य अनुग्रह निपुण धर्म-आचार्य सदा वंदूँ तुमको।।४।।
गुरुभक्ती संयम से तिरते, भव्य भयंकर भववारिधि।
अष्टकर्म छेदें वे फिर नहिं, पाते जन्म मरण व्याधी।।५।।
व्रत अरु मंत्र होम में तत्पर, ध्यान अग्नि में हवन करें।
तपोधनी षट्आवश्यकरत, साधू उत्तम क्रिया धरें।।
शीलवस्त्रधर गुणआयुधयुत, सूर्य-चंद्र से तेज अधिक।
मोक्षद्वार उद्घाटन योद्धा, साधू हों प्रसन्न मुझ प्रति।।६।।
ज्ञानदर्श के नायक गुरुवर, नित मेरी रक्षा करिये।
चरित्रजलधि गम्भीर मोक्षपथ, उपदेशक पथ में धरिये।।७।।
अंचलिका-
हे भगवन्! आचार्य भक्ति का, कायोत्सर्ग किया रुचि से।
उसके आलोचन करने की, इच्छा करता हूँ मुद से।।१।।
सम्यग्ज्ञान दरश चारित युत, पंचाचार सहित आचार्य।
आचारांग आदि श्रुत ज्ञानी, उपाध्याय उपदेशक वर्य।।२।।
रत्नत्रय गुण पालन में रत, सर्वसाधु का मैं हर्षित।
अर्चन पूजन वंदन करता, नमस्कार करता हूँ नित।।३।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, होवे बोधि लाभ होवे।
सुगतिगमन हो समाधिमरणं, मम जिनगुणसंपत् होवे।।४।।
व्रत समिति इंद्रियनिरोध, छह आवश्यक आचेलक लोच।
भूमिशयन अस्नान अदंत-धावन स्थितिभुक्ती भत्तैâक।।
जिनवर कथित मूलगुण मुनि के, प्रमाद से इनमें अतिचार।
इनसे दूर हुआ हूँ मेरा, छेदोपस्थापन हो नाथ!।।१।।
सर्वातिचारविशुद्ध्यर्थं सिद्ध-चारित्र-प्रतिक्रमणनिष्ठितकरणवीर-शांतिचतुर्विंशति-तीर्थंकर-चारित्रालोचनाचार्य-बृहदालोचनाचार्य-क्षुल्लकालोचनाचार्य भक्तीः कृत्वा तद्धीनाधिकत्वादिदोष-विशुद्ध्यर्थं समाधिभक्तिकायोत्सर्गं करोम्यहं-
(ऐसा उच्चारण करके ‘‘णमो अरिहंताणं’’ इत्यादि सामायिक दण्डक पढ़कर ९ जाप्य करके थोस्सामिस्तवन करके ‘‘शास्त्रों का’’ इत्यादि लघु समाधिभक्ति इत्यादि इष्टप्रार्थना को आचार्य और साधु मिलकर करें।)
प्रथमं करणं चरणं द्रव्यं नमः।
शास्त्रों का अभ्यास जिनेश्वर, नमन सदा सज्जन संगति।
सच्चरित्र के गुण गाऊँ, अरु दोष कथन में मौन सतत।।
सबसे प्रियहित वचन कहूँ, निज आत्मतत्त्व को नित भाऊँ।
यावत् मुक्ति मिले तावत्, भव-भव में इन सबको पाऊँ।।१।।
तव चरणांबुज मुझ मन में, मुझ मन तव लीन चरण युग में।
तावत् रहे जिनेश्वर यावत्, मोक्ष प्राप्ति नहिं हो जग में।।२।।
अक्षर पद से हीन अर्थ, मात्रा से हीन कहा जो मैं।
हे श्रुत मातः! क्षमा करो सब, मम दुःखों का क्षय होवे।।३।।
(बैठकर अंचलिका पढ़ें)
अंचलिका (दोहा)
भगवन्! समाधिभक्ति अरु, कर के कायोत्सर्ग।
चाहूँ आलोचन करन, दोष विशोधन हेत।।१।।
रत्नत्रय स्वरूप परमात्मा, उसका ध्यान समाधी है।
नितप्रति उस समाधि को अर्चूं, पूजूँ वंदूँ नमूँ उसे।।२।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, होवे बोधि लाभ होवे।
सुगतिगमन हो समाधिमरणं, मम जिनगुण संपत होवे।।३।।
(अनंतर सभी साधुवर्ग लघु सिद्ध, श्रुत, आचार्य भक्ति पढ़कर आचार्य की वंदना करें।)
(पाक्षिक प्रतिक्रमण पूर्ण हुआ)
सिद्ध गुणों की स्तुति में तत्पर, क्रोध अग्नि का नाश किया।
गुप्ती से परिपूर्ण मुक्तियुत, सत्य वचन से भिरत हिया।।१।।
मुनि महिमा से जिनशासन के, दीपक भासुरमूर्ति स्वभाव।
सिद्धि चाहते कर्मरजों के, कारण घातन में पटुभाव।।२।।
गुणमणि विरचित तनु षट् द्रव्योंं, की श्रद्धा के नित आधार।
दर्शनशुद्ध प्रमादीचर्या, रहित संघ सन्तुष्टीकार।।३।।
उग्र तपस्वी मोहरहित शुभ, शुद्ध हृदय शोभन व्यवहार।
प्रासुक जगह निवास पापहत, आश कुपथ विध्वंसि विचार।।४।।
दशमुंडनयुत दोषरहित, आहारी मुनिगण से अति दूर।
सकल परीषहजयी क्रिया में, तत्पर नित प्रमाद से दूर।।५।।
व्रत में अचलित कायोत्सर्गयुत, कष्ट दुष्ट लेश्या से हीन।
विधिवत् गृहत्यागी निर्मलतनु, इन्द्रियविजयी निद्राहीन।।६।।
उत्कुटिकासन धरें विवेकी, अतुल अखण्डित स्वाध्यायी।
राग लोभ शठ मद मात्सर्यों, रहित पूर्ण शुभ परिणामी।।७।।
धर्मशुक्ल से भावित शुचिमन, आर्तरौद्र द्वय पक्ष रहित।
कुगतिविनाशी पुण्यऋद्धि के, उदय सहित गारवविरहित।।८।।
आतापन तरुमूल योग, अभ्रावकाश में राग सहित।
बहुजन हितकर चरित अभय, निष्पाप महान् प्रभाव सहित।।९।।
इन सब गुण से युक्त तुम्हें, स्थिर योगी आचार्य प्रधान।
बहुत भक्तियुत विधिवत् मुकुलित, करपुट कमल धरूँ शिरधाम।।१०।।
नमूँ तुम्हें कर्मोेदय संभव, जन्म जरा मृति बंध रहित।
होवे इति शिव अचल अनघ, अक्षय निर्बाध मुक्ति सुख नित।।११।।
अंचलिका
हे भगवन् ! आचार्य भक्ति का, कायोत्सर्ग किया रुचि से।
उसके आलोचन करने की, इच्छा करता हूँ मुद से।।१।।
सम्यग्ज्ञान दरश चारितयुत, पंचाचार सहित आचार्य।
आचारांग आदि श्रुतज्ञानी, उपाध्याय उपदेशकवर्य।।२।।
रत्नत्रय गुण पालन में रत, सर्व साधु का मैं हर्षित।
अर्चन पूजन वंदन करता, नमस्कार करता हूूँ नित।।३।।
दुःखों का क्षय कर्मों का क्षय, होवे बोधि लाभ होवे।
सुगतिगमन हो समाधिमरणं, मम जिनगुणसंपद् होवे।।४।।